Werk, werk, werk Dat is de prioriteit van de volgende regering.

“We staan niet aan de rand van de afgrond, ook al moeten we nù hervormen om de toekomst veilig te stellen.” Luc Coene, vice-gouverneur van de Nationale Bank en voormalig kabinetschef van Verhofstadt I, struikelt over de zware kritiek op het paarse beleid.

Ja, ik heb er moeite mee dat de Belgische pers de jongste tijd het gevoerde beleid door een donkere bril bekijkt,” zegt Luc Coene, het sociaaleconomische brein achter de eerste paarse regering. Vandaag volgt Coene, als vice-gouverneur van de Nationale bank, van op de eerste banken het reilen en zeilen van de Belgische economie. “De toon die de media aanslaan, is dat Paars veel blaat, maar weinig wol produceert. Sorry, bekijk het objectief. De rapporten van de Oeso en het IMF zijn voor mij belangrijke toetsstenen of een regering goed werk levert. Deze internationale instellingen kunnen moeilijk verdacht worden van politieke vooringenomenheid op de Belgische scène. Ze laten kritische geluiden horen, dat is evident, maar de algemene toon is positief. IMF en Oeso zeggen niet dat de regering niks doet, noch dat ze totaal verkeerd bezig is.”

TRENDS: “De Belgische economie groeide de voorbije jaar iets sneller dan de buurlanden. Is dat een verdienste van het paarse beleid?”

luc coene. “De zeven opeenvolgende begrotingen in evenwicht, hebben voor extra vertrouwen gezorgd, en hebben de gezinnen het gevoel gegeven dat de belastingdruk niet meer zal stijgen. De relatie tussen de daling van de staatsschuld en de daling van de spaarquote is nergens duidelijker merkbaar dan in België. Het gevoerde begrotingsbeleid heeft de gezinnen dus geïnspireerd om minder te sparen en meer uit te geven. De aantrekkende consumptie heeft in belangrijke mate de groei ondersteund de voorbije jaren. We moeten wel opletten dat te veel eenmalige begrotingsmaatregelen het herwonnen vertrouwen in de overheidsfinanciën niet opnieuw aantasten. De omvang van de eenmalige maatregelen lag in 2006 aan de hoge kant. Dit jaar is het al minder, en het is evident dat de eenmalige inkomsten voort afgebouwd moeten worden.

Had de regering niet beter al wat begrotingsoverschotten bij elkaar gesprokkeld om de vergrijzing voor te bereiden?

coene. “De belangrijkste prioriteit van de regering is het economische draagvlak te versterken. Dat is de beste strategie om de betaalbaarheid van de pensioenen te garanderen. Onze basis is relatief smal: de Belgische werkgelegenheid hoort bij de laagste van de EU. Die basis breder maken, doe je niet door zwaar te saneren in de begroting. De Nederlanders hebben dat enkele jaren geleden wel gedaan, met een stevige recessie als resultaat.”

Nederland plukt nu de vruchten van de geleverde inspanningen. Krijgen wij straks nog de rekening gepresenteerd?

coene. “Neen. In Nederland waren de loonkosten ontspoord op het einde van de jaren ’90. In België niet. We hadden geen behoefte aan een ingrijpend herstelbeleid.”

Via de Hoge Raad van Financiën (HRF) pleit u voor de geleidelijke opbouw van een begrotingsverschot van 2 % tegen 2016. Zijn dergelijke overschotten politiek haalbaar?

coene. “Het zal niet evident zijn om de noodzaak van dergelijke overschotten uit te leggen aan de bevolking. Maar het is de enige manier om de vergrijzing te betalen en de gelijke behandeling tussen de generaties te garanderen. Dat is ook een politiek belangrijk argument: de kiezer is gevoelig voor intergenerationele rechtvaardigheid. Ik hoop dat er druk komt van de bevolking om de begrotingsoverschotten op te bouwen. De HRF zal in elk geval op die nagel blijven hameren.”

Een andere kritiek is dat de overheidsuitgaven de jongste jaren sterk zijn gestegen. Paars voerde als het ware een weinig duurzaam keynesiaans beleid om de groei op te voeren.

coene. “Dat klopt helemaal niet. De groei van de overheidsuitgaven is relatief beperkt geweest de jongste jaren. En de stijging zit vooral op het niveau van de deelstaten en de lokale besturen. Daar zijn de uitgaven wel snel gegroeid.”

