WERKEN MET EEN WAZIGE WET

De antifraudewet is een jaar van kracht. Hij verplicht de banken en andere professionals informatie over ernstige fiscale fraude door te geven aan de antiwitwascel. Banken en advocaten verzetten zich bij het Grondwettelijk Hof.

UBS kreeg onlangs het gerecht over de vloer omdat de bank fiscale fraude zou hebben georganiseerd voor haar klanten. Bankiers hoeven niet eens zo ver te gaan om bezoek te krijgen van het parket. Sinds een jaar kunnen ze fikse boetes krijgen als ze vermoedens over fiscaal wangedrag van hun klanten niet doorgeven aan de overheid.

Op 17 juni 2013 lanceerde staatssecretaris voor de Strijd tegen de Fraude John Crombez een wet die de toepassing van de antiwitwaswetgeving strenger maakte. Sinds 29 juli 2013 moeten bankiers en andere professionals (zie kader Advocaten, notarissen, revisoren) hun klanten aangeven bij de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI) als ze vermoeden dat er sprake is van “zware fiscale fraude, al dan niet georganiseerd”.

Die ‘al dan niet’ is cruciaal. Tot voor een jaar moest ze enkel het vermoeden van ‘zware én georganiseerde fiscale fraude’ aangeven bij de CFI, zonder dat de klant dat overigens te weten komt. Er waren dus twee voorwaarden. Nu geldt de aangifteplicht bij elk vermoeden van zware fiscale fraude. Ze moeten met andere woorden niet alleen zware criminelen aangeven. De regel treft mogelijk iedereen die cash deponeert aan het loket van de bank zonder de oorsprong van het geld te kunnen aantonen. De financiële instellingen (banken, verzekeringsmaatschappijen, beursvennootschappen, wisselkantoren) die een zwarte transactie niet aangeven, riskeren een boete van 1,35 miljoen euro.

Te vaag

“De wet is een ramp”, vindt Michel Maus, professor aan de universiteit van Antwerpen. “Vraag aan tien bankiers hoe ze die wet toepassen en je krijgt elf verschillende antwoorden.” Voor het eerst in zijn geschiedenis richtte Febelfin, de Belgische federatie van de financiële sector, zich daarom tot het Grondwettelijk Hof om een wet te vernietigen. “De strijd tegen de fraude is lovenswaardig, maar deze nieuwe wet is veel te vaag. We willen onze klanten niet onnodig in de problemen brengen”, verklaart woordvoerder Rodolphe de Pierpont.

Staatssecretaris Crombez noemde de argumenten van Febelfin in Trends-Tendances al “miserabel”. Hij stelde dat de banken zeer goed weten wat ze moeten doen en dat ze een onaanvaardbaar klimaat van onzekerheid scheppen rond de antiwitwaswet.

Dat neemt niet weg dat er ook onder fiscalisten onzekerheid heerst over de wetswijziging. Dat komt omdat de notie ‘zware fiscale fraude’ nooit duidelijk gedefinieerd is, zegt advocaat Jan Tuerlinckx, fiscalist van het gelijknamige advocatenbureau. “Wat is ernstige fraude? Een jaar na de wet weten we het nog altijd niet”, stelt hij. “Is het begrip ‘zwaar’ absoluut of relatief? Is met andere woorden een bepaald bedrag zwaar of is de zwaarte relatief aan het vermogen? Of aan het inkomen? De criteria in de wet zijn onduidelijk.”

Thierry Afschrift, professor fiscaal recht aan de ULB, stelt dat die onduidelijkheid vroeger minder stoorde, omdat er ook sprake moest zijn van georganiseerde fraude. Daardoor werden heel wat verdachte financiële operaties niet aangegeven aan de CFI. “De vereiste dat de activiteiten georganiseerd moesten zijn, beschermde in zekere zin de belastingbetaler die zich niet veel te verwijten had”, argumenteert Afschrift.

Nu is het tegendeel het geval, zegt Tuerlinckx: “De fiscale rechtshandeling wordt gecriminaliseerd. Zodra een fiscale constructie wordt georganiseerd, kan de alarmbel afgaan en bestaat de mogelijkheid dat de bankier zijn klant aangeeft bij de CFI.”

Minimumdrempel

Heeft de nieuwe wet tot gevolg dat een zelfstandige die 5000 euro deponeert op zijn persoonlijke bankrekening meteen verdacht wordt in het zwart te werken? “Niemand weet het!” reageert een verontruste Christine Mattheeuws, voorzitter van het Neutraal Syndicaat voor Zelfstandigen.

