Charles Leclef (brouwerij Het Anker): ‘Winst als de vergoeding voor kapitaal, dat is een structurele fout’

‘Is dit fair?’ Die vraag stelt Charles Leclef meermaals tijdens het interview. De CEO van de Mechelse brouwerij Het Anker vindt dat ondernemen meer moet zijn dan naar financiële return streven. Hij heeft daar een term voor: fairisme. “Als je enkel onderneemt om je bankrekening te vergroten, heeft dat niets met ondernemerschap te maken, maar met pure hebzucht.”

De brouwerij Het Anker was lang een onderdeel van het Mechelse begijnhof. De begijnen brouwden er bier voor de zieken die ze verzorgden. Later kwam de brouwerij, vooral bekend van Gouden Carolus, in handen van de familie Leclef terecht. Charles Leclef, die de brouwerij in 1990 op zijn 24ste overnam van zijn oom, is een telg van de vijfde generatie, en nu ook zijn zoon William er werkt, wordt de familietraditie weer voortgezet. Dat is niet vanzelfsprekend, want de brouwerij was in de jaren negentig op sterven na dood.

“Toen ik de brouwerij overnam, was dit een ruïne. De vleugel waar nu een hotel is, was een kankerplek”, blikt Charles Leclef terug. “Als kind – ik ben hier grootgebracht – heb ik niet anders geweten dan dat het gebouw half ingestort was en de daken lekten. Maar ik wilde niet degene zijn die na vijfhonderd jaar de deuren van de brouwerij sloot.” De hele wijk rond het begijnhof was toen verloederd. “De buurt was een drama. Als ik ook nog eens de brouwerij zou sluiten, zou iedereen misschien weglopen.”

Charles Leclef verwijst vaak naar de verwevenheid van de brouwerij met de stad Mechelen. Hij beschouwt Het Anker niet als zíjn brouwerij, maar als die van de stad. Bij de renovatie van de site koos de ondernemer ervoor de brouwerij zo veel mogelijk in het stadsweefsel te integreren. De afgelopen dertig jaar herrees zowel het familiebedrijf als de wijk, nu een pittoreske buurt met slingerende straatjes.

Opbouwend werken

Charles Leclef pionierde door als een van de eerste brouwerijen met rondleidingen te beginnen. Er verrees een hotel, een horecazaak en een winkeltje. Aan moederskant zat er een oude hoeve in de Willebroekse deelgemeente Blaasveld in de familie. Die werd omgebouwd tot Stokerij De Molenberg, waar Het Anker whisky maakt. In drie decennia groeide het bedrijf uit tot een kmo met een honderdtal werknemers. In 2019 bedroeg de omzet 15,7 miljoen euro.

Van meet af wilde Charles Leclef ethisch ondernemen en leven. “Ik word een anomalie in het ondernemerschap genoemd”, zegt hij. “De voldoening van ondernemen, dat is voor mij creëren, dat er mensen actief zijn, dat er een tof project is. Dat er winst is, is maar goed ook. Maar als je enkel onderneemt om je bankrekening te vergroten, heeft dat niets met ondernemerschap te maken, maar met pure hebzucht.”

Wat doet de CEO van Het Anker dan anders? Hij stelt zich bij elke belangrijke beslissing de vraag: is dit fair? “Als iemand in de bottelarij zegt dat we een beetje krap zitten en het misschien aangenaam is als er nog iemand bij komt, dan vraag ik niet naar zijn cijfers. Ik wil continu uitstralen dat beslissingen worden genomen in functie van wat er nodig is en op een opbouwende manier werken. Soms neem ik zelf het initiatief als ik zie dat iemand op zijn tandvlees zit.”

