In de komende maanden zal het percentage rokers in Zweden onder 5 procent dalen. Volgens de gangbare definitie is het land dan ‘rookvrij’, als eerste ter wereld. Dat kan omdat het land de Europese wetgeving naast zich neerlegt.
Andere landen willen binnenkort volgen: Nieuw-Zeeland wil tegen 2025 rookvrij zijn, het Verenigd Koninkrijk tegen 2030, Frankrijk tegen 2032 en Canada tegen 2035, terwijl de Europese Unie als geheel haar zinnen heeft gezet op 2040. Nochtans blijft in de Europese landen het percentage rokers hoog, zo’n 20 procent van de bevolking.
Hoe hebben de Zweden zich zo snel van de tabaksfabrikanten kunnen bevrijden? Zeker niet door de prijs. Een pakje Marlboro kost het equivalent van 6 euro. In Nieuw-Zeeland is dat gemakkelijk meer dan 20 euro.
De Scandinaviërs hebben hun succes jarenlang voorbereid. Zweden stelde al in 2005 een rookverbod in restaurants in. De afgelopen jaren is de regering verder gegaan. Sinds 2019 geldt het rookverbod ook voor de buitenruimtes van bars en restaurants, bushaltes, treinperrons, sportvelden en speeltuinen.
De verkoop van sigaretten is sindsdien ingestort. Roken is voor veel mensen niet meer ‘normaal’, wel integendeel. Hoe kleiner de groep rokers, hoe opvallender en hinderlijker ze worden – en hoe meer de druk toeneemt om met het ongewenste gedrag te stoppen. Maar dat is niet gemakkelijk.
Snus
Studies hebben aangetoond dat ongeveer 70 procent van de rokers zou willen stoppen. Maar omdat nicotine tot een zeer sterke afhankelijkheid leidt, lukt het velen niet. In Zweden hebben rokers een andere manier gevonden om te stoppen met roken: met zakjes zuigtabak, of snus, zoals het daar heet. Die verspreidt aroma’s en nicotine tussen het tandvlees en de lip, die via het mondslijmvlies in de bloedbaan en de hersenen terechtkomen.
Snus is populair in Zweden: meer dan 20 procent van de mannen en ongeveer 7 procent van de vrouwen gebruikt het dagelijks. De Zweedse rokers zijn dus massaal overgestapt op een ander nicotineproduct, dat duidelijk de betere keuze is, althans voor het risico op kanker. Zweedse mannen vertonen het laagste percentage longkanker in de Europese Unie. Ook mondkanker komt in Zweden niet vaker voor. Tumoren van de slokdarm of de alvleesklier zijn aanzienlijk lager onder snusgebruikers dan onder rokers.
Snus is zeker niet ongevaarlijk, al was het maar vanwege de verslavende werking. Maar hoewel de details van het onderzoek nog onduidelijk zijn, lijkt één conclusie vrij zeker: snus is zeker beter dan de rook van brandende sigaretten, waarin een giftige cocktail van duizenden stoffen wordt gevormd.
Voor de Duitse verslavingsexpert Heino Stöver zijn de Zweedse cijfers “de centrale parameters van een succesvol tabaksontmoedigingsbeleid”. Met snus en andere toegankelijke vormen van alternatieve nicotine-inname heeft Zweden “de strategieën om te stoppen met roken gediversifieerd”. In de rest van de Europese Unie is het gezondheidsbeleid nog steeds te sterk gericht op het ideaal van onthouding. Maar dat is “te eendimensionaal”, zegt Stöver.
Het tabaksbeleid van de Europese Unie blijft paradoxaal. Sigaretten zijn legaal, hoewel bewezen is dat ze tot twee derde van hun langdurige gebruikers doden. Een veiliger product als snus is in de hele Unie verboden, behalve in Zweden.
