‘We zullen nog genoeg sensatieberichten zien over de EU en Italië, maar verder dan haantjesgedrag zal het niet komen’

‘Vooralsnog heeft de Commissie de steun van alle andere lidstaten om Rome even te laten zweten, maar uiteindelijk blijft de gesel waarschijnlijk in de kast. Italië is simpelweg te groot en belangrijk om aan te pakken zoals Griekenland of Cyprus.’ Dat zegt Andy Langenkamp, politiek analist bij onderzoeksbedrijf ECR Research.

De Europese Commissie heeft verdere stappen gezet richting strafmaatregelen tegen Rome vanwege de onverantwoorde begroting, die de torenhoge staatsschuld alleen maar verder doet oplopen. De coalitie van de Vijfsterrenbeweging en Lega wil onder meer arbeidsmarkthervormingen terugdraaien en de pensioenleeftijd verlagen. Dat zijn allesbehalve evidente maatregelen in een land waar de fundamenten voor groei al flink te wensen overlaten. Zo heeft Italië onder meer een haperend rechts- en belastingsysteem, een verlammende bureaucratie en, vergeleken met het OESO-gemiddelde, een matig onderwijs.

Niet zo gek dus dat de economie nog 5 procent kleiner is dan voor de crisis in 2008 en dat het bruto binnenlands product (bbp) per inwoner gecorrigeerd voor inflatie op het niveau van 2000 ligt. Met ook de komende jaren een lage groei en rentelasten die 3,7 procent van het bbp beslaan, zal Italië de opgelopen schade niet snel herstellen.

Verwachtingen

Momenteel is het water tussen Brussel en Rome dus diep, maar wat mogen we in de nabije toekomst verwachten? Blijven beide partijen dreigend om elkaar heen draaien in de ring, knallen ze frontaal op elkaar of schudden ze elkaar dan toch de hand?

Als de Europese ministers de volgende twee maanden niet dwars liggen, kan de Europese Commissie de procedure tegen Italië voortzetten, met in het uiterste geval onder meer boetes die oplopen tot 0,5 procent van het bbp en de bevriezing van Europese fondsen. Maar als het al tot sancties zou komen, dan nog gebeurt dat hoogstwaarschijnlijk niet voor de tweede helft van 2019. Niet alleen omdat de procedure gewoonweg veel tijd kost, maar ook omdat politici de zaak over de Europese verkiezingen van mei heen willen trekken.

Zal Rome zwichten voor de Brusselse druk? Er zijn alvast redenen genoeg voor de Italiaanse regering om de handschoen op te nemen. Ten eerste heeft ze bij de verkiezingen in maart 50 procent van de stemmen behaald. Als er nu verkiezingen worden gehouden, zou daar nog 10 procent bij komen. Ten tweede steunt 60 procent van de Italianen de begrotingsplannen.

Bovendien mag de gemiddelde looptijd van de Italiaanse overheidsschulden de laatste tijd dan wel zijn teruggelopen, met 6,8 jaar is die nog altijd opmerkelijk langer dan een aantal jaren geleden. Ook de gemiddelde rente over de uitstaande schuld is aanzienlijk lager dan een paar jaar geleden. Italië hoeft zich met andere woorden niet meteen zorgen te maken over het doorrollen van de staatsschuld.

Ten slotte heeft Europa veel andere kopzorgen, zoals de brexit, de dreigende ontrafeling van het wereldhandelssysteem en de spanningen die de politiek in Polen en Hongarije oproepen. Rome hoopt er dus misschien op dat die problemen de aandacht van hun begroting zullen afleiden en het zo wegkomt met het onvoldoende snel en substantieel terugdringen van de staatsschuld. De Europese Commissie heeft Italië immers niet op het strafbankje geplaatst vanwege het tekort op zich, maar omdat het zijn schulden niet hard genoeg terugdringt.

Er zijn echter ook voldoende argumenten om het conflict niet verder op de spits te drijven. Zo is de spread tussen de rente op tienjarige Duitse en Italiaanse staatsobligaties de afgelopen maanden opgelopen tot rond 3 procent, een verdubbeling ten opzichte van mei. De Italiaanse regering heeft zelf aangegeven dat ze boven 4 procentpunt een groot probleem heeft. Economen hebben berekend dat dan de waarde van de staatsobligaties op de balansen van Italiaanse banken zodanig daalt, dat banken nieuw kapitaal moeten aantrekken.

Verder is het zo dat de Italiaanse banken naar verhouding ontzettend veel Italiaanse staatsobligaties bezitten. De Italiaanse staatsschuld is voor 28 procent in handen van Italiaanse banken. Dat is een kleine 10 procent van hun assets en het gemiddelde in de Eurozone is nog geen 4 procent. Als de obligatiemarkt klappen krijgt, omdat beleggers Rome niet meer vertrouwen, werkt dat meteen door in de financiële sector. Banken kunnen vanwege hun in prijs dalende bezittingen minder leningen uitzetten, waardoor de wankele economie het nog zwaarder krijgt. Zo ontstaat een negatieve spiraal. Buitenlandse beleggers hebben sinds de verkiezingen in maart al zo’n 70 miljard euro teruggetrokken uit Italië.

Ten slotte mag de Italiaanse regering er nu dan wel garen bij spinnen om Brussel als boeman weg te zetten, uiteindelijk hechten de meeste Italianen nog te veel waarde aan de euro (57% van de Italianen vindt de euro goed voor Italië) en het lidmaatschap van de Europese Unie.

Haantjesgedrag

De Europese Unie zit ook niet te wachten om Italië op de pijnbank te leggen en te straffen. Brussel moet een evenwicht vinden tussen enerzijds het behoud van de eigen geloofwaardigheid en anderzijds voorkomen dat Rome zichzelf tegenover het Italiaanse volk kan wegzetten als de zondebok en het slachtoffer van de Europese regelgeving. Vooralsnog heeft de Commissie de steun van alle andere lidstaten om Rome even te laten zweten, maar uiteindelijk blijft de gesel waarschijnlijk in de kast. Italië is simpelweg te groot en belangrijk om aan te pakken zoals Griekenland of Cyprus.

Daarnaast is het niet alsof Italië er alleen maar met de pet naar gegooid heeft. De fiscale primaire balans is de afgelopen 26 jaar continu beter dan het OESO-gemiddelde en sinds 1992 heeft Rome vrijwel altijd een fiscaal primair overschot. De enorme schuldenberg is vooral opgebouwd in de jaren zeventig en tachtig en na de crisis van 2008 om te voorkomen dat Italië helemaal zou wegzakken. Bovendien heeft de Europese Unie veel andere zaken aan het hoofd waarbij ze de hulp van Italië hard nodig heeft.

We zullen de komende tijd dus waarschijnlijk nog voldoende sensatieberichten zien verschijnen over de Europese Unie en Italië, maar veel verder dan haantjesgedrag zal het niet komen.