Nog een kritiek: de fiscale druk is onder twee regeringen Verhofstadt nauwelijks gedaald.

coene. “Gegeven de hoge overheidsschuld kunnen we ons geen forse daling van de fiscale druk veroorloven. Het begrotingsevenwicht is essentieel. De ruimte om de inkomsten te verminderen is zeer beperkt, tenzij er drastisch wordt gesnoeid in de uitgaven. Binnen de constante fiscale druk is er wel een verschuiving geweest om de last op arbeid te verminderen en de belastingen op consumptie te verhogen.

“De lasten op arbeid moeten voort worden verlaagd, maar de budgettaire ruimte is beperkt. En het voorstel Verplaetse om een lastenverlaging op arbeid te financieren via een verhoging van de btw (zie Trends 29 maart 2007), zal niet werken in België. In een groot land waar de btw-voet aan de lage kant is, kan je gemakkelijker de btw verhogen. Maar ik kan u verzekeren dat in België, dat al een hoog btw-tarief heeft, de hele handel in elkaar stuikt als we de btw verhogen van 21 naar bijvoorbeeld 24 %. Iedereen woont binnen 100 km van de grens.”

Kan er in de overheidsuitgaven worden gesnoeid?

coene. “Ik stel vast dat het een bijzonder moeilijke oefening is en dat geen enkele partij in haar programma heeft ingeschreven om daar werk van te maken.”

In ’99 was er wel zo een partij.

coene. “Inderdaad. Maar die moest een coalitie vormen. En dan kan je niet doorvoeren wat vooraf is beloofd. En ik wil opmerken dat de belastingdruk tot ’99 gestegen was. De sanering in de jaren ’90 is gebeurd door een stijging van de inkomsten, niet door het bevriezen van de uitgaven. We hebben toch de fiscale druk op arbeid wat kunnen verlichten. Het eindresultaat is dat onze bedrijven relatief goed geboerd hebben en dat er geen grootschalige afkalving is gekomen van het industriële weefsel.”

De werkgelegenheid moet met sprongen vooruitgaan. Maar de uitgaven liggen vast, en dus kan de fiscale druk op arbeid nauwelijks worden verlaagd. Zitten we niet muurvast?

coene. “Het vraagt veel energie en durf om aan die kar te blijven duwen.”

Maar is het betaalbaar, een verdere verlaging van lasten op arbeid?

coene. “Ja, maar geleidelijk aan, omdat alle types van belastingen al aan de bovenkant van de Europese vork zitten. En rond uitgavenvermindering is het moeilijk een politieke consensus te vormen. ”

Hebben we nog de tijd om het langzaam aan te doen?

coene. “Dat zal de toekomst moeten uitwijzen. Veel tijd hebben we in elk geval niet.”

We weten het graag tijdig of het beleid wel voldoende snel gaat.

coene. “Ik ook. Maar sommige mensen zijn zich nog altijd niet bewust van de ernst van de situatie. Kijk naar het dossier VW Vorst. Het lot van de hele fabriek hing aan een zijden draadje omdat sommigen dachten voort te kunnen doen zoals in het verleden. Dan stel ik mij vragen hoe ver we kunnen gaan. En zolang we niet in crisis zijn, is de wil om te bewegen heel beperkt. De zaken zijn te goed gegaan om een crisisgevoel los te weken. Het vraagt van de politiek dus nog meer inspanningen om hervormingen door te voeren. Het land gaat niet naar de haaien, maar op vrij korte termijn zijn er sterke maatregelen nodig om de werkgelegenheid op te krikken. We moeten nu een tandje bijsteken om in de toekomst de eindjes aan elkaar te knopen. Anders worden de keuzes nog veel moeilijker. Maar dat betekent niet dat we aan de rand van de afgrond staan.”

