‘We moeten de mensen de waarheid zeggen’

Voor de viering van dertig jaar Manager van het Jaar zette Trends een winnaar uit die drie decennia samen om een economische en sociale stand van zaken op te maken. “Het lijkt alsof er veel misloopt. Maar niets van wat we hebben gezegd, is onoplosbaar.”

Niemand is punctueler dan Ronnie Leten, de CEO van het Zweedse industriële concern Atlas Copco, die vorig jaar tot Trends Manager van het Jaar werd gekroond. Ondanks de met files gevulde ochtendspits is hij op tijd op de afspraak voor een rondetafelgesprek bij Reynaers Aluminium — “een hele eer”, zegt CEO Martine Reynaers, die Trends Manager van het Jaar 2003 werd. Vroeger vertrekken voorkomt dat je te laat bent, is zijn boodschap. Maar voor Luc Van Nevel, de voormalige CEO van Samsonite en de Trends Manager van het Jaar 1990, heeft hij begrip. Hij had het hele land doorkruist voor het gesprek.

U werd Trends Manager van het Jaar 1990. Zou u de zaken nu anders aanpakken?

LUC VAN NEVEL. “Nee. Ik heb dingen verkeerd gedaan, zoals iedereen. Maar ik heb ook veel goed gedaan. In 1990 zag mijn Amerikaanse raad van bestuur niet in waarom we moesten investeren in Azië. Carl Icahn zei toen zelf: “The kid knows what he’s doing. Give him the money!” Nu is Azië de grootste en de meest winstgevende tak. Nochtans heb ik veel meegemaakt: twee Golfoorlogen, 9/11. Onze winkel in WTC I was drie dagen open, toen de vliegtuigen erin vlogen. Mijn manager was weer naar binnen gegaan, omdat hij zijn aktetas was vergeten. Hij is niet meer teruggekomen.”

Heeft een topmanager het moeilijker dan vroeger?

MARTINE REYNAERS. “Nee. Ik ben nu veel meer ontspannen in mijn baan. Ik neem misschien zelfs wat meer risico’s, omdat ik weet dat het wel goed komt. Het geeft veel voldoening om talentvolle medewerkers te laten evolueren. Al merk ik dat ik minder geduldig ben met mensen die niet presteren.”

VAN NEVEL. “Dat is ouder worden: meer risico’s en minder geduld, ik heb dat ook (lacht). Ik zit al 44 jaar in de business, en ik heb nog nooit een gemakkelijk jaar gehad. Maar ik zie wel grote verschilpunten. Ten eerste moeten de huidige managers leven en werken zonder substantiële groei. In de jaren negentig mocht je een fout maken: de topline groeide toch en wiste voor een stuk de fouten uit. Nu groeit de westerse economie niet meer zoveel. De Aziatische wel. Wie die boot heeft gemist, komt te laat.

“Ten tweede moeten managers meer nadenken over de monetaire kant: wat betekent de dollar of de euro nog? Of de roebel, die onlangs zo zwaar is verzwakt? Daar moet je oog voor krijgen. Voor mij is het probleem van de euro opgelost. De dollar is ook oké, dankzij schaliegas. De Verenigde Staten kunnen daardoor op twintig jaar al hun schulden terugbetalen. Europa niet.

“Dat is de derde breuklijn: de goede tijd is definitief gedaan. Er is een shift van de welvaart van de westerse wereld naar Afrika en Azië. Wie dat goed begrijpt, zal het goed doen, ook hier.”

En jullie hebben het begrepen?

RONNIE LETEN. “In China zijn 300 tot 400 miljoen mensen goed bezig, met een vergelijkbare levensstandaard als de onze. Begin 2000 haalden wij bij Atlas Copco 55 procent van onze omzet in Europa, nu nog een derde. Je moet je altijd afvragen waar de kansen liggen.

“In relatieve termen zie je, sinds de val van de Berlijnse Muur, een grote push naar globalisatie. De Wereldhandelsorganisatie (WTO) heeft de wereld groter gemaakt. Vroeger was naar China gaan een expeditie, nu ga ik er geregeld binnen en buiten. Als Manager van het Jaar ben ik dikwijls de boer opgegaan om te zeggen dat er nog toekomst is in Vlaanderen. Alleen moet je als manager niet rond de kerktoren blijven hangen. Samsonite het beste product? Well, then you have to spread the gospel. Een modern geleid bedrijf moet de juiste niche vinden, en dan verder durven te kijken.”

REYNAERS. “Wij zijn met Reynaