‘Arbeid belasten heeft eigenlijk niet veel zin meer’

Ze wordt gezien als de pionier van de deeleconomie, maar Zipcar-oprichter Robin Chase is niet blind voor de kinderziekten. De platformeconomie zal de maatschappij en onze visie op arbeid revolutionair veranderen, is haar overtuiging.

Het autodeelbedrijf Zipcar ging onlangs in België van start. Robin Chase, een van de pioniers én evangelisten van de deeleconomie, richtte het bedrijf zestien jaar geleden op met een vriendin. Maar nadat de twee vrouwen gebrouilleerd waren geraakt, stapten ze in 2003 al uit het bedrijf. Zipcar kwam voor een half miljard dollar in handen van Avis. Het bedrijf ging uiteindelijk naar de beurs en werd onder de vleugels van Avis een wereldbedrijf met grofweg een miljoen leden.

Zipcar is een groot succes. Maar door het conflict met uw medeoprichter en de raad van bestuur vertrok u al na een paar jaar. Welke fout hebt u gemaakt?

Robin Chase: “De eerste fout lijkt klein, maar pakte groot uit. In een clausule in het contract stond dat de investeerders moesten instemmen met de benoemingen in de raad van bestuur. Ze moesten kiezen uit mijn selectie, maar op een bepaald moment weigerden ze gewoon. Toen ik argumenteerde dat de zaken juridisch zo waren geregeld, zeiden ze: sleep ons maar voor de rechter. Ze weten natuurlijk dat je dat niet doet. Je klaagt een investeerder niet aan en je wilt als starter daaraan ook geen tijd verliezen. Ik had ervoor moeten zorgen dat de clausule voorschreef dat ik de bestuursleden zelf zou kiezen.”

En de tweede fout?

Robin Chase: “Mensen zeggen je dat je belangen als ondernemer overeenkomen met die van investeerders. Ik geloofde dat ook echt. Maar het klopt niet. Je moet je als ondernemer altijd realiseren dat investeerders aandelenbelangen in heel veel bedrijven hebben. Ze hebben een heel andere risico- en rendementsafweging dan jij als oprichter.”

Uw ervaring wordt soms omschreven als een mislukking omdat het bedrijf u niet schatrijk heeft gemaakt. Is dat terecht?

Robin Chase: “Ik had die discussie gisteravond ook met mijn dochter. Ik zou een boek kunnen schrijven over mijn ervaringen. Maar wie leest de geschiedenisboeken? Interesseert het iemand dat er toen een hoop arrogante klootzakken waren? Ik heb met de ervaring en de kennis die ik toen had, mijn ziel en zaligheid in het project gestoken en dat was heel waardevol. Nu steek ik mijn tijd en energie liever in het aanpakken van de klimaatverandering en de toekomst van vervoer.”

In haar boek Peers Inc schrijft Chase optimistisch dat het kapitalisme opnieuw wordt uitgevonden door enerzijds individuen (peers) en anderzijds platformen. Wanneer mensen denken aan de deeleconomie, denken ze volgens Chase te vaak aan fysieke dingen die worden gedeeld van persoon tot persoon. Maar de grotere betekenis is dat platformen worden gebouwd die het mogelijk maken onbenutte overcapaciteit in de economie te gebruiken. Denk aan auto’s die 90 procent van de tijd niet gebruikt worden of appartementen die leegstaan tijdens vakanties. Als die overcapaciteit wordt benut, kan exponentiële groei plaatsvinden.

Maar Chase weet dat in de deeleconomie de theorie vaak mooier klinkt dan de praktijk. Uber en Airbnb zeggen de wereld te verbeteren en gemeenschappen met elkaar te verbinden. De snel groeiende miljardenbedrijven trekken hun sporen. De bemiddelaars verdienen met hun platforms aan het bezit van anderen. Uber maakte taxichauffeurs woedend. Het patroon van vercommercialisering van huurappartementen via Airbnb is in alle grote steden te zien.

“We moeten de spelregels continu verbeteren. Je kunt als bedrijf niet van de ene op de andere dag de voorwaarden compleet omgooien, zoals Uber vele malen deed. De platformeconomie is niet perfect, maar ze bestaat ook pas acht jaar. Het heeft tijd nodig. In de eerste jaren van de industrialisering hadden we kinderarbeid. Daar is een heel passend fiscaal-sociaal stelsel aan toegevoegd.”

Chauffeurs van Uber klagen dat hun inkomsten krimpen en hun auto afgeleefd raakt. Uber zegt de wereld te verbeteren. Gelooft u daarin?

Robin Chase: “Dat laatste is hilarisch. Maar als Uber overgaat op autonome voertuigen kan het heel groot worden. Veel mensen zeggen dat de deeleconomie de werkende mens zal vermorzelen. Maar ook nu neemt de inkomensongelijkheid al decennialang toe. Machtige werkgevers hebben mensen al die tijd een oor aan genaaid. Walmart doet er alles aan om mensen geen voltijdse baan aan te bieden en premies te betalen. Ik denk dat mensen in de toekomst soms zeker beter af kunnen zijn. Mensen kunnen innovatiever, creatiever en efficiënter zijn als ze hun kennis delen in gedeelde netwerken buiten bedrijven om.”

