Woestijngezichten

Met haar aangename themagerichte aanpak voegt de Fondation Cartier, in Parijs, nu ook de vele gezichten van de woestijn aan haar palmares toe.

Fondation Cartier, 261, Bd. Raspail, Parijs 14e arr. Tot 15 november, van dinsdag tot zondag, van 12.00 tot 20.00 uur. Prachtige catalogus, samen uitgegeven door Actes Sud en Fondation Cartier, 236 p., illustraties, 270 FF.

Het gebouw, één en al metaal en glas, van de hand van de architect Jean Nouvel, en de bomen errond, benadrukken het contrast nog meer. Binnen loopt een tentoonstelling rond ‘zand’. Zoals de tentoonstelling al aantoont is zand in de woestijn een oneindig onderwerp. De expositie is opgezet aan de hand van een mengelmoes van videobeelden, tekeningen, foto’s en gigantische schermen. Denkt u dat deze tentoonstelling over de woestijn nog maar eens het clichématige beeld van dit natuurfenomeen zal bevestigen? Niks is minder waar. Aan de hand van een evenwichtige keuze uit werken van 19de en 20ste eeuw wordt een totaal nieuw beeld van de woestijn geschapen. “Als je alleen bovenop een duin staat en lichtjes beweegt, maakt het zand onder je voeten een geluid alsof er een sinaasappel naar je toerolt,” legt Sir Wilfried Thesiger, uit. Hij is negentig en een van de grootste ontdekkers van deze eeuw. Zijn foto’s die hij tijdens zijn veelvuldige verblijven in Saoedi-Arabië nam, horen bij de recentste op de Fondation Cartier tentoonstelling. “Ik geloof dat de woestijn blootlegt wat er in de mensen in die omgeving leeft. Wanneer je diezelfde personen in een stad plaatst, dan verliezen ze hun karakter.” De woestijn als levensschool, als bron van ascetisme? Die mening deelde ook Charles de Foucauld, van wie er mooie detailtekeningen hangen. De woestijn als bron van fascinatie voor de geografen en de geschiedkundigen, ligt vaak niet ver van de piramiden. Maar er zijn ook andere beelden, zoals die van de hand van de fotograaf Balthasar Burkhard, die de woestijn wist vast te leggen alsof het grote stromen sneeuw betrof. De Amerikaanse fotograaf William Eggleston toont dan weer een ander gezicht van de woestijn en dit aan de hand van voorwerpen en gebouwen; beelden waarin de woestijn niet langer woestijn is, waarin de mens zijn sporen achterliet en zo ongetwijfeld een mythe heeft doorbroken. Raymond Depardon, een bekende ontdekker van Noord-Afrika, heeft zijn zwart-wit foto’s ter beschikking gesteld van de tekenaar Titouan Lamazou, die er zijn indrukken van Afrika aan toevoegde. Maar de woestijn kan ook het beeld van een fantasie zijn, vertrekkende vanuit cinema-archieven en zelfs stukjes film van Pasolini. De ene gaat ernaar op zoek in Australië ( Beat Streuli met zijn panoramische beelden), anderen vinden deze beelden temidden van het struikgewas en verdroogde planten ( Lee Friedlander in het zuiden van Arizona). Veel manieren om die enorme vlakten, die erin slagen onze aanwezigheid zo te negeren, te zien, te ruiken en te temmen.

Alain Delaunois