Al in september 2020 verschenen de eerste artikels over Zoom- fatigue. In het Nederlands blijft die term meestal onvertaald om op de ernst van de situatie te wijzen. Het is geen kwestie van een beetje moe zijn, nee, het zit veel dieper. Geen vermoeidheid, maar fatigue. Door de aanhoudende virtuele vergaderingen waren werknemers niet een tikkeltje moe, ze waren uitgeput. 93 procent van de Amerikaanse werknemers zou een piek van vermoeidheid ervaren na virtuele meetings in de late namiddag. De micro afzetten zou helpen, de webcam niet. Goede raad vond je in zowat elk populair managementmagazine: multitask niet, lees geen mails tijdens een videoconferentie, vraag naar regelmatige pauzes, staar vooral niet te veel naar je eigen gelaat, zorg voor neutrale achtergronden, vergeet niet dat er ook nog een gewone telefoon bestaat.
De vaccinweigeraar weet het beter en fantaseert erop los. En dan heeft hij plots zorg nodig van mensen die al maandenlang op de toppen van hun tenen lopen.
Ik kende de notie ‘fatigue’ uit de zorg, had er een conferentie over bijgewoond en wist op slag dat we over twee verschillende zaken spraken. Compassion-fatigue in de zorg wordt ook meestal niet vertaald. ‘Medelijdenmoeheid’ klinkt weinig dramatisch. De notie werd voor het eerst beschreven op diensten intensieve zorgen. Jonge verpleegkundigen verloren het vermogen tot empathie en compassie. Empathie is de pijn voelen van het slachtoffer, compassie is de drang om die pijn weg te nemen. Experts beschrijven compassion-fatigue als totale, diepgaande uitputting: zowel cognitief, emotioneel als fysiek. Het onvermogen nog empathie en compassie te voelen sloeg ook op collega’s, vrienden en familie. Zorgverstrekkers konden zich niet meer opladen en voelden zich in de kern van hun beroep geraakt. De notie doet denken aan een burn-out, waarbij de job in de ruime betekenis van het woord de werknemer uitput. Een klassiek voorbeeld is de veel te hoge administratieve werklast, of de bemoeizuchtige leiderschapsstijl van de chef. Bij compassion-fatigue draait het om de patiënt.
Niet alle verpleegkundigen zijn even kwetsbaar voor compassion-fatigue, en de intensiteit verschilt van afdeling per afdeling. In een afdeling palliatieve zorg is de kans op mentale uitputting veel groter dan in een materniteit. Corona heeft talrijke mentale slachtoffers gemaakt bij het zorgpersoneel. De uitputting van de helden van de zorg is niet te vergelijken met wat we allemaal ervaren hebben, de Zoom-fatigue. Wie bekommerd is over Zoom-fatigue, kan via enkele ingrepen het probleem onder controle krijgen, zeker nu we de periode van het hybride werken zijn binnengestapt.
Compassion-fatigue bestrijden is veel moeilijker. Een bepalende factor ligt buiten de controle van de leiding van het ziekenhuis. Als patiënten zich weigeren te laten vaccineren, weten we met hoge zekerheid dat de druk op de lokale ziekenhuizen voor een lange tijd toeneemt. En dan moet je als geschoolde verpleegkundige spontaan empathie en medelijden opbrengen voor mensen die spotten met je vakgebied, gefundeerd advies van medische experts betweterig naast zich neerleggen, niet willen luisteren naar smeekbeden van democratisch verkozen politieke leiders. De vaccinweigeraar weet het beter en fantaseert erop los. En dan heeft hij plots zorg nodig van mensen die al maandenlang op de toppen van hun tenen lopen, die cynisme niet als verdedigingswapen mogen hanteren. Je zou bijna pleiten voor aparte afdelingen voor vaccinweigeraars. Om humane en ethische redenen is zo’n voorstel te verwerpen. Maar in ons land honderden zorgverstrekkers lijnrecht de compassion-fatigue induwen werpt ook humane en ethische vragen op. Mogen we strenger optreden en de vaccinweigeraars toch wat discrimineren op café en in de bioscoop? Beseffen wat compassion-fatigue aanricht bij zorgverstrekkers en hun gezin helpt om een helder antwoord te geven op die vraag.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School. Volg mij op www.marcbuelens.com
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier