‘Zijn onze hulpverleners kwetsbaarder dan ooit?’

‘Als u een volgende keer grote uitspraken wilt doen over al die dwaze maatregelen, denk dan eerst nog even na. Roep het beeld op van de zorgverstrekkers, die iedereen zonder onderscheid verzorgen in omstandigheden die echt niet te vergelijken zijn met uw en mijn pijn als we een mondmasker moeten dragen, een concert missen of niet op reis kunnen naar de nieuwste exotische bestemming.’ Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Weet u nog? We sloegen op potten en pannen om onze dankbaarheid aan het zorgpersoneel te betuigen. Ondertussen hebben diverse groepen opgeroepen enthousiast het rijk van de vrijheid te betreden. De beleidsmakers moesten evenwichtiger leren denken. Het leven van een zwakke oudere patiënt – die toch enkele maanden later zou sterven – moest worden afgewogen tegenover het kwaad dat we berokkenen aan jongeren en gezonde volwassenen die snakken naar een terrasje, een concert of een citytrip.

In die afweging leek één variabele de overhand te krijgen: de zorg mocht niet instorten. Alsof het in die sector alles of niets is. De hemelpoorten open, want de diensten zijn niet overbelast, of de hel wenkt: sorry mijnheer, excuses mevrouw, er is geen plaats in de herberg. De zorgverstrekkers werkten ondertussen onder de grootste druk in spoedafdelingen, in banen waarvoor ze vaak onvoldoende waren opgeleid. Daarna keerden hulpverleners terug naar hun afdeling, waar het afdelingshoofd opkeek tegen een grote achterstand.

Solidariteit klinkt vaak hol in mijn oren. Al wie weigert zich te laten vaccineren – ‘vergeten’, klinkt het blijkbaar in Brussel – toont heel duidelijk dat hij of zij echt niet solidair wil zijn met het zorgpersoneel. Dat is ook een keuze. Maar niet alle keuzes respecteer ik evenveel.

De veel misbruikte notie ‘burn-out’ kwam oorspronkelijk uit de hulpverlening en beschreef verpleegkundigen, brandweerlui, opvoeders die waren opgebrand door het uitzichtloze karakter van hun werk. De idealen waarmee ze gestart waren, bleken onderuitgehaald en ze haakten mentaal af. Naar analogie met het verdwijnen van natuurlijke hulpbronnen wordt wel eens gesproken over het opdrogen van de menselijke hulpbronnen. Je loopt leeg. Dat zou meer voorkomen bij sterk mensgerichte, prosociale hulpverleners.

Covid-19 bood helaas de kans die theorie te testen. Overal ter wereld werd een intens beroep gedaan op zorgverstrekkers. Je kunt twee tegenovergestelde hypothesen formuleren. Hypothese één: die mensen zijn gegroeid. Aan de zin van hun werk kon niemand twijfelen, ze voelden zich competenter en volwaardiger mens. Hypothese twee: dat soort werk heeft de hulpverleners uitgeput, de uitzichtloze en gepolitiseerde situatie heeft hen leeggezogen, en zodra het stil werd op onze potten en pannen en de media de facto hun werk marginaliseerden door nadrukkelijk te wijzen op de rechten uit het rijk der vrijheid, bleven ze gedemotiveerd achter.

Grootschalig en streng gecontroleerd onderzoek in Texas laat er geen twijfel over bestaan: corona heeft roofbouw gepleegd op het zorgpersoneel. De zorgverstrekkers werden gescreend voor en tijdens corona. De aanhoudende druk leidde tot emotionele uitputting en zelfs depressie. Inzonderheid personen met sterke prosociale motivatie en een grote betrokkenheid betaalden een hoge prijs. Dat soort onderzoeksresultaten weerspiegelt de oorspronkelijke vaststellingen rond burn-out: hoe idealistischer de werknemer, hoe kwetsbaarder hij of zij is. Het is uiteraard een pijnlijke vaststelling dat soms een dosis gezond cynisme nodig is om een bijna uitzichtloze situatie psychologisch te overleven.

Als u een volgende keer grote uitspraken wilt doen over al die dwaze maatregelen, denk dan eerst nog even na. Roep het beeld op van de zorgverstrekkers, die iedereen zonder onderscheid (antivaxxers, fuifbeesten, angstigen, kwetsbaren, ouderen en collega’s) verzorgen in omstandigheden die echt niet te vergelijken zijn met uw en mijn pijn als we een mondmasker moeten dragen, een concert missen of niet op reis kunnen naar de nieuwste exotische bestemming. Dat inzicht zou het best deel uitmaken van wat voor de volgende jaren ‘het nieuwe normaal’ zal zijn: leren leven met het virus.