Wie slaapt op het werk, werkt beter

Het moet omstreeks 14.00 uur geweest zijn dat de baas zachtjes de deur van het kantoor van zijn adjunct dichtdeed en op zijn tenen naar zijn eigen bureau trok. Niet zonder in het voorbijgaan de secretaresse een glimlach van verstandhouding toe te werpen…

De adjunct was immers in een verkwikkende siësta verzonken. Jawel, op kantoor en met toestemming van de grote baas.

Kit Hammond, voorzitter van Great Dane Trailers, moedigt overigens ook alle andere medewerkers aan om net na de middag gedurende vijftien tot twintig minuten een dutje te doen. Great Dane Trailers is een grote fabriek van aanhangwagens in Savannah, Georgia (VS).

In België komt slapen op kantoor nauwelijks of niet voor. Maar dat wil niet zeggen dat er niet over wordt gepraat. Volgens dr. Raymond Cluydts, professor Fysiologie en Neuropsychologie aan de VUB, bestaat er voor elk individu een optimale verhouding tussen de periodes van waken en slapen. “Sommige mensen hebben slechts vijf uur slaap nodig, anderen negen. Gemiddeld slapen de Belgen acht tot negen uur per etmaal (68% van de bevolking). Soms gebeurt het echter dat die optimale verhouding wordt verstoord door chronische elementen of door de omstandigheden, zoals de ouderdom of het begin of einde van een zwangerschap, wat dan weer aanleiding geeft tot een slaapdeficit. De spreekwoordelijke man met de hamer komt in dat geval langs tussen 14.00 en 16.00 uur.

“Wanneer men een slaapdeficit vaststelt, kan een power sleep nuttig zijn om dat tekort te compenseren,” zegt professor Cluydts. “Maar men moet wel vermijden langer dan dertig minuten de ogen dicht te doen. Anders ontwaakt men net op het ogenblik dat men in een toestand van diepe slaap terechtkomt.”

De dokter wijst er ook op dat een nacht zonder slaap slechts kan worden ingehaald met twee of drie compenserende slaapperiodes tijdens de daaropvolgende dagen. Op dat vlak hebben sommigen trouwens meer geluk dan anderen. Dr. Cluydts verwijst in dat verband naar de uitzonderlijke carrièremogelijkheden die in de zakenwereld of de politiek worden geboden aan personen die maar een paar uur slaap nodig hebben. Ook figuren zoals Napoleon, Churchill of Thatcher hadden aan vier of vijf uur per nacht voldoende om te recupereren.

Rol de matras maar uit

Het is echter niet altijd een kwestie van mogelijkheden en mentaliteit. Slapen op kantoor vergt ook een zekere infrastructuur. Daar staan we nog ver vanaf. En toch…

In zijn serie Carte Blanche, getekend door befaamde designers als Jean Nouvel en Ann Demeulemeester, heeft de Mechelse kantoormeubelenfabrikant Bulo een opvouwbare matras opgenomen die werd ontworpen door Dirk Bikkembergs. Volgens Anne Verbeek, bij Bulo verantwoordelijk voor de communicatie, heeft de MAT van Bikkembergs verscheidene toepassingen en kan ze ook dienen als rustbed, onder meer op kantoor. “In de kantoren van de toekomst zullen ontmoetingsplekken, communicatie- en discussieruimten, arbeidsplekken en ontspanningsruimten naast elkaar bestaan. Er zijn dan ook talrijke aanwendingsscenario’s voor de MAT te bedenken.”

In Europa tonen de Duitsers zich de pioniers als het over slapen op het werk gaat. Zo biedt alvast één gemeentebestuur – dat van Vechta in Niedersachsen – sinds een jaar de mogelijkheid aan zijn ambtenaren om een dutje te doen. Kort na de middag rollen de functionarissen hun matrasje uit op de vloer voor hun bureau en gunnen zichzelf een kwartiertje slaap, zonder het minste schuldgevoel en zonder zich te moeten wegstoppen.

Daar houdt het echter niet op. Sommige bedrijven hebben tegenwoordig al slaapruimte gereserveerd en een belangrijke Duitse fabrikant van kantoormeubelen, Sedus Stoll, heeft onlangs zelfs een zetel, een voetbankje en een werkblad op de markt gebracht met de naam Sedus Open Up, waardoor men kan werken en rusten in een houding die een paar jaar geleden nog als volstrekt belachelijk werd beschouwd.

Volgens studies die op vraag van Sedus zijn uitgevoerd, brengt iemand die zijn hele leven lang kantoorwerk verricht, gemiddeld 91.200 uur al werkend door, waarvan 80.000 uur zittend. Bovendien zorgt de moderne technologie ervoor dat men geneigd is om nóg langer neer te zitten zonder zich te verplaatsen of een pauze te nemen. Er zijn nu eenmaal veel zaken die vanaf het bureau kunnen worden geregeld.