Tijdens een tussenkomst in de Kamer wilde staatssecretaris Crombez de Belgische spaarders geruststellen. “Het gaat niet over de 10.000 euro die u door een oom geschonken is”, benadrukte hij. “We hebben het niet over kleine bedragen.” De socialist wees erop dat het gemiddelde bedrag in de CFI-dossiers 1,5 miljoen euro is.

Tuerlinckx is niet overtuigd door die uitleg. “Voor een ondernemer is 10.000 euro niet ernstig, maar voor een uitkeringsgerechtigde kan het de helft van zijn jaarinkomen zijn”, redeneert hij. “Mag de eerste dan voor hogere bedragen sjoemelen? Voor de banken is dit een zwaar probleem. Ze moeten dus elke verrichting controleren en bovendien nog geval per geval uitmaken of het relatief gezien ernstig is. Een minimumdrempel was beter geweest.”

In Duitsland is zo’n drempel er wel. Daar is een transactie verdacht vanaf 50.000 euro in btw-zaken en vanaf 100.000 euro voor de rest. De Belgische banken hebben geen houvast. “Het is alsof men ons zou vragen autobestuurders te verbaliseren zonder dat we weten wat de snelheidsbeperkingen zijn”, vindt De Pierpont. “Ofwel informeert de bank de antiwitwascel in gevallen waar ze dat niet hoefde te doen en dan kan de klant zich tegen haar keren. Ofwel doet ze geen aangifte waar ze dat wel had moeten doen, en dan wordt ze zelf medeplichtig en strafbaar. De banken hebben zich geschikt naar de nieuwe regels, maar zijn in de praktijk strenger dan noodzakelijk: ze geven meer operaties aan dan nodig. De vraag is of dat een efficiënte aanpak is.”

De kleine garnaal

De banken treden inderdaad strenger op, bevestigen BNP Paribas Fortis, ING en Belfius, zonder details te geven over de omvang van de aangiften. Volgens de jongste statistieken van de CFI deden de banken in 2013 22.966 aangiften van vermoeden bij de antiwitwascel. In 2012 waren dat er nog 21.000, ongeveer 10 procent minder.

“Het ziet er niet naar uit dat het aantal kennisgevingen zal verminderen”, vermoedt Jan Tuerlinckx. “De CFI dreigt door de lage drempel overspoeld te worden met valse aanmeldingen. Echte criminelen zullen dat graag zien gebeuren, want zo verhoogt de kans dat zij door de mazen van het net glippen.”

“Ik geef je op een briefje dat de CFI in de nabije toekomst moord en brand zal schreeuwen omdat ze de dossiers niet kan behandelen”, voorspelt professor Maus. “De banken zullen zo veel mogelijk hun eigen vel willen redden en bij twijfel meteen melding doen bij de CFI. Zo wordt de antiwitwaswet in de praktijk een middel om de kleine fiscalefraudedossiers naar boven te krijgen, crimineel of geen crimineel.” De kleine garnaal wordt gevangen, terwijl de grote vissen blijven zwemmen.

Klachten

Almaar meer klanten pikken het overigens niet dat hun bankier informatie doorgeeft aan de overheid. De Privacycommissie ontving de voorbije maanden meer klachten tegen banken dan ooit tevoren. Dat is een direct gevolg van het klikgedrag na de verstrengde witwaswet.

“De vage regels brengen de bankiers in verlegenheid”, stelt Jean-Pierre Buyle, een advocaat gespecialiseerd in bankrecht en gewezen stafhouder van Brussel. “Het ontbreekt de wetgever aan professionalisme en omdat hij het willens en wetens doet, kan men zich terecht afvragen of hier geen sprake is van kwade trouw.”

“De overheid speculeert er gewoon op dat de banken geen enkel risico durven te lopen. Zo wordt elke bankier de facto een medewerker van Financiën”, oordeelt Maus.

De grote vraag blijft of de klachten van Febelfin en de Orde van Advocaten (zie kader) bij het Grondwettelijk Hof kans op slagen hebben. Een uitspraak wordt tegen begin volgend jaar verwacht. In afwachting is voorkomen beter dan genezen. De klant doet er goed aan zijn bankier te wantrouwen. “Meer dan ooit”, besluit Afschrift.

HANS BROCKMANS, PATRICK CLAERHOUT EN SÉBASTIEN BURON

“De vage regels brengen de bankiers in verlegenheid”

Jean-Pierre Buyle

“De overheid speculeert er gewoon op dat de banken geen enkel risico durven te lopen. Zo wordt elke bankier de facto een medewerker van Financiën”

Michel Maus