Kerk wordt microbrouwerij

Een ander voorbeeld is de scheefgelopen relatie met een drankenhandel die de bieren van Het Anker in het buitenland verdeelde. Die partner mocht het bier niet verkopen in een aantal kernlanden die Het Anker zelf voor zijn rekening nam, maar deed dat toch. “Dat was een van onze grootste klanten, maar als ik een faire afspraak maak met een invoerder in Italië en hij wordt constant geconfronteerd met klanten die via een omweg ons bier hebben gekocht, dan is dat ambetant. Ik heb toen mijn stoute schoenen aangetrokken en die man voorgesteld om eerlijke afspraken te maken of anders met de samenwerking te stoppen. Het kot was te klein, maar de heftige discussie was ook een kans om onze relatie op een faire manier vast te klikken op de lange termijn. Nu zijn we de beste vrienden.”

Met zijn ethische aanpak was Leclef een voorloper van maatschappelijk verantwoord ondernemen, waarbij bedrijven niet alleen naar de winst kijken als maatstaf voor het succes van een bedrijf, maar ook rekening houden met de impact op de mens en het milieu. Anders dan veel andere kleine brouwerijen richt Het Anker zich bijvoorbeeld niet actief op verre markten. “Is het een meerwaarde dat mijn bier tot in Timboektoe wordt verkocht, als daar ter plaatse al goede bieren zijn? Ik ga daar niet tegen zijn, maar ik moet dat misschien ook niet stimuleren. We werken consequent op thuismarkten zoals België, Nederland, Frankrijk, en op Italië, waar we al oude afspraken mee hebben.”

“De vraag is ook of het nog verantwoord is containers te sturen naar de andere kant van de wereld”, zegt de brouwer. “Als er een voorstel komt uit China, zal ik luisteren. Maar wij willen een eerlijke, ethische bedrijfsvoering en die principes zijn er niet voor niets.” Liever dan nieuwe markten aan te boren kiest Het Anker voor een uitbreiding van zijn aanbod. De whiskystokerij in Blaasveld kwam erbij en vorig jaar kocht Het Anker de kerk van Battel, een wijk in Mechelen. “We gaan bijbouwen in Blaasveld en in de kerk van Battel willen we in het klein doen wat we hier al doen. Er komt een microbrouwerij en een microstokerij, en de kerk wordt een ontmoetingsplaats.”

Iedereen eigenaar

Terwijl Charles Leclef de eerste decennia vooral bezig was met de heropbouw van het familiebedrijf, komt hij de jongste jaren meer naar buiten met zijn visie op ondernemen en samenleven. Zijn vertrekpunt is dat de politiek-maatschappelijke stromingen van de 20ste-eeuw – van het communisme tot het neoliberalisme – gefaald hebben. Leclef ging daarom op zoek naar een alternatief maatschappijmodel, dat hij fairisme doopte. “Onze maatschappij werkt op basis van veel aannames, die vaak verkeerd zijn. Als ik van een wit blad zou starten om de maatschappij te organiseren zonder enige aanname, wat zou dan een rode draad zijn en houvast bieden?” Voor Leclef is dat fair zijn. “Laat ons die dingen eens benoemen en laat ons alles onder de loep nemen en vragen: ‘Is dit billijk? Is dit fair?’ Je zou ervan schrikken hoeveel zaken je dan ter discussie stelt.”

Voor veel mensen die Leclefs ideeën horen, is het inderdaad schrikken. “Ik ben de eigenaar van een bedrijf,” zegt de ondernemer. “Ik heb zo’n groen aandeelhoudersboekje en mijn handtekening staat erop. Als ik straks mijn aandelen aan jou verkoop, staat dat morgen in de krant. Mijn honderd medewerkers, die met alle mogelijke inzet, passie en trots mee aan dit bedrijf hebben gebouwd, zullen dan lezen dat ik mijn bedrijf voor zoveel miljoen van de hand heb gedaan, met als boodschap: bedankt beste vrienden, het ga jullie goed. Is dat fair? Iedereen hier heeft Het Anker mee opgebouwd. Kan ik mij dat gewoon toe-eigenen?”