Verhofstadt II legde zich als doelstelling op om 200.000 extra jobs te scheppen. U zei dat Verhofstadt dat beter niet gezegd had.

coene. “Dat klopt, maar achteraf gezien, vraag ik mij af of er evenveel inspanningen zouden zijn gedaan, mocht hij die doelstelling niet geformuleerd hebben. De rem op veranderingen is bijzonder groot in België. Zonder drive is het heel moeilijk om de dingen in beweging te krijgen. Zou het bijvoorbeeld mogelijk geweest zijn om het Generatiepact erdoor te krijgen? Het is juist omdat die ambitie er was, dat de noodzaak voor fundamentele maatregelen werd aangevoeld. Die 200.000 is trouwens maar een tussenstap. We moeten de volgende 10 jaar ten minste 30.000 à 35.000 bijkomende jobs per jaar scheppen om de kosten van de vergrijzing te kunnen betalen. Ten minste. Voor de volgende regering is er maar één motto: werk, werk, werk.”

Heeft Paars de voorbije jaren dan niet te weinig aandacht besteed aan de creatie van werk?

coene. “Neen. Er is geld gestopt in lastenverlagingen, maar de regering voelde aan dat het onvoldoende was en dat er een meer fundamentele trendbreuk moest komen via het Generatiepact.”

Maar dat Generatiepact is op de keeper beschouwd toch maar een heel mager beestje?

coene. “Op zich is het Generatiepact een mager beestje. Maar het is een trendbreuk: de idee om langer te moeten werken, was voor het Generatiepact totaal onaanvaardbaar. De geesten zijn nu gekeerd. Langer werken, staat niet meer ter discussie. Dat was 2 jaar geleden totaal ondenkbaar. Ik ga wel akkoord dat dit maar een eerste schuchtere stap is. Maar de draai is genomen. De gemiddelde pensioenleeftijd van 57 à 58 jaar moet omhoog.”

De doorsnee-Belg wil nog altijd zo vlug mogelijk met pensioen.

coene. “Als je de keuze hebt en die keuze kost u geen geld, waarom zou je dan niet zo vlug mogelijk met pensioen gaan? Die kosteloze keuze is niet normaal, maar er is al verandering in gekomen. De brugpensioenformules worden al financieel gestraft. De bedrijven kunnen langs deze weg hun sociaal passief niet meer goedkoop regelen. De volgende stap is om het fiscale gunstregime voor de vervangingsinkomens af te schaffen. Brugpensioen, werkloosheidsuitkeringen of invaliditeitsuitkeringen: ze moeten zoals arbeidsinkomen worden belast. Is het normaal dat een werkloos gezinshoofd die 800 euro per maand krijgt, daar geen belasting op betaalt, terwijl een niet-geschoolde arbeider die 800 euro verdient daar 150 euro belastingen op betaalt? Dat is de realiteit van het Belgische systeem. Geen enkel ander land heeft dergelijke aberratie. Maar in dit land is die scheeftrekking onaantastbaar. Schaf de subsidiëring van werklozen af, geleidelijk over verschillende jaren, want het bedrag is te hoog, en dan hoef je de mensen ook niet meer financieel aan te moedigen om langer te werken.”

Moeten de werkloosheidsuitkeringen niet worden beperkt in de tijd?

coene. “De facto zijn deze uitkeringen al beperkt in de tijd, omdat na een bepaalde periode er een sterkere controle is op de werkbereidheid. Ook in andere landen val je na afloop van de werkloosheidsuitkeringen in een ander regime van de Sociale Zekerheid.”

Moeten ook de pensioenen niet normaal worden belast?

coene. “Ik heb ze niet genoemd, omdat de fiscale behandeling van de pensioenen geen negatieve gevolgen heeft voor de goede werking van de arbeidsmarkt. En als je alles tegelijk wil regelen, regel je doorgaans niks meer. We moeten ook toelaten dat bruggepensioneerden weer kunnen gaan werken zonder hun rechten te verliezen. Op de Vlaamse arbeidsmarkt dreigen tekorten die loonstijgingen zullen uitlokken en dan zou het beleid ontwrichten. Want die loonmatiging hebben we nodig om competitief te blijven met het buitenland.”