Bernhard E. Kallup, de topman van Sedus (omzet: 186 miljoen mark) gaf gehoor aan de waarnemingen van artsen en ziekenfondsen, die hebben gemerkt dat rugklachten, slapeloosheid en morele uitputting of burn-out een ware plaag zijn geworden in onze werkende samenleving. En hij pikte meteen ook in op de Amerikaanse tendens om te rusten op het werk. De nummer 1 van de onderneming is ervan overtuigd dat “een weldoende revolutie voortaan onze kantoren zou kunnen overspoelen.” Tot 27 juni nog reist Sedus heel Duitsland rond om een reeks conferenties te geven over slapen op het werk ten behoeve van kaderleden en bedrijfsleiders. “De rust, de pauze, die paar minuutjes slaap zijn onmisbare elementen voor scheppend werk en zij kunnen nieuwe energie vrijmaken en aanzetten tot creativiteit,” vindt Kallup.

Nu nog de werkgevers overtuigen

Gevraagd naar de weldoende effecten van een dutje op kantoor, antwoordt Guy Hoffmann, doctor in de Psychologie en wetenschappelijk verantwoordelijke van de Slaapunit voor Volwassenen aan het CHU Brugmann in Brussel, dat in ons land de kennis over dit onderwerp vooral theoretisch is. “De Belgische wetenschappelijke wereld verspreidt weinig informatie over de flash– of parking-slaap omdat de medische opleiding ter zake tekortschiet,” aldus dr. Hoffmann. “Maar door de resultaten van de bestaande praktijk – met arbeiders die ‘s nachts werken en op bepaalde tijdstippen eventjes kunnen slapen – te extrapoleren naar de daguren, kunnen we besluiten dat het om een interessant initiatief gaat.”

Guy Hoffmann is wel van oordeel dat “de tijd nog niet rijp is in de Belgische ondernemingen, omdat de cultuur hier vooral is toegespitst op rendement terwijl men functioneert, niet terwijl men slaapt.” Bovendien, zo stipt Hoffmann aan, “staat, ondanks het belang van het initiatief, de vorming van de Belgische artsen ter zake nog in de kinderschoenen. Waardoor het delicaat wordt om in die omstandigheden de werkgevers te overtuigen.”

Kris De Meester, adviseur Veiligheid en Gezondheid op de Werkplaats bij het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO), denkt dan weer dat een middagdutje op het werk best interessant kan zijn, op voorwaarde dat dat past binnen de algemene werkomgeving. En hij voegt er meteen aan toe dat sommige bedrijven het welzijn op de werkplaats (met initiatieven zoals fitness en gezonde voeding) al sterk beklemtonen.

Wat er ook van zij, werk, televisie, internet en andere bezigheden hebben ervoor gezorgd dat er in onze maatschappij steeds minder wordt geslapen. Veel kaderleden en bedienden zitten vandaag een heel stuk onder de acht uren slaap die nodig zijn voor een gezond en productief lichaam. Daarom ook dat realistische bazen meer en meer vinden dat er op het werk best een half uurtje mag worden geslapen. In de Verenigde Staten spreekt men van power napping, een term die werd gedeponeerd door de psycholoog Tom DeLuca, die momenteel de ondernemingen en universiteiten van het land afdweilt om methodes aan te leren die iemand in staat stellen om snel te ontspannen, zodat hij ras in een verkwikkend slaapje van een twintigtal minuten verzeilt. Een initiatief dat al heel wat vruchten heeft afgeworpen.

Minder ongevallen, meer productiviteit

Vóór hem had James B. Maas, professor Psychologie aan het Cornell College of Arts and Sciences van de Cornell University in de staat New York, de term power nap al uitgevonden in een studie die erop gericht was oplossingen uit te dokteren voor het feit dat een derde van alle Amerikanen zogezegd voldoende heeft aan zes uren slaap per nacht. Een uur minder slapen dan het gemiddelde van de aanbevolen hoeveelheid rust per dag komt evenwel neer op bijna een nacht minder slaap per week, en precies dat tekort kan een dagelijkse power nap compenseren. De productiviteit en creativiteit op het werk zouden er wel bij varen, maar het initiatief zou eveneens een daling van het aantal arbeids- en verkeersongevallen in de hand werken.

Al in 1997 schreef het Australische Law Society Journal dat de ongevallen in de industrie die het gevolg zijn van vermoeidheid, de Australische businesswereld naar schatting een miljard Australische dollar kosten, zonder rekening te houden met het verlies aan productiviteit bij vermoeide werknemers.

Terwijl Belgische werknemers tijdens de uren die volgen op de lunch duchtig aanschuiven voor de koffie-, cola- en snoepgoedautomaten – in een poging zichzelf op te peppen – wordt elders gerust en wordt de infrastructuur daarvoor zelfs door de firma aangeleverd: een aangepaste ruimte en meubilair.

De trend heeft zijn voor- en tegenstanders. De enen wijzen op een verbetering van de creativiteit en de productiviteit na vijtien of twintig minuten rust, anderen zijn dan weer van oordeel dat een verkwikkende slaap pas na vijftien of twintig minuten volgt, net op het ogenblik dat power napping vereist dat men weer wakker wordt, hoewel de slaper op dat ogenblik maar één wens heeft: blijven dutten. Voor- en tegenstanders zijn het in ieder geval over één zaak eens: wie langer dan twintig minuten slaapt na de middag zal zich voor de rest van de dag groggy voelen. En misschien krijgt hij zelfs problemen om ‘s avonds slaap te vatten…

Serge Vanmaercke