Wil de echte premier opstaan?

Vorige week leek het er even op alsof we in België een nieuwe federale premier hadden. Johan Vande Lanotte (SP), totnogtoe vice-premier en minister van Begroting, kondigde eerst aan – daarin alleen bijgestaan door minister van Consumentenzaken Magda Aelvoet (Agalev) – dat er geen sprake kon zijn van een nieuw gevechtsvliegtuig voor het leger. En even later lanceerde de SP-toppoliticus in onvervalste solostijl het Zilverfonds, een initiatief waarmee hij het pensioenprobleem eens zal oplossen.

Voor eerste minister Guy Verhofstadt (VLD) zat er niets anders op dan in de dagen daarna wat orde op zaken te stellen. Gesteund door de politici uit het Waalse landsgedeelte veegde hij het njet van Vande Lanotte en Aelvoet in verband met de Joint Strike Fighter van tafel. En de 4700 miljard frank voor het Zilverfonds (tegen het jaar 2030) koppelde Verhofstadt aan het voor de VLD politiek erg gevoelige thema van de lastenverlaging. Maar Johan Vande Lanotte doet er blijkbaar alles aan om dat thema politiek te blokkeren: eerder stelde hij al dat het veiligstellen van de begrotingssanering vóór alles gaat, dus ook vóór een lastenverlaging.

Via de combinatie van hoge groei en niet al te scherpe rentestijgingen is méér budgettaire ruimte vrijgekomen. Zo becijferde het Planbureau dat tegen 2005 de belastingen met 266 miljard frank naar beneden zouden kunnen. Letterlijk de dag nadien lanceerde Vande Lanotte – tot grote verbazing van alle andere regeringsleden – zijn voorstel voor een Zilverfonds.

Wie kinderen heeft, kent het fenomeen: jonge bengels tasten ook voortdurend af hoever ze hun willetje kunnen doordrukken. Maar terwijl men in de relatie ouders-kinderen nog een grote mate van onschuld en onderbewustzijn mag vermoeden bij dat steekspel, ligt dat in de politiek wel eventjes anders: bij minister Vande Lanotte druipt de intentionaliteit – het met voorbedachten rade handelen – er gewoon van af. De sluwe Oostendenaar moet zich in besloten kring al een paar keer een breuk hebben gelachen met al dat getoeter over Nieuwe Politieke Cultuur en opener relaties onder de regeringspartners. Vande Lanotte speelt het spel méér dan ooit met een cynisme dat zelfs zijn politieke godfather, de Leuvense burgemeester Louis Tobback, moeilijk scherper zou kunnen maken.

Guy Verhofstadt slaagde er de jongste week misschien wel in om wat tegengas te geven, maar iedereen merkt dat hij voortdurend achter de feiten aanholt. De vraag is dan ook hoe hij alle voorstellen die zijn ministers de jongste weken hebben gelanceerd tot een samenhangend geheel zal verwerken. Vande Lanotte & co. blijven ervan uit gaan dat Verhofstadt zijn premierschap dermate op prijs stelt dat hij wel voortdurend bereid zal worden gevonden om niet alleen het initiatief uit handen te geven, maar tegelijk veel water bij de blauwe wijn te doen. Het wordt in ieder geval hoogtijd – voor Verhofstadt én voor zijn partij – dat de premier voor eens en altijd duidelijk maakt wie nu de baas is binnen zijn coalitie.

Zelfs De Morgen gaf vorige week toe dat het Zilverfonds “een meesterzet” is van Johan Vande Lanotte. Indien de SP-politicus zijn idee kan realiseren, dan stelt hij meteen ook de toekomst veilig van de federale sociale zekerheid. Het is immers vanuit die constructie dat men dan de vergrijzingsproblematiek zou aanpakken. De liberalen propageren een grotere rol daarin voor de privé-sector, zodat het geen verbazing mag wekken dat VLD-voorzitter Karel De Gucht aanvankelijk niet wou reageren op de nieuwe plaagstoot van Vande Lanotte.

Is het Zilverfonds op zich een goed idee, de omschrijving te weinig, te laat kwam zelden beter van pas dan in deze context. De socialistische vice-premier maakte zichzelf eigenlijk een beetje belachelijk door met veel aplomb de vergrijzing van de bevolking vast te stellen. De discussie die nu politiek op gang komt, had al twintig jaar eerder gevoerd moeten worden. Maar toen deed het politieke establishment mensen als de Antwerpse hoogleraar Emiel Van Broekhoven af als doemdenkers en onheilsproferen. Van Broekhoven kaartte toen al de enorme pensioenlast aan die ons nu boven het hoofd hangt, en wapende zich daarbij met cijfers die vandaag méér dan ooit actueel én correct blijken te zijn.

Vande Lanotte treft natuurlijk geen schuld voor wat twintig jaar geleden niet gebeurde. Maar de geloofwaardigheid van de Oostendse vos komt wél zwaar in het gedrang als hij de vergrijzing pas politiek aan de orde stelt wanneer hij daarmee zijn belangrijkste coalitiepartner politiek in nauwe schoentjes kan brengen.

johan van overtveldt