‘Wie blijft vasthouden aan het kapitalisme, pleit tegen zijn eigen planeet’

‘Het is opvallend dat klimaatoplossingen die breken met de vrije markt ondenkbaar zijn voor aanhangers van het kapitalisme. Ze zijn nog eerder geneigd te geloven dat we de wetten van de natuur kunnen veranderen dan die van ons economisch model.’ Zo reageert Olivier Goessens, ondervoorzitter van Comac, de studentenbeweging van de PVDA, op het opiniestuk van Marc De Vos dat vorige week op Trends verscheen.

Met zijn opiniestuk in Trends heeft nu ook Marc De Vos zich bij het clubje criticasters gevoegd dat de jonge klimaatactivisten terug naar de schoolbanken wil preken. “Scholieren die betogen voor het klimaat betogen tegen hun eigen welvaart”, stelt De Vos. Want, zo luidt zijn redenering: “slimme telefoons groeien niet aan de bomen, maar vergen de ontginning van zeldzame metalen en wereldwijde ketens van productie en distributie.”

Fundamenteel gaat het klimaatdebat volgens Marc De Vos om “een race tussen technologie en demografie”. Dat verdedigt hij als volgt: “De sleutel voor de klimaatuitdaging ligt in China, India, Afrika en andere werelddelen die aan een grote inhaalbeweging van welvaartsgroei bezig zijn. De vraag of de mensheid in de 21ste eeuw welvaart en milieu zal verenigen, wordt daar beantwoord, niet bij ons.”

En verder: “Wij kunnen het voortouw nemen met groene technologische vernieuwing en groene buitenlandse investeringen. We moeten meer doen opdat de technologie de race met de demografie kan winnen. En de tijd dringt.”

Klimaatvriendelijke technologie bestaat al

Wie het klimaatdebat volgt, merkt meteen de zwaktes in die redenering, die wel heel gemakkelijk de aandacht afleidt naar uitgerekend die landen die het minste aandeel hebben in de uitstoot van broeikasgassen sinds de industriële revolutie.

Die landen hebben alle recht om zich economisch te ontwikkelen. Dat kan op een duurzame manier, en de westerse landen kunnen hierbij helpen. Niet door “groene buitenlandse investeringen”, die natuurlijk rendement op investering impliceren voor de westerse bedrijven, maar wel door bijvoorbeeld patenten op groene technologieën vrij te geven en netjes de historische schuld van de kolonisatie terug te betalen in de vorm van ontwikkelingshulp. Het Groen Klimaatfonds van de Verenigde Naties werd in principe daarvoor opgericht, maar blijft zwaar onderbenut.

Het opiniestuk van De Vos bevat nog een andere gebrekkige voorstelling van de werkelijkheid, namelijk dat we nog altijd niet over genoeg technologische innovatie beschikken om iets te doen aan het klimaatprobleem.

Het probleem is niet het gebrek aan kennis, maar het uitblijven van de veralgemening van bestaande groene technologie. Een studie uitgevoerd door het VITO, het Federaal Planbureau en het studiebureau ICEDD toont aan dat het technisch perfect mogelijk is om naar 100 procent hernieuwbare energie te gaan, ook in Vlaanderen. Hoewel er vele klimaatvriendelijke alternatieven bestaan, zoals waterstoftechnologie, worden die simpelweg niet benut.

De vuile rol van multinationals

Om de nodige investeringen te doen in technologie, moeten we echter het neoliberale idee ter discussie stellen dat de overheid nooit mag tornen aan de vrije markt. Wat nog het meest opvalt in het opiniestuk van De Vos, is dat hij nauwelijks stilstaat bij de vuile rol van multinationals in de opwarming van de aarde. De Vos rept ook met geen woord over de noodzaak van maatregelen die tegen de marktmechanismen ingaan die aan de basis liggen van die vervuiling.

Dat multinationals enkel deel uitmaken van de oplossing en niet van het probleem is absurd, net zoals de opvatting dat de vrije markt vanzelf wel voor de nodige innovatie zal zorgen. Een studie van CDP, een non-profitorganisatie die data verzamelt over de impact van bedrijven op het milieu, kwam in 2017 tot de conclusie dat 100 multinationals verantwoordelijk zijn voor 71 procent van de uitstoot van broeikasgassen tussen 1988 en 2015. Uit een paper, gepubliceerd in 2014 en opgenomen in Climatic Change, een magazine dat wetenschappelijk werk rond alle aspecten van de klimaatverandering verzamelt, blijkt dan weer dat amper 90 bedrijven de historische verantwoordelijkheid dragen voor bijna twee derde van de uitstoot van industriële broeikasgassen van de voorbije 200 jaar.

