ZO HET GELOOF, ZO DE MUNT

Een muntunie van de Noord-Europese, grotendeels protestantse landen zou wellicht nooit in de problemen zijn gekomen, suggereert de Britse openbare omroep BBC in een badinerend stukje op zijn website. De Noord-Europese visie op geld is getekend door de protestantse ethiek van ijver en spaarzaamheid, en die verschilt nogal van de Latijnse, mediterrane kijk op monetaire zaken.

Vraag is of het verleden een goeie voorspeller is van de toekomst. In de zestiende eeuw hebben Noord- en Zuid-Europa al eens in de clinch gelegen om geld, met zware gevolgen. Het ongenoegen draaide om de opbrengst van de aflaten. Door aflaten te kopen, konden katholieke gelovigen absolutie voor hun zonden krijgen. Met de opbrengst bouwde de kerk prestigieuze kerken en kathedralen, zoals de Sint-Pietersbasiliek in Rome.

De goede sier met het geld van brave gelovigen stelde de trouw van de Duitsers aan Rome danig op de proef. In 1517 kon de Duitse theoloog Maarten Luther het niet langer aanzien. Als protest nagelde hij 95 stellingen aan het kerkportaal in Wittenberg. Het was de start van het protestantisme, bekend als de Reformatie. De scheurlijn door Europa was een feit.

Tot op heden is de Duitse kijk op geld niet veel veranderd. De Duitse kanselier Angela Merkel heeft het vaak over spaarzaamheid en verantwoordelijk begrotingsbeleid. Zij is niet voor niets de dochter van een Lutherse dominee. Ze is ook de machtigste vrouw van Europa. Zal ze op haar beurt stellingen aan het portaal van de Europese Centrale Bank hangen?

In de naoorlogse periode hadden de Europese Unie en later de euro meer geluk. In Duitsland waren toen leiders aan de macht met katholiek enthousiasme voor de Europese integratie. Het Verdrag van Rome van 1957, dat de geboorte van de Europese Unie inluidde, werd ondertekend door de West-Duitse kanselier Konrad Adenauer, een Rijnlandse katholiek. Hij had het niet zo hoog op met de Pruisische tradities van het protestantse Oost-Duitsland. Helmut Kohl, die Duitsland in de jaren negentig naar de Europese muntunie leidde, was ook een katholieke Rijnlander.

Maar sinds de Duitse eenmaking eind jaren negentig kwam het politieke zwaartepunt opnieuw in Berlijn te liggen, ver weg van het katholieke oosten en zuiden van het land. Niet alleen Angela Merkel is een exponent van die verschuiving. Het Duitse presidentschap, een symbolisch belangrijke functie, is in handen van een voormalige protestantse dominee, Joachim Gauck. Vijfhonderd jaar na Luther staan de Duitsers opnieuw voor de keuze. In 2017 plant Duitsland een grote herdenking van de geboorte van het protestantisme. De anders zo spaarzame Merkel heeft 35 miljoen euro voorzien voor de herdenking. Hopelijk heeft Rome het signaal deze keer begrepen.