Wie zit in het netwerk?

Zowel de jongste als de oudste op de lijst van de 101 invloedrijkste topmanagers in Nederland zijn Vlamingen. ‘XXL’ focust op de machtige netwerken en de evoluties in het bedrijfsleven.

De benjamin in de Nederlandse bedrijfstop-101, Frank Meysman, wordt op 6 april 1999 al 47 jaar. Sedert 1994 is de Vlaams-Brabander voorzitter van de raad van bestuur van consumentenartikelenconcern Sara Lee/DE. Volgens Jos van Hezewijk en Marcel Metze, opstellers van de hitparade, is deze econoom “een harde werker met weinig tijd voor hobby’s. Men prijst zijn gevoel voor humor en zijn vermogen soepel met vakbonden en ondernemingsraden om te gaan.” Hij prijkt op nummer 97.

De gemiddelde leeftijd van de machtige kliek is 61 jaar. Het duurt nu eenmaal even voor je je genesteld hebt in de inner circle. Op nummer 40 staat de nestor, André Leysen (71 j.). De Gevaert-voorzitter heeft een voet tussen de deur bij onder meer Philips, KLM, SHV en Sara Lee/DE.

EEN HUURLING.

De derde Belg is een verrassing: Lotgart van den Berghe, partner van de Vlerick School voor Management in Gent. De hoogleraar economie staat het hoogst gerangschikt van de buitenlanders (op nummer 29) en is één van de twee vrouwen op de lijst. “Ze heeft een voorkeur voor topmanagers die doortastend zijn, kunnen delegeren en ethisch opereren.” Ze is lid van de raad van commissarissen van ING en SHV.

Er doemen meer verrassingen op in het klassement dat van Hezewijk en Metze volgens een eigengereide systematiek samenstelden. De neerslag vinden we in XXL – De macht, het netwerk, de prestaties en de wereld van de Nederlandse topmanagers. De top-101 schraagt het boek, is leuk en informatief, maar de interessantste lectuur vinden we tussen de ranglijsten in: over de zeden en ontwikkelingen aan de Nederlandse bedrijfstop.

Op de hoogste trede van het podium staat Henny de Ruiter (64 j.), niet bepaald een Bekende Nederlander. Zijn toppositie dankt hij aan het netwerk, de bovenste sport van de bedrijfsladder bereikte hij niet. Van 1983 tot 1994 was hij lid van de groepsdirectie van Shell. Op nummer twee vinden we Rob Hazelhoff (68 j.), tot 1994 voorzitter van de raad van bestuur van de bank ABN Amro.

Als derde begroeten we Gé van Schaik (68 j.), van 1989 tot 1993 voorzitter van de raad van bestuur van brouwerij Heineken. Van hem stamt de beruchte uitspraak: “Ik ben niet meer dan een huurling.” Hij volgde als eerste niet-familiale topper de haast legendarische Freddy Heineken op. Van meet af aan was het duidelijk dat Heineken de touwtjes in handen wilde houden. Net in de periode-van Schaik, die langer duurde dan gepland, ging Heineken door een crisis. Hij moest saneren, kreeg heibel met de vakbonden en gaandeweg verslechterde de relatie met Freddy Heineken.

TROPHY WIFE.

Bij de veranderingen die de auteurs opmerken, wordt zelfs de smeuïgste zijde niet veronachtzaamd. Decennialang waren de meeste Nederlandse topmanagers rotsen in de branding van geloof, huwelijkstrouw en andere conservatieve zeden. Nu pronken steeds meer kopstukken, ook degenen met grijze haren, met hun trophy wife – jong, blond en met de juiste maten. Misschien gebeurde er vroeger ook wel meer buiten de huwelijkssponde, maar nu geven steeds meer hoge omes dat openlijk toe.

De politieke oriëntatie is zowaar linkser geworden. Vorig jaar sprak 32% van de toppers zich uit voor de christelijke CDA (tegenover 33% in 1986), 37% voor de liberale VVD (nog 51% in 1986), 11% voor de socialistische PvdA (slechts 3% in 1986) en 14% voor het links-liberale D66 (5% in 1986). Philips-boegbeeld Cor Boonstra en KPN-voorzitter Wim Dik waren van PvdA-huize, veranderden naar een VVD-voorkeur en hangen nu D66 aan.

De selfmade mannen, zoals Boonstra, worden zeldzaam. De meeste bonzen hebben een diploma als econoom (35%) of jurist (25%). Nog een verrassing: het aantal ingenieurs daalde fors (van 21% in 1986 naar niet eens 12%). In de top-101 van de invloedrijksten hebben drie toppers alleen lagere school gevolgd en drie alleen middelbaar onderwijs.

De familiedynastieën brokkelen af. Dat ligt minder aan de opmars van de meritocratische samenleving dan aan de kortetermijnwinsthonger van de huidige gouden haantjes. In plaats van een familie-imperium op te bouwen, passeren ze liever langs de kassa bij een beursintroductie.

Puike managementprestaties blijken niet eens een garantie. “Men hoeft geen grote persoonlijke prestaties te leveren om in de bovenste regionen van de macht terecht te komen,” merken de auteurs op. Het komt erop aan strategische posities in de netwerken in te nemen.

Op de samenstelling van de ranglijsten en de betekenis ervan kan kritiek geopperd worden. Hier en daar doemen zelfs paradoxen op. Als snapshot van de invloedrijke bedrijfsbestuurders en – veel meer nog – als aanwijzing van netwerken en de evoluties in de Nederlandse bedrijfszeden is dit boek evenwel een absolute aanrader. Nu nog een Belgische versie.

Jos van Hezewijk & Marcel Metze, XXL – De macht, het netwerk, de prestaties en de wereld van de Nederlandse topmanagers. Sun, 304 blz., 790 fr. ISBN 9061686431.

LUC DE DECKER