Wordt uw bank een politieagent?

De banken zetten zich schrap in hun strijd tegen witwassers. Hoe ver moeten ze gaan? Wordt de bank het verlengde van de fiscus, met een uitgesproken nieuwsgierigheid voor uw privé-vermogen?

Als ook u denkt dat de georganiseerde misdaad alleen maar een zaak is van louche bendes waarmee u zeker nooit in aanraking komt, dan heeft u het verkeerd voor: volgens het laatste parlementaire jaarverslag over de georganiseerde misdaad – van 1999 – zijn de banken met 5,5% de vijfde belangrijkste Belgische economische sector voor maffia-infiltratie. Als daar de andere financiële instellingen zoals wisselkantoren worden bijgeteld, komen we tot een cijfer van 10,7%, de derde belangrijkste sector.

Witwassen is dus niet alleen een zaak van drugsdealers en obscure banken in bananenrepublieken. Ook gereputeerde banken zijn de spil in het proces waarbij misdadigers hun onrechtmatig verkregen winsten zuiveren. De bankiers wensen de privacy van hun klanten te beschermen en staan onder zware concurrentiële druk om niet al te veel vragen te stellen. De klanten van privé-bankiers zijn doorgaans rijke individuen, die op financiële en fiscale discretie zijn gesteld. Als een vermogensbank te veel vragen stelt, trekt de klant naar elders. Op die manier ontstond een cultuur van “stel geen vragen en geef geen antwoorden,” waarbinnen het witwassen van geld tot volle bloei kon komen. Bovendien kan nieuwe technologie (zoals anonieme elektronische cash) het witwassen van geld vergemakkelijken.

Witwassen via via

De onthulling in 1999 dat Bank of New York een kanaal was voor miljarden dollars verdacht Russisch geld, vestigde de aandacht op een ernstiger kwestie: het gebruik van corresponderende banken bij het witwassen van geld. Dat zijn banken die zelf een rekening hebben bij een andere bank (meer bepaald ging het om de Russische Inkombank).

Het geld dat bij zo’n instelling wordt gedeponeerd en terechtkomt bij een westerse bank kan moeilijk worden gecontroleerd op de oorsprong noch op de legitimiteit ervan. Dat is vooral het geval bij nesting. Een buitenlandse bank X kan bij een collega Y in een ander land een rekening openen en een beroep doen op de correspondentenrelatie die Y onderhoudt met bijvoorbeeld een westerse bank Z. Zo’n ‘geneste’ bank X kan dan van de voordelen van de correspondentstatus genieten zonder dat de buitenlandse partner Z zich daar ook maar in het minst van bewust is.

Kortom: “Zelfs de bank met de strengste voorschriften kan niet voor 100% garanderen dat ze niet in witwascircuits wordt gebruikt,” zegt Bart De Bie, een gewezen rijkswachtofficier die werkt voor Ernst & Young Forensic Services. “De internationalisering van het geldverkeer leidt vanzelf tot meer anonieme transacties.”

Zijn de gewone banken al belangrijk als laatste etappe naar de bovenwereld, dan spelen banken in offshorecentra nog steeds een sleutelrol in de eerstelijnszorg voor vermogende criminelen. Terecht stelt het senaatsrapport: “Indien er op het vlak van de offshorecentra, het bankgeheim en de invloed van fiscale zaken op de internationale samenwerking geen concrete maatregelen worden genomen, valt te vrezen dat alle acties die men onderneemt, hun doel zullen voorbijschieten.”

De crimineel heeft keuzes te over: in 1998 bestonden er zo’n 4000 banken met een licentie in een van de bijna zestig offshore jurisdicties. Zo’n 44% van die banken bevindt zich in de Caraïben en Latijns-Amerika, 28% in Europa, 18% in Azië en 10% in het Midden-Oosten en Afrika. Ze beheren samen naar schatting 5000 miljard dollar aan activa.

Heel wat overheden van kleine landen verlenen een licentie aan banken omdat ze aardig wat inkomsten binnenbrengen. Ze willen die banken ook niet te zeer reglementeren omdat ze zo klanten afschrikken. De zwaarste overtreders zijn de ‘brievenbusbanken’, die op geen enkele plek fysiek aanwezig zijn. Zo’n 75 van de 570 banken met een licentie op de Kaaimaneilanden zijn óf brievenbusbanken óf instellingen die niet zijn verbonden met een of andere gecontroleerde bank op het vasteland. Hetzelfde geldt voor 65 van de 400 banken die op de Bahama’s over een licentie beschikken. Beide jurisdicties zeggen nu dat ze niet langer licenties uitreiken aan brievenbusbanken. De meeste nieuwe worden nu opgericht in rechtstelsels in de randgebieden, zoals het eiland Nauru in de Stille Oceaan, dat al 400 banklicenties heeft toegekend. De Joegoslavische republiek Montenegro verkoopt licenties voor privé-banken via internet. Kostprijs: amper 10.000 dollar.

Europa volgt België

Ondanks de recente negatieve publiciteit pakken de banken het witwassen van geld echter ernstiger aan dan ooit tevoren. De middelen die voor die taak worden ingezet, zijn enorm toegenomen. ” Antiwitwasverantwoordelijken zijn bevoegd om een onderzoek in te stellen en kunnen zelfs aanvullende informatie opvragen,” luidt het parlementaire jaarverslag over de georganiseerde misdaad. Veiligheidsverantwoordelijken integreren de fysieke, organisatorische en elektronische veiligheidselementen tot een coherent geheel. Antifraudeverantwoordelijken hebben procedures opgesteld om de financiële criminaliteit via betaalsystemen en waardedocumenten tegen te gaan. De informaticabeveiligingsdienst beschermt de bancaire informatica tegen fraude, diefstal van gegevens en virussen, al dan niet met behulp van externe raadgevers.

