De ECB maakt zondag de resultaten van haar balans- en stresstesten bekend. Zullen ze volstaan om het vertrouwen in de Europese banksector te herstellen?
De Europese Centrale Bank (ECB) publiceert zondag om 12 uur de resultaten van het balansonderzoek bij de grootste 130 banken van de eurozone. Die asset quality review (AQR), in de praktijk een gigantische doorlichting van de boeken, kwam er omdat de ECB er zeker van wil zijn dat er geen lijken uit de kast vallen als ze in november het toezicht op deze banken overneemt van de nationale toezichthouders. Daarvoor moest duidelijkheid komen over de kwaliteit van de krediet- en effectenportefeuilles van de banken.
De balanstest is gekoppeld aan een stresstest. Op basis van de correcte waardering die blijkt uit de AQR worden de activa van de banken onder stress gezet. Dat gebeurt via simulaties van negatieve macro-economische ontwikkelingen. De stresstest moet uitwijzen hoe goed een bank economische of financiële schokken kan doorstaan.
Zowel bij de balans- als bij de stresstest kijkt de ECB of de kapitaalbuffers van de banken volstaan. Is dat niet het geval, dan heeft de bank twee weken om een herkapitaliseringsplan voor te leggen. Dat kan een kapitaalverhoging zijn, de verkoop van bepaalde kredietportefeuilles of de oprichting van een bad bank. In het allerslechtste geval moet de bank dicht.
Schokkend
Toen de ECB het grootschalige onderzoek meer dan een jaar geleden aankondigde, was de argwaan tegenover de Europese banksector groot. Er waren veel vraagtekens. Welke criteria hanteren de banken om een krediet als een probleemkrediet te catalogiseren? Werden slechte kredieten wel voldoende afgeschreven? Hielden de banken hun problemen verborgen door slechte leningen te verlengen of te vernieuwen? Zorgden interne risicomodellen voor een kunstmatige verbetering van de kapitaalbuffers?
De eerste simulaties van de ECB-testen in 2013, uitgevoerd door bepaalde zakenbanken, waren ronduit schokkend. Het kapitaaltekort van de Europese banken werd geschat op enkele honderden miljarden euro’s, met 600 en 700 miljard euro als de meest pessimistische cijfers. Maar de gehanteerde parameters verschilden van die van de ECB, en intussen zijn de gemoederen bedaard. Goldman Sachs hield enkele weken geleden een enquête bij institutionele investeerders. Die houden het gemiddeld op negen banken die zouden falen in de testen. Die negen zouden tegen een kapitaaltekort van 51 miljard euro aankijken (ook dat is een gemiddelde schatting).
De lijst van banken die dreigen te falen in de balans- en/of de stresstesten, wordt aangevoerd door de Italiaanse Banca Monte dei Paschi di Siena, de Duitse Commerzbank en de Portugese bank Millennium BCP. Daarnaast staan vooral Italiaanse en Griekse banken op de zwarte lijst (zie kader). Barclays tipt ook de Oostenrijkse bank Raiffeisen International.
“Er is een reële kans dat Commerzbank niet slaagt”, geeft Carsten Brzeski, hoofdeconoom van ING Duitsland, toe. “Die bank slaagt er maar niet in uit de crisis te komen. Al denk ik dat er misschien eerst enkele kleinere Duitse banken geslachtofferd kunnen worden. IKB bijvoorbeeld, een middelgrote bank uit Düsseldorf en een van de eerste slachtoffers van de financiële crisis in 2007. Ook de Landesbank HSH Nordbank, die net als NordLB en Commerzbank veel scheepvaartfinanciering op haar balans heeft, komt in aanmerking. Deutsche Bank daarentegen heeft dit jaar vers kapitaal getankt, dus ik vermoed dat zij voldoende voorbereid is.”
Non-event
Belgische banken lijken niet in de problemen te zullen komen. De ECB houdt zes Belgische instellingen tegen het licht: AXA Bank Europe, Belfius Bank, de restbank Dexia, Investar (de holding boven Argenta), KBC Group en Bank of NY Mellon. Dexia krijgt een uitzonderingsbehandeling. Omdat de portefeuille uitdooft, zijn de gehanteerde criteria soepeler. Banken als BNP Paribas Fortis en ING België worden indirect getest, via hun Franse en Nederlandse moedermaatschappij.