Uber zocht bewust de grens van de wet op. Bewoners klagen dat Airbnb illegale hotels faciliteert. Bent u als pionier in de deeleconomie blij met de richting waarin ze beweegt?

Robin Chase: “Uitwassen zijn er altijd. Maar in principe denk ik niet dat platformen immoreel zijn. Het zijn uiteindelijk mensen die misbruik maken van de situatie. Toen ik Zipcar oprichtte, zeiden investeerders dat gebruikers de deelauto’s zouden beschadigen zonder het te vertellen. Het was een gigantische revolutie. Het is waar dat een klein percentage van de bevolking bestaat uit rotzakken die de auto’s slopen. Maar we hebben het probleem geïdentificeerd. Je kunt mensen weren. In de tussentijd delen een miljoen mensen duizenden auto’s. Ik denk dat wij de hoeksteen zijn geweest voor de deeleconomie, zelfs voor alle innovatie in de transportwereld die we nu zien.”

In uw boek schrijft u dat bedrijven uit de deeleconomie met hun horizontale netwerken machtsbolwerken breken. Dat klinkt mooi, maar critici stellen dat het resultaat vooralsnog een winner takes all-economie is die een handvol mensen miljardair maakt. Platforms ontwrichten niet de grootste bedrijven, maar zelfstandige ondernemers.

Robin Chase: “Dat is heel doordachte kritiek, moet ik zeggen. Ik denk dat de problemen ook ontstaan omdat onderdelen van het bestaande systeem stuk zijn. Als de financiële markten maar meer waarde zouden hechten aan de lange termijn. Uber lijkt zich niet te interesseren in het welzijn van de chauffeurs. Als het maar zijn volgende financieringsronde binnenhaalt tegen de beste prijs. Ik blijf niettemin optimistisch. Ik denk dat platformen zich door hun snelle groei snel kunnen aanpassen en wanpraktijken kunnen uitroeien. De winnaars zullen bedrijven zijn die meer macht verschuiven naar de peers, de individuen die lokaal hun bijdrage leveren.”

Het individu is voor vervoer straks helemaal niet nodig. Uber wil doorgaan met robots in plaats van chauffeurs.

Robin Chase: “Autonome, elektrische deelvoertuigen komen veel sneller dan mensen denken. Dat maakt ongelooflijke transformaties in onze steden mogelijk. Het systeem deugt vandaag helemaal niet. Denk aan alle congestie, de vervuiling via fossiele brandstoffen en de grote kosten voor de maatschappij.

“Maar als een vloot autonome voertuigen wordt uitgerold zonder erbij na te denken, zal het een complete ramp worden. De discussies gaan nu uitsluitend over de veiligheid en de regelgeving bij het besturen van een voertuig. Zowat niemand denkt na over de gevolgen voor arbeid, infrastructuur, belastingen en het gebruik van de openbare ruimte. Je moet prikkels en belemmeringen inbouwen, anders gaan dingen mis.”

Geef eens een voorbeeld.

Robin Chase: “Autonome elektrische auto’s zullen niet geparkeerd worden. Parkeren kost geld. Het is voor de eigenaar goedkoper als de auto de hele dag rijdt. Zoiets zou in een stad als Amsterdam verschrikkelijk zijn. Een ander punt is dat overheden parkeerinkomsten kwijt raken. Met een veel kleinere vloot van elektrische voertuigen dan de huidige autovoorraad zal het belastingstelsel in het transport sowieso compleet overhoop worden gegooid.

“Autonome voertuigen zullen enorme productiviteitswinsten opleveren, maar geen banen. We moeten aan herverdelingsmechanismen denken om de productiviteitsvoordelen beter te spreiden. De economie en de rol van arbeid veranderen drastisch. In 1990 hadden in de Verenigde Staten de grootste drie bedrijven van Detroit een waarde van 65 miljard dollar en 1,2 miljoen werknemers. In 2014 hadden de grootste drie bedrijven van Silicon Valley een marktwaarde van 1000 miljard dollar en slechts 137.000 werknemers. Het belasten van arbeid heeft eigenlijk niet veel zin meer.”

We evolueren naar een geautomatiseerde economie waarin de productiviteit wel toeneemt maar het aantal banen niet.

Robin Chase: “Daarom moet je op sociaal en fiscaal niveau alles doen om de diversificatie van inkomens te steunen. Bedrijven en overheden diversifiëren hun inkomsten ook. Maar tegen de kleinste, meest fragiele economische schakel zeggen we: je hebt maar één baan. Dat is een gekke situatie. Het idee van een baan voor het leven met alle sociale en fiscale regelingen is niet meer van deze tijd.”

U pleit voor een universeel basisinkomen?

Robin Chase: “Dat is een soort van werknemersverzekering. Een voordeel is dat mensen zich kunnen concentreren op het werk waarin hun passie ligt. Mensen kunnen voetbaltraining geven of zelf hun autistische kind bijscholen. Ik geloof niet dat mensen met een basisinkomen thuis gaan zitten niksen. Vandaag besteden mensen het grootste deel van hun 40 uur per week aan dingen waarin ze totaal niet geïnteresseerd zijn. Met een basisinkomen kunnen ze ontdekken waar hun echte roeping ligt.”

Gerben Van Der Marel In New York