Zorgen om de zilveren tsunami

De vergrijzingstsunami zwelt aan. Het wordt alle hens aan dek om te vermijden dat we erdoor worden overspoeld.

Onze bevolking veroudert zienderogen. Wereldwijd zal het aantal 60-plussers de komende dertig jaar meer dan verdubbelen tot ruim 2 miljard. In België bedroeg het aantal 65-plussers in 2015 nog 18 procent van de bevolking. In 2050 zal dat al 27 procent zijn. En terwijl enkele jaren geleden 5 procent van onze bevolking 80 jaar of ouder was, zal dat aandeel in 2050 verdubbeld zijn, voorspelt de OESO. Daarmee zit België netjes rond het gemiddelde van alle OESO-landen. Bovendien zakt het aantal geboortes per 1000 mensen almaar verder in de Europese Unie. Die zogenoemde geboortegraad bedroeg in 2015 nog 9,9, maar zal over tien jaar verder gedaald zijn tot 9,3.

De veroudering van de bevolking zorgt voor nieuwe en complexe uitdagingen in de landen die hun stelsels voor tewerkstelling en sociale zekerheid nog niet hebben aangepast aan de nieuwe realiteit. Zo zal bijvoorbeeld het aantal mensen met dementie in de EU naar alle verwachting stijgen van 10,5 miljoen enkele jaren geleden tot 13,4 miljoen in 2030 en 18,7 miljoen in 2050. De kostprijs zal navenant evolueren. Dementie alleen al kostte de Europese maatschappij 750 miljard euro in 2015, en dat wordt in 2050 liefst 1,83 biljoen euro. Maar er is meer: op een pensioenleeftijd van 65 zullen twee op de drie mensen in het Westen lijden aan twee chronische ziektes, zei Martin Seychell, de adjunct-directeur-generaal voor gezondheid van de Europese Commissie, onlangs op een forum over de zogenoemde zilveren economie in Helsinki. Het forum werd georganiseerd door Finland, de huidige voorzitter van de Europese Unie, in samenwerking met de Wereldcoalitie voor Veroudering, een netwerk van multinationals dat het beleid over de vergrijzing wil stimuleren.

Verouderingsstrategie

Nu de vrees aanwakkert dat een vergrijzingstsunami ons weldra overspoelt, rollen notoire instanties als het IMF, de Europese Commissie, de Wereldbank en de G20 (de twintig landen die vier vijfde van de wereldhandel en 90 procent van het wereldwijde bbp vertegenwoordigen) over elkaar heen om te bewijzen dat het thema al lang prominent op hun agenda staat. Zo werd de periode 2020-2030 door de Wereldgezondheidsorganisatie uitgeroepen tot het decennium van gezond ouder worden, en lieten ook de Europese Commissie en Christine Lagarde, de ontslagnemende topvrouw van het IMF, niet na te benadrukken dat hun instanties al lang werken aan een sterk vergrijzingsbeleid. Toch is de hoogdringendheid blijkbaar nog niet overal doorgedrongen. In die mate dat Japan als gastheer voor de recente vergadering van ministers van Financiën van de G20 iedereen op het hart drukte vergrijzing eindelijk als een wereldwijd risico te zien. En Japan heeft recht van spreken. Geen land ondervindt sterker de impact van een sterk vergrijzende bevolking.

Veel economieën kampen met een flink krimpende werkende bevolking. In Europa zal die volgens het IMF tussen 2015 en 2055 met een vijfde dalen, wat onvermijdelijk zal wegen op de groei van het bbp. Martin Seychell van de Europese Commissie roept Europese bedrijven dan ook op zich goed voor te bereiden op de vergrijzing. “Elke onderneming zou een verouderingsstrategie moeten hebben”, stelt hij. Dat mensen langer op de arbeidsmarkt moeten worden gehouden, weten we al wel, maar die notie moet ook worden omarmd door de bedrijfswereld. Zo is het Duitse Bayer, dat deel uitmaakt van de Wereldcoalitie voor Veroudering, een van de vele bedrijven die af te rekenen hebben met een snel verouderend personeelsbestand. “In Duitsland halen we mensen zeer vroeg uit het beroepsleven”, zegt de CEO, Werner Baumann. “Bij Bayer bijvoorbeeld gaan mensen gemiddeld al op hun zestigste met pensioen, en dat is veel te vroeg. We moeten echt een mentale shift maken, en onze mensen langer aan de slag houden.”

We kunnen kiezen

En toch ziet niet iedereen het somber in. “60-plussers bieden een enorm potentieel”, zegt Christine Lagarde, de toekomstige voorzitter van de Europese Centrale Bank. “Maar velen zullen anders werken, en andere vaardigheden nodig hebben.” Al zal het lang niet overal van een leien dakje lopen. Oudere werknemers krijgen veel minder opleiding dan jongere, om voor de hand liggende redenen: hun return on investment is voor werkgevers lager, zegt Stefano Scarpetta, directeur voor tewerkstelling en sociale zaken van de landensamenwerkingsorganisatie OESO.

Jonathan Cylus, senior onderzoeker bij het Europese observatorium voor gezondheidssystemen en gezondheidsbeleid, is nog een stuk optimistischer: “De zilveren tsunami bestaat volgens mij niet. Het is vooral een zaak van het juiste beleid”, aldus Cylus. Hij weerlegt de alarmistische berichten over een dalende productiviteit en een excessieve toename van de gezondheidszorgkosten. “Het gaat vooral over beleidskeuzes. Landen kunnen beslissen mensen productief te houden, of ze kunnen heel reactief zijn. Het juiste beleid helpt ervoor te zorgen dat een verouderende bevolking niet automatisch leidt tot een economische en sociale ramp”, aldus Cylus. Al heeft lang niet iedereen een goed oog in dat beleid, bleek op het forum over de zilveren economie in Finland. “Men mag nooit onderschatten hoe goed de beleidsmakers erin slagen er een knoeiboel van te maken”, merkte Martti Hetemäki, permanent secretaris van het Finse ministerie van Financiën, fijntjes op.