De klimaatcrisis is de grootste bedreiging voor de mensheid aller tijden, waarschuwt Greta Thunberg in haar klimaatboek. Maar dat steeds meer mensen beseffen dat de wereld zich in een existentiële crisis bevindt, stemt haar hoopvol.
Het is hinken op twee gedachten, Hetklimaatboek van de Zweedse activiste Greta Thunberg, dat onlangs wereldwijd werd gelanceerd. Enerzijds spreekt er wanhoop uit. Over het onvermogen van de wereld om de klimaatverstoring als een echte existentiële crisis te zien en daarnaar te handelen. Over de falende, soms zelfs liegende politieke leiders die klimaatstatistieken manipuleren en noodzakelijke maatregelen al enkele decennialang voor zich uit schuiven. Over de industriële wereld die fossiele brandstoffen blijft oppompen en verbruiken.
Op de lange termijn kun je niet ‘een beetje’ duurzaam zijn. Je bent duurzaam of je bent het niet’ Greta Thunberg
Uiteraard moet vooral de fossielebrandstoffenindustrie het ontgelden. Die bedrijven hebben er alles aan gedaan om een geleidelijke groene transitie tegen te houden en te vertragen, en hebben de klimaatontkenning gefinancierd met hulp van dezelfde pr- en reclamebureaus die jarenlang in naam van de tabaksindustrie hebben bestreden dat roken schadelijk was voor de gezondheid. Dezelfde branche die ooit de slogan “More doctors smoke Camels than any other cigarette” lanceerde, bedacht ook de ‘persoonlijke ecologische voetafdruk’, in opdracht van British Petroleum. Zo kwam de nadruk voor een beter milieu en klimaat bij de individuele consument te liggen, en niet bij de producenten of de overheden. De historische verantwoordelijkheid van die sector voor de opwarming van de aarde is verpletterend, en daarom zou de fossielbrandstoffenindustrie extra moeten betalen om een groene transitie te financieren, zei Thunberg bij de lancering van haar boek op het London Literature Festival.
Niet meer te vermijden
Door al die factoren valt de klimaatcrisis niet meer te vermijden, we zitten er middenin. De opwarming van de aarde beperken tot 1,5 graden, zoals afgesproken op de klimaatconferentie in Parijs, is zo goed als onmogelijk geworden, daarvoor zouden we over een kleine tien jaar definitief moeten stoppen met de verbranding van alle fossiele brandstoffen. Zoals het nu gaat, stevenen we veeleer af op een opwarming van minstens 3,2 graden tegen het einde van deze eeuw, met gevolgen die nauwelijks te overzien zijn. Sommige gevolgen van de klimaatcrisis zijn nu al onomkeerbaar. Soms is dat zichtbaar en voelbaar, zoals de zwaardere en langere stormen in Pakistan en Nigeria, de verwoestende hitte in Canada en de opdroging van het Tsjaadmeer, waar 90 procent van het water uit is verdwenen. Maar veel andere gevolgen zijn nauwelijks merkbaar, zoals het verlies aan biodiversiteit, of het feit dat rijst en groenten minder voedingsstoffen bevatten dan voorheen.
Amalgaam aan ideeën
Maar dan de anderzijds: zelfs Greta Thunberg valt niet helemaal ten prooi aan wanhoop of klimaatdepressie. Het lijkt een paradox, maar net het feit dat steeds meer mensen toch beseffen dat de wereld zich in een existentiële crisis bevindt, is voor haar een hoopvol gegeven. Omdat daardoor meer mensen actie gaan voeren en als gevolg van die acties eindelijk de noodzakelijke maatregelen worden genomen. Want ondanks alle verontrustende en deprimerende cijfers en vaststellingen in het eerste deel van het boek, valt volgens Thunberg het ergste nog te vermijden.
Hierin wordt ze vaak gesteund door de ruim honderd wetenschappers, journalisten, activisten en andere denkers die meeschreven aan Het klimaatboek. Met ruim honderd bijdragen is het een wijd opgezet, veelomvattend boek dat leest als everything you always wanted to know about the climate crisis but were afraid to ask. Maar zeker niet alle wetenschappers zitten op dezelfde lijn als Thunberg. De Noorse psycholoog en groene politicus Per Espen Stoknes schrijft zelfs dat het weinig bijdraagt tot een snelle verandering van het systeem als je voortdurend klaagt dat niemand de klimaatcrisis serieus neemt en dat er niets wordt ondernomen – net een van de uitgangspunten van Thunberg, waar ze ook in het boek voortdurend op hamert.
Om het systeem te veranderen, bestaat er niet één groot, welomlijnd plan, maar een amalgaam aan ideeën en mogelijke oplossingen. Die zullen een mix zijn van technologische innovatie, gedragsverandering en politieke moed en doortastendheid om die maatregelen door te voeren. En dat zal voor de rijke westerse wereld niet kunnen zonder een drastische, op bepaalde vlakken pijnlijke systeemverandering, waarbij we anders gaan produceren en ook anders en minder gaan consumeren. Want de klimaatcrisis is voor Thunberg geen alleenstaand feit, wel een symptoom van een nog grotere, bredere duurzaamheidscrisis. Onze manier van leven put de planeet uit, en dat kun je alleen oplossen door die manier van leven, met een ongebreidelde consumptie en energieverbruik, drastisch om te keren.
Aan het einde vat Thunberg samen wat we kunnen doen. Om de klimaatcrisis te milderen is een systeemverandering nodig, maar ook individuen moeten hun leven veranderen. En daarbij zal het Noorden meer inspanningen moeten doen dan het Zuiden, al was het maar om het cumulatieve, historische aspect van de uitstoot van broeikasgassen te compenseren. “Maar op de lange termijn kun je niet ‘een beetje’ duurzaam zijn. Je bent duurzaam of je bent het niet”, schrijft ze. “Er is geen andere planeet die ons kan redden. We staan er helemaal alleen voor.”
Een andere democratie
Ondanks haar vaak felle kritiek en bij momenten zelfs cynische kijk op politieke besluitvorming, keert Thunberg zich, anders dan wat sommigen over haar beweren, helemaal niet af van de democratie. Integendeel: ze noemt die ons grootste goed en het belangrijkste instrument om tot gezamenlijke veranderingen te komen. Daarvoor moet wellicht ook de democratie zelf worden bijgespijkerd, maar hoe dat moet gebeuren, krijgt in het boek nauwelijks aandacht: de focus ligt op wetenschap en economie. Extra aandacht voor een ander soort democratie had het boek uiteraard nog wat dikker gemaakt, maar nu komt dat onderdeel er erg bekaaid vanaf.
Met haar boek wil Thunberg benadrukken dat we ons in een noodsituatie bevinden, net zoals bij de start van de covidpandemie in februari 2020. Alleen is deze crisis nog veel existentiëler, betoogt de 19-jarige Zweedse. Of u het eens bent met dat standpunt of niet, haar klimaatboek bevat een rijkdom aan informatie als aanzet tot verdere discussie en actie.
Het Klimaatboek. Een initiatief van Greta Thunberg, De Bezige Bij, 480 blz., 30 euro
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier