Ziek van de sleur

Het langdurig ziekteverzuim is de jongste jaren fors toegenomen, vooral bij oudere werknemers. Ook het kort verzuim blijft pieken. Niet-gemotiveerde medewerkers zijn vaker ziek, maar ze haken vooral af als ze het gevoel hebben dat alles boven hun hoofd wordt beslist. Vaak moeten zij opdraaien voor jonge collega’s met ouderschapsverlof of tijdskrediet.

We zien onmiskenbaar een effect van de economische crisis van 2008, die vooral de industrie heeft getroffen”, verklaart Luc Dekeyser, directeur van het kenniscentrum van SD Worxn, de verontrustende cijfers (zie kader Het ziekteverzuim in cijfers). “Werknemers hebben eerst veel inspanningen geleverd om hun bedrijf overeind te houden. Ze moesten bovendien een tandje bijsteken toen collega’s ontslagen werden. Uit eerder onderzoek blijkt dat medewerkers zich voor die inspanningen niet beloond voelden toen de storm was gaan liggen. Dat vreet aan hun motivatie, ze haken sneller af.”

Vooral de oudere werknemers kregen een mentale of fysieke knik. Het langdurig ziekteverzuim neemt lineair toe met de leeftijd, tot 4,13 procent bij 55-plussers in 2011. Omdat zij steeds talrijker worden, wegen zij ook uitdrukkelijk op het verzuimcijfer. “Aangepast werk voor oudere werknemers is zeker noodzakelijk. Werkgevers moeten hun werk draaglijk maken”, zegt Dekeyser.

“Toch is het wat reactief om ons uitsluitend op deze leeftijdsgroep te richten. We moeten de loopbaan op alle leeftijden verteerbaar maken zodat werknemers niet uitgeblust raken op hun 45ste. In Europa treden wij Belgen het laatst tot de arbeidsmarkt toe en we treden het vroegst uit. In die citroenloopbaan van 34 jaar worden we helemaal uitgeperst, daarbinnen moet alles gebeuren: presteren, carrière maken, een gezin oprichten, een huis bouwen… Dat houden we niet vol. We moeten ook af van de reflex om uitsluitend voor dertigers carrièrepaden uit te tekenen. Op je 45 of 50 jaar kan je evengoed nog een nieuwe uitdaging aan.”

Over het hoofd

SD Worx stelt een sterk verband vast tussen motivatie en ziekteverzuim. Ontevreden werknemers zijn gemiddeld 10,8 dagen ziek, tevreden werknemers slechts 5,3 dagen. Langdurige verzuimers vertonen hogere scores dan niet-verzuimers op ‘mentale’ en ‘lichamelijke belasting van de job’, ‘stressniveau’ en ‘tijdsdruk’. “Toch verklaren we verzuim minder vanuit de zwaarte van de job of de werkstress”, zegt Dekeyser.

“Medewerkers haken vooral af als ze het gevoel hebben dat alles boven hun hoofd wordt beslist en ze geen regelmogelijkheden hebben in hun job. Langdurig zieken zeggen vooral weinig inspraak te hebben, niet voor hun visie erkend te worden en een mismatch te voelen met de cultuur van de organisatie. Om de motivatie van medewerkers hoog te houden, moeten ze vooral meer betrokken worden.”

Erik Vermeylen, directeur van het kenniscentrum van VOKA, ziet een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor werkgever en werknemer. “Ze moeten rond de tafel zitten en open een gesprek aangaan. Waarom moet een kassierster een hele loopbaan aan de kassa staan? Kan ze niet eens de rekken vullen, het onthaal verzorgen, verantwoordelijk worden voor de import, een bedrijfsfeest organiseren?”

VOKA toont zich geen voorstander van uitgebreid tijdskrediet of brugpensioen. “Met op ‘pauze’ of ‘stop’ te drukken, los je weinig op. En als je één dag op vijf vrijaf hebt, wat doe je dan die andere dagen met je kroost? Wij denken dat de oplossingen binnen de bedrijven liggen, via taakvariatie, flexibele werktijden, opleidingen, thuiswerk en teamwork, loopbaanbegeleiding”, zegt Vermeylen.

“Op arbeidsmarktniveau moeten we naar degressieve tot zelfs aflopende werkloosheidsuitkeringen, een soepel ontslagrecht en een doorgedreven activeringsbeleid. Bedrijven moeten tegelijk de lat soms lager leggen bij de aanwerving en medewerkers via opleiding in hun job doen groeien.”

Opdraaien voor jongeren

Vanaf een maand plus één dag afwezigheid vallen zieke werknemers terug op een uitkering van het ziekenfonds. Het aantal ziektedagen in het langdurend verzuim is in drie jaar met de helft toegenomen. Linda Galle, marketing manager bij Onafhankelijk Ziekenfonds 501, bevestigt die trend. “Vooral de afwezigheden om psychische oorzaken, zoals een burn-out, zien wij steeds sterker in de cijfers terugkomen.”

“Een verklaring zijn de toegenomen mogelijkheden voor ouderschapsverlof en tijdskrediet. Werkgevers – vooral kleine, groeiende bedrijven – slagen er onvoldoende in om de loopbaanonderbrekers te vervangen, zodat er meer druk komt bij de overgebleven personeelsleden. Dat zijn meestal de ouderen, omdat zij geen jonge kinderen meer hebben en hun loopbaan dus minder onderbreken. Door de extra druk worden zij ziek.”

Ruggensteun

“Met enkele ergonomische ingrepen op de werkvloer kan je nochtans al veel bereiken. Je zou versteld staan hoeveel er in België nog te doen is”, zegt Anne Himpens, coördinator van het Ervaringsfonds van de federale overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Dat fonds betaalt investeringen terug die het werk van 45-plussers verlichten.

Een onderneming die voor haar personeelsleden van 45 jaar en ouder het werk ‘werkbaar’ maakt, kan een deel van haar investeringen terugvorderen. Dat fonds draagt bij tot de doelstelling om tegen 2020 de helft van de 55-plussers aan het werk te hebben. De werkzaamheidsgraad in die groep bedraagt nu 37,3 procent voor België en 38,2 procent voor Vlaanderen.

“We keren subsidies uit op drie niveaus”, legt Himpens uit. “Eerst hebben we instrumenten om de werkbaarheid te meten. Dat gebeurt onder begeleiding van een preventieadviseur. Dan volgt de diagnose: waarom scoort het bedrijf slecht? Ten derde zijn er de verbeterprojecten. Dat kan gaan van het afstellen van een bureau en aanpassingen aan een ladder, tot een opleiding of de oprichting van een werkgroep over stress.”

Een organisatie kan de investeringen terugkrijgen tot de helft als alleen de heikele punten worden aangepakt, en tot 70 procent als er een meting en diagnose aan voorafging. De subsidies zijn geplafonneerd en hangen onder meer af van het aantal oudere werknemers. Het Ervaringsfonds reikt jaarlijks zo’n 250 tot 300 toelagen uit met een totaalbudget van 4 miljoen euro.

JOHAN DE CROM