De Vlaamse en Waalse arbeidsmarkt hebben verschillende noden. Is het overhevelen van het arbeidsmarktbeleid naar de deelstaten wenselijk?

coene. “Puur economisch is het regionaliseren van het arbeidsmarktbeleid niet de meest optimale oplossing, want je verengt de werking van de markt tot een kleiner gebied, terwijl je net grotere mobiliteit moet nastreven in een groter gebied. De arbeidsmarktsituatie is inderdaad totaal verschillend: bijna volledige tewerkstelling in het Noorden, terwijl Wallonië met een belangrijke werkloosheid kampt. Een beleid dat geen antwoord biedt op arbeidsnoden van Vlaanderen laat enkel de keuze tussen de pest en de cholera: een te star federaal beleid versus een niet wenselijke regionalisering. Want de te betalen prijs van een regionalisering zal zijn dat je de instrumenten verliest om de Walen te motiveren om in Vlaanderen te komen werken. Een federaal beleid kan daar aan sleutelen. Nu is er een regeling die toelaat om werk te weigeren dat verder dan 30 km van de woonplaats ligt. Als je die afstand vergroot tot 100 km, ga je mensen verplichten om verder te kijken dan hun neus lang is om werk te vinden. Er zitten in ons systeem heel wat regels die de arbeidsmobiliteit beperken. Die moeten eruit.”

Verhofstadt mag dan in de buurt van de 200.000 extra jobs uitkomen, de kritiek luidt dat het teveel om overheidsbanen gaat of door de overheid gesubsidieerde jobs.

coene. “De extra jobs zijn grotendeels gerealiseerd in de marktsector. Bovendien heeft de regering nooit gezegd dat die 200.000 jobs alleen in de marktsector mogen worden gevonden. Verhofstadt heeft gezegd: 200.000 jobs extra. Punt.”

Zo is het niet moeilijk.

coene. “Sorry, ik daag u uit om via de overheid 200.000 jobs te scheppen. U moet wel het geld vinden om die jobs te financieren.”

Slaapt u ‘s nachts goed?

coene. “Waarom zou ik niet goed slapen?”

Door lawaai van opstijgende vliegtuigen?

coene. “Ik hoor ze niet meer.”

Dankzij u en Isabelle Durant is het dossier van de nachtvluchten op de politieke agenda gekomen.

coene. “Ja, maar die lawaaioverlast was een reëel probleem. Een hele bevolking sliep niet. Mensen in mijn straat hebben hun slaapkamer in hun kelder geïnstalleerd om nog te kunnen slapen. DHL gebruikte goedkope, oude, lawaaierige vliegtuigen. We hebben DHL verboden die vliegtuigtypes nog in te zetten.”

U pleitte ook voor een verhuis van de luchthaven van Zaventem. Dat is u niet in dank afgenomen?

coene. “Neen, maar dat was een objectieve analyse, die ik niet meer zal herhalen.”

Mag u ze niet herhalen? Anders zou u deze functie bij de Nationale Bank niet gekregen hebben?

coene. “Dat is gazettenpraat. Kijk eens in Europa in welke hoofdstad de luchthaven op 13 km van het stadscentrum ligt. De meeste luchthavens liggen tussen 30 en 60 km van het centrum. Daar zijn goede redenen voor.”

Heeft Verhofstadt II, met het Generatiepact op het palmares, beter gepresteerd dan Verhofstadt I?

coene. “Ja, en ik kan daarmee leven (lacht uitbundig). Ik voelde u komen. Maar Verhofstadt I had ook de groenen aan boord en dat zorgde voor een hemelsbreed verschil in de manier om compromissen te sluiten en oplossingen te vinden. Verhofstadt I is ook begonnen in de hoogconjunctuur van 1999. Verhofstadt II startte in de laagconjunctuur van 2003. Pas sinds vorig jaar veert de economie echt op. De prestaties van beide regeringen zijn daarom heel moeilijk te vergelijken.”

Mist u de politiek?

coene. “Ik heb daar bewust afstand van genomen. Het was genoeg geweest. Ik wou een leven hebben dat niet alleen uit politiek bestond. Ik heb het mij nog geen moment beklaagd.”

Als men u vraagt om baron te worden. Zou u dan ja zeggen?

coene. “Neen. Dat interesseert me niet. Dat is niet meer van deze tijd.”

Daan Killemaes, Hans Brockmans