WIE BANG IS, VERLIEST GELD

Er worden 10 à 40 % minder vakanties geboekt naar Turkije en de verkoop van kippenvlees in België daalt met 15 %. De oorzaak hiervan? Niet de vogelgriep. Wel de angst voor vogelgriep. Er is geen objectieve reden om uw reis naar Klein-Azië af te zeggen of de gebraden kip op de markt links te laten liggen. Alle onafhankelijke experts zijn het daarover eens.

En toch dreigt die angst uzelf en de economie parten te spelen. Een mooi voorbeeld is het SARS-virus, dat vier jaar geleden in Azië uitbrak. Ondanks allerlei onheilsberichten over deze dodelijke longziekte bleef het aantal slachtoffers beperkt – rond de 800. De immense schrik voor een mogelijke besmetting zorgde echter voor een scherpe terugval in het reisverkeer en toerisme. Diverse winkels, hotels, restaurants en cafés schrapten banen of gingen op de fles.

Die vrees zadelde Hongkong op met een kater van 2,6 % van zijn bruto binnenlands product (BBP). Niet de ziekte zelf was de boosdoener, wel de wisselwerking tussen twee actoren: angsthazen en angsthandelaars. De enen zijn consumenten of burgers die geen onzekerheid of risico’s kunnen verdragen. En de anderen zijn media, politici, bedrijven, milieugroepen of gebruikersactivisten die met angstverhalen de eigen belangen of agenda dienen.

Zij spelen op elkaar in als een Siamese tweeling. En toch, wie van op afstand de eerste groep gadeslaat, kan een glimlach nauwelijks onderdrukken. “Er zijn consumenten die schreeuwen om maximale voedselveiligheid, terwijl ze vaak een sigaretje opsteken, wat eindeloos veel gevaarlijker is voor hun gezondheid,” relativeerde Piet Vanthemsche, de Belgische coördinator tegen het vogelgriepvirus, eind vorig jaar.

De andere groep is complexer van aard. Onheilsnieuws doet inderdaad kranten en magazines beter verkopen, maar kan ook politici of beleidsmakers ertoe aanzetten om alert te zijn en gepaste voorzorgsmaatregelen uit te werken. Bij de dioxinecrisis in 1999 – een ‘ramp’ die naar schatting 1,5 miljard euro kostte – heeft de hele hetze wel geleid tot een efficiënt opererend Voedselagentschap en controlesysteem.

Het is inderdaad zo dat de verkoop van Tamiflu – een middel dat de verspreiding van vogelgriep kan belemmeren of de symptomen ervan kan milderen – de Zwitserse farmareus Roche en zijn beleggers geen windeieren legt. Het middel zorgde voor een hype bij diverse andere vaccinproducenten.

Nochtans wijst niets erop dat die vaccins echt effectief zullen zijn wanneer de eerste besmetting opduikt in België of wanneer het H5N1-virus zich ontwikkelt tot een ‘menselijk’ virus en leidt tot een pandemie. Maar het zekere voor het onzekere nemen en ze ter beschikking stellen van kinderen, oude mensen of verplegend personeel – de allereerste risicogroepen – is het minste wat de overheid kan doen.

Angst is in de meeste gevallen een slechte raadgever, zeker als hij vrij spel krijgt. De schrik voor misdaad – veeleer dan de misdaadcijfers zelf – doet zieltjes winnen voor het Vlaams Belang. De vrees voor kernenergie of de opwarming van de aarde, de angst voor gsm-straling, de (buitensporige) ontzetting voor de gevolgen van Tsjernobyl, de schrik voor terrorisme, massavernietigingswapens en de millenniumbug: het leverde telkens weer absurde of tegenstrijdige reacties op.

Sommige partijen hebben er altijd belang bij om een ‘politiek van de angst’ te creëren (zoals de socioloog Frank Furedi schrijft), en die politiek heeft zijn economische prijskaartje. De vogelgriep als voorbode van een nieuwe Grote Depressie of van een pandemie die 142 miljoen mensen kan doden en de wereldeconomie 3700 miljard euro kan kosten? Neem dat met een flinke korrel zout. Al was het maar omdat het exact becijferen van de economische invloed van het virus onmogelijk is, en omdat de onzekerheid die met zulke onheilscenario’s gepaard gaat, u en mij meer kan kosten dan de ziekte zelf.

Piet Depuydt