Het rapport concludeert dat België in de bestrijding van de witwaspraktijken van fondsen zeer goede resultaten boekt. Dankzij de samenwerking tussen de banksector en de parketten behoort het aantal veroordelingen wegens deze fraude bij de top in Europa.

De Belgische witwaswetgeving staat op punt sinds 1993. Financiële tussenpersonen moeten verdachte transacties van meer dan 4 miljard frank melden aan de Cel voor Financiële Informatieverwerking ( CFI). Die kan beslissen op basis van die informatie het parket in te schakelen. De werking van de antiwitwaswet werd onlangs ook uitgebreid naar andere beroepen, zoals notarissen en vastgoedmakelaars.

Bart De Bie (Ernst & Young): “Onder impuls van de CFI speelt België een voortrekkersrol in de Europese Unie. Een nieuwe Europese richtlijn neemt de Belgische uitbreiding naar te controleren beroepsgroepen over. De EU gaat nog een stapje verder als het ook de advocaten verplicht verdachte transacties te melden.”

De banken werken ook samen bij de bestrijding van witwassen. In oktober van vorig jaar ondertekenden elf banken, waarvan sommige in opspraak waren gekomen door onthullingen in verband met witwaspraktijken, de zogenaamde Wolfsberg AML Principles, genaamd naar de Zwitserse stad waar ze werden opgesteld. Het gaat daarbij om een reeks basisrichtlijnen om het witwassen van geld in de privé-banksector te vermijden.

Onder impuls van Alain Zenner, de regeringscommissaris voor de bestrijding van fiscale fraude, werkt ook de Belgische Vereniging voor Banken(BVB) mee aan denkpistes om de strijd tegen het witwassen op te voeren. Zo wordt gedacht aan de invoering van een aantal indicaties in een gemeenschappelijk informaticasysteem, die wijzen op witwassen. “Het knelpunt is echter de privacywetgeving, die dergelijke methodes verhindert,” aldus De Bie. “Maar onze banken beseffen dat hiervoor een oplossing moet worden gevonden.”

Uit het rapport van de parlementaire onderzoekscommissie voor georganiseerde misdaad blijkt echter dat de inspanningen van de banken niet altijd in gerechtelijke maatregelen worden omgezet. Zo stelt directeur-generaal Guido Ravoet van de BVB in een brief aan de senaatscommissie: “De banksector beschouwt de Belgische witwasbestrijding als een van de meest performante ter wereld, maar spreekt zijn verwondering uit over het feit dat tienduizenden personeelsleden grondig werden opgeleid, terwijl slechts enkele politiemensen deze informatie behandelen. Deze sector had verwacht dat ook de overheid een vergelijkbare inspanning zou leveren. Als vastgesteld wordt dat de dossiers die ter kennis van het parket worden gebracht, niet eens worden onderzocht, kan deze toestand niet anders dan ontmoediging veroorzaken.”

Ter illustratie: Bank Max Fischer was bij leven en welzijn een van de meest actieve ‘melders’ van verdachte transacties. Ondanks de doorgegeven informatie, barstte het witwasschandaal van drugsdealer Fouad Abbas pas los na een gerechtelijk onderzoek in Nederland.

Grijswassen mag ook niet

De regelgevers zijn steeds meer van oordeel dat louter reageren op hun vragen onvoldoende is. Ze willen dat de banken een proactieve rol spelen bij de uitroeiing van de witwaspraktijken en dat zou volgens sommige critici “van de banken politieagenten kunnen maken”. Centraal in die gedachtegang staat de onschuldig lijkende regelgevende vereiste dat men “zijn klant moet kennen”. Dat betekent dat de bankier moet uitvissen wie de rekening wil openen, waar het geld vandaan komt en wat er daarna mee zal gebeuren. Alvast één voor de hand liggend probleem is dat de klanten misschien niet zo intiem gekend willen zijn door hun bank.

De grootste schaduw die over dat alles hangt, is nog het gebrek aan een consensus, zelfs tussen de rijkste en machtigste landen van de wereld, over wat in de strijd tegen de witwasserij moet worden beschouwd als een misdaad. De kwestie wordt er nog acuter op als het gaat over belastingontduiking of het ontwijken van overheidscontrole op kapitaalbewegingen, de twee belangrijkste redenen waarom mensen in het verleden gebruik maakten van offshorecentra. Moeten ontweken belastingen door de banken op dezelfde wijze worden behandeld als geld dat afkomstig is van misdaad?

“In België wordt er geen onderscheid gemaakt tussen grijs (fiscaal ontdoken) en vuil (crimineel) geld,” legt De Bie uit. “Ons land heeft op dat vlak de meest uitgebreide strafbaarheidsstelling in Europa. Elke frank die uit illegale activiteiten terechtkomt in de bovenwereld, wordt als een witgewassen vermogen beschouwd.”

Sommige critici vermoeden een verborgen agenda achter die aanval op de witwasserij. Ze denken dat de grote landen het hun burgers gewoon veel moeilijker willen maken om belastingen te ontduiken door de offshorecentra, die lagere belastingen aanbieden via het internationale betalingssysteem, af te snijden.

Hans Brockmans Stef Janssens