Opmerkingen dat de meerwaarde op de verkoop via belastingen terugvloeit naar de maatschappij, of dat de ondernemer beloond wordt voor het risico dat hij nam, wuift Leclef prompt weg. “Oei, le nouveau communisme est arrivé, zegt men dan, maar dat is absoluut niet zo. Ik ben er natuurlijk van overtuigd dat we samen iets moeten doen om welvaart te creëren, dat komt niet vanzelf. Om te zorgen dat we aan onze basisbehoeften kunnen voldoen, om een aangenaam leven te hebben, zijn ondernemerschap en gezonde ambitie nodig. Maar als je voor de bijdrage die je als ondernemer levert een goede verloning krijgt, waarom zou je dan de enige eigenaar moeten zijn?”

Leclef pleit ervoor om na te denken over nieuwe juridische constructies waarbij de eigenaar de naakte eigendom van het bedrijf heeft en een vergoeding krijgt, maar de meerwaarde die samen met de werknemers wordt gecreëerd naar de maatschappij terugvloeit. “Nu wordt winst als de vergoeding voor kapitaal beschouwd. Dat is een structurele fout die niet meer van deze tijd is.”

Geloof maakt het verschil

De manier waarop de maatschappij en het politieke systeem zijn georganiseerd, lokken hebzuchtig gedrag uit, vindt Charles Leclef. ” Au fond gebeuren nog altijd de meest verschrikkelijke dingen op alle mogelijke niveaus – voor mens en planeet. Waarom is dat zo? Omdat mensen zich het recht toe-eigenen om voor hun eigen hebzuchtige belang allerlei beslissingen te nemen. Als we geen afspraken durven te maken over de vraag of een eigen vermogen onbegrensd kan blijven groeien, laat je altijd een heel grote deur openstaan om de allerbeste bedoelingen te misbruiken.”

Beperk je dan niet de vrijheid van ondernemers? Elon Musk en Jeff Bezos zijn rijk geworden dankzij hun ondernemerstalent en hun innovaties, en misschien bestonden Tesla en Amazon niet als hun vermogen begrensd zou zijn. “Nonsens”, vindt Charles Leclef. “Je mag blijven ondernemen, je mag uitvinden wat je wilt, dat is toch de bedoeling van ondernemerschap?”

De Mechelaar zette zijn ideeën uiteen in het boekje Fairisme. Een eerlijke vorm van samenleven. Denkers, van John Locke over Friedrich von Hayek tot John Rawls, passeren daarin de revue. De vijf pijlers van het fairisme zijn transparantie, betrokkenheid, basisrechten, waarde en vrije keuze.

Uit het boek blijkt hoezeer Charles Leclef het politieke systeem en de particratie aanwijst als een obstakel voor verandering. “Politiek is essentieel, omdat de politiek de regels maakt. Als je de regels billijker wilt maken, heb je de politiek dus nodig”, zegt hij. “De bestaande structuur laat dat niet toe. De politiek is door en door verrot.”

Om daar iets aan te doen stapte Leclef zelf in de politiek. Hij werd in Mechelen als onafhankelijk gemeenteraadslid verkozen op de lijst Vld-Groen- M+. Hij werkt nu met gelijkgezinden ook aan een nieuwe stichting, om projecten te financieren die naar de kern van maatschappelijke problemen gaan.

Ondertussen is er nog een coronacrisis te doorspartelen. Het deels op horeca en rondleidingen gebaseerde zakenmodel van Het Anker werd zwaar getroffen. “We hebben zeventig mensen op tijdelijke werkloosheid gezet en de verkoop daalde met 35 procent”, zegt Charles Leclef. “Ook hoe je daarmee omgaat, kan een voorbeeld van faire bedrijfsvoering zijn. Nu als een kip zonder kop rondlopen en iedereen opjutten, zou niet correct zijn. Het is niet de fout van onze mensen. Ik probeer hen gerust te stellen. Dat we investeren in ons bedrijf, in nieuwe projecten en nieuwe activiteiten, toont dat we erin blijven geloven. Net dat geloof maakt al het verschil.”