Eigenlijk hoeven die cijfers niet te verbazen: bedrijven zijn geïnteresseerd in winst, en niet in het klimaat. En het is in het kader van de vrije markt dat reusachtige bedrijven zijn ontstaan, die ongehinderd winsten konden boeken met productieprocessen die voor een enorme uitstoot van broeikasgassen zorgden.

Uiteraard bestaan er ook kapitaalgroepen die investeren in propere technologie, maar zolang men de ‘onzichtbare hand’ met rust laat, zullen fossiele brandstoffen, winstgevend als ze zijn, altijd investeerders vinden. Zo hebben enkele van de grootste bedrijven wereldwijd reeds ettelijke miljarden dollars geïnvesteerd in reserves aan steenkool, olie en gas die nu nog onder de grond zitten.

Verander het systeem

In plaats van de verantwoordelijkheid voor een klimaatbeleid door te schuiven naar andere delen van de wereld, moeten de westerse overheden het dogma van de vrije markt loslaten. In ons huidige systeem, waarin kortetermijndenken en winstmaximalisatie voorop staan, zijn de nodige veranderingen onmogelijk. De marktconcurrentie verzekert dat wie niet genoeg winst maakt, eruit vliegt. Wie een gelegenheid om winst te maken links laat liggen uit ecologische, sociale of andere ethische overwegingen, mag er zeker van zijn dat een ander de investering wél zal doen.

Bovendien betekent de eindeloze drang naar winstaccumulatie ook dat steeds meer grondstoffen moeten worden verbruikt en afvalstoffen moeten worden geloosd dan de aarde kan verwerken. In haar boek No Time schrijft Naomi Klein treffend: “Wat ons economisch model vereist om instorting te voorkomen, is onbelemmerde expansie”.

Het onwrikbare geloof in de vrije markt heeft tot deze nijpende situatie geleid. Oplossingen voor de klimaatverandering die binnen het kader van de vrije markt worden uitgevoerd, zijn dan ook gedoemd om te mislukken. Een voorbeeld is het Emission Trade Scheme van de Europese Unie. In essentie kent dat systeem uitstootcertificaten toe aan bedrijven, die dan kunnen worden verhandeld op de markt. Dat heeft een nieuwe lucratieve handel geopend voor grote bedrijven en speculanten, maar bracht geen zoden aan de dijk. In plaats van effectief hun uitstoot te verminderen, kopen bedrijven nu gewoon certificaten op.

Wat we nodig hebben is niet nog meer ‘vrije markt’, maar bindende normen voor de uitstoot van broeikasgassen, die vertrekken van de klimaatwetenschap en oog hebben voor de sociale noden. Wat we nodig hebben, is ecologische planning: dat wil zeggen dat de overheid zélf belangrijke investeringen moet doen in de omschakeling naar een klimaatneutrale economie. Daarvoor kunnen we bijvoorbeeld een Klimaatinvesteringsbank oprichten, die met goedkope kredieten investeert in openbare projecten, in de isolatie van huizen, in hernieuwbare energie en in onderzoek en ontwikkeling.

Het is opvallend dat oplossingen die breken met het marktfundamentalisme letterlijk ondenkbaar zijn voor Marc De Vos. Hij is nog eerder geneigd te geloven dat we de wetten van de natuur kunnen veranderen dan die van ons economisch systeem. En zo kijkt hij ook naar het protest van de klimaatspijbelaars: door een kapitalistische bril, zonder enige kritiek voor de spelregels van het huidige economische model.

De klimaatgeneratie weet echter dat er buiten de lijntjes moet worden gekleurd, dat we nood hebben aan verbeelding en dat er geen plaats meer is voor oude marktdogma’s. Dat besef en de daaruit voortvloeiende acties hebben niets met milieu-idealisme te maken, maar met het even radicale als realistische inzicht dat er om onze toekomst gevochten zal moeten worden. Wie echter zoals De Vos blijft vasthouden aan het kapitalisme, pleit tegen zijn eigen planeet.