Door de resultaten te publiceren op een moment dat de financiële markten gesloten zijn, hoopt de ECB zo weinig mogelijk deining te veroorzaken. Want stel je voor dat een belangrijke Europese grootbank ondergekapitaliseerd blijkt te zijn. Dat kan een schok door het financiële systeem jagen. Maar dat is niet de verwachting. Integendeel, sommige analisten zien het gebeuren als een non-event, ze verwachten geen grote verrassingen.
“De ECB kan niet zeggen dat alle banken problemen hebben. Maar ze kan ook niet zeggen dat geen enkele bank een probleem heeft”, oordeelt een bankenkenner. “Ze zal een gulden middenweg zoeken. Voor de geloofwaardigheid van de test moeten enkele banken falen. En dan kom je inderdaad terecht bij een tiental probleemgevallen, die het voorbije jaar al maatregelen genomen hebben om hun balans af te bouwen of hun kapitaal te versterken. Zo kan de ECB op 26 oktober zeggen dat de meeste banken hard hun best hebben gedaan, en dat maar bij enkele gevallen bijkomende maatregelen nodig zijn.”
Etienne de Callataÿ, hoofdeconoom van Bank Degroof, is een andere mening toegedaan: “Na het mislukken van de eerdere stresstesten zal de ECB willen bewijzen dat ze streng geweest is. Voor veel banken was dit echt geen moeiteloze oefening. Vooral de stresstesten vormen een behoorlijke horde, zeker voor banken uit Zuid-Europa. Die hebben nog veel overheidsobligaties uit de eigen regio in portefeuille. Ook Franse en Duitse instellingen kunnen in verlegenheid worden gebracht. Banken uit die landen hebben in het verleden duidelijke politieke steun genoten. Het zou best kunnen dat daar nu bepaalde problemen naar boven komen.”
Verliezen doorslikken
Dat het gezamenlijke kapitaaltekort maar rond 50 miljard euro zou schommelen, heeft te maken met de kapitaalopbouw in de voorbije maanden en jaren. Veel banken zetten hun winst opzij, een aantal haalde vers kapitaal op. De meest in het oog springende kapitaalverhoging was die van 8 miljard euro door Deut-sche Bank in mei.
“Door die oefening in juli 2013 aan te kondigen, heeft de ECB ervoor gezorgd dat de banken in actie geschoten zijn. Sommige instellingen met problemen hebben activiteiten verkocht, risico’s afgebouwd of vers kapitaal aangetrokken, en de meeste hebben de drie gedaan. Ik vermoed dat de kapitaalversterking groter was dan de onderliggende verslechtering van de kredietportefeuilles”, zegt de bankenkenner.
Volgens Goldman Sachs hebben Europese banken sinds juli 2013 naar schatting 47 miljard euro vers kapitaal opgehaald. De denktank Bruegel komt aan 52 miljard euro sinds begin dit jaar, waarvan 38 miljard euro kapitaal en 14 miljard euro coco’s (obligaties die automatisch geconverteerd worden in aandelen als de bank in problemen komt; coco’s worden gelijkgesteld met kapitaal). Volgens de ECB komt het totale cijfer, inclusief de afbouw van schulden en additionele afschrijvingen van kredietverliezen, op 200 miljard euro sinds juli 2013. Vooral banken uit Spanje en Italië hebben het voorbije jaar grotere verliezen op hun kredietportefeuille toegegeven.
Stap in de goede richting
Zullen de balans- en de stresstesten het vertrouwen in de Europese banksector herstellen? “Afgaand op de beurskoersen van de financiële instellingen, lijkt dat vertrouwen al terug te zijn. Grote investeerders maken zich weinig zorgen”, stelt De Callataÿ vast. “Ik vraag me af of dat terecht is. De toestand van de banken is beter dan enkele jaren geleden. Maar om de financiële stabiliteit te verzekeren, zijn grotere inspanningen nodig. De testen zijn een stap in de goede richting, maar ze volstaan niet. Er blijft veel werk te doen. Zo zijn de kapitaalbuffers die Bazel III oplegt duidelijk te laag. We moeten evolueren naar hogere kapitaalbuffers.”
Carsten Brzeski is wel bereid te spreken van een gamechanger. “Een gamechanger naar Europese normen”, verduidelijkt hij. “Geen big bang, maar een heel belangrijke stap in een proces dat moet leiden tot een steviger en veiliger Europese bankensector. Vergeet niet dat de testen bedoeld zijn om het toezicht op de banken te centraliseren op Europees niveau. Dat is toch een geweldige evolutie in de goede richting.”
“Veel zal afhangen van de communicatie”, denkt Rudi Vander Vennet, hoogleraar financiële economie aan de UGent. “Het is duidelijk dat de ECB compromissen heeft moeten sluiten om deze oefening uit te voeren, maar over de geloofwaardigheid ervan kan weinig twijfel bestaan. Voor het eerst wordt in alle landen een geharmoniseerde definitie van een probleemkrediet gehanteerd, terwijl vroeger elke toezichthouder zijn eigen definitie gebruikte. Ik ben ervan overtuigd dat de testen klaarheid brengen en de black boxes openen die bankbalansen zijn. De beschikbare data worden een zegen voor iedereen die analyses wil uitvoeren.”
Ivan Van de Cloot, oud-bankier en hoofdeconoom van de denktank Itinera, vreest dat de testen niet alle problemen naar boven brengen: “De testen van de ECB zijn onvoldoende om de doorstart naar een gezond banksysteem te maken. Er bestaan in de bankwereld veel technieken om een balans tijdelijk en oppervlakkig op te schonen. Door leningen te verlengen of te vernieuwen kunnen banken kredietverliezen perfect gedurende een langere periode verborgen houden.”
Maar volgens de bankenanalist weet de ECB dat ook: “Onderschat die mannen niet. Ze zijn specifiek op zoek gegaan naar kredieten die geherfinancierd werden, omdat ze weten dat dat een techniek van de banken is om slechte leningen niet te moeten erkennen als probleemkredieten. De ECB wil vermijden dat we naar het voorbeeld van Japan een verloren decennium meemaken. Door te weigeren verlies te nemen op dubieuze kredieten en die te herfinancieren, hebben de Japanse banken de kredietverlening jarenlang drooggelegd, met jaren van economische stilstand tot gevolg.”
Geen eindpunt
Maar of de stresstesten, in combinatie met andere maatregelen van de ECB, de kredietverstrekking in Europa weer op gang trekken, blijft onzeker. “Dat is alleszins het doel”, weet Brzeski, “Maar ik weet niet of het zal lukken. De investeringsbereidheid van de ondernemingen en de vraag naar kredieten blijven klein. Ik verwacht zeker niet dat de Europese economie in 2015 als een pijl uit een boog omhoogschiet.”
Volgens Vander Vennet zal de impact van de balans- en stresstesten ook de volgende jaren te voelen zijn. “Dit is geen eindpunt. Het proces om de banken gezonder en het financiële stelsel in Europa stabieler te maken, gaat gewoon door. Ook na de testen zal de financiële sector zijn kapitaalbuffers moeten versterken. En de herstructurering van de sector is nog maar begonnen. Veel banken moeten hun businessmodel aanpassen of heruitvinden. Ook de regulering zal nog strenger worden. Bazel III wordt het strikte minimum.”
PATRICK CLAERHOUT
“Deze test is een heel belangrijke stap in een proces dat moet leiden tot een steviger en veiliger Europese bankensector” Carsten Brzeski, ING
“De toestand van de banken is beter dan enkele jaren geleden. Maar om de financiële stabiliteit te verzekeren, zijn grotere inspanningen nodig” Etienne De Callataÿ, Bank Degroof
“De testen van de ECB zijn onvoldoende om de doorstart naar een gezond banksysteem te maken” Ivan Van De Cloot, Itinera
“De ECB heeft compromissen moeten sluiten om deze oefening uit te voeren, maar over de geloofwaardigheid ervan kan weinig twijfel bestaan” Rudi Vander Vennet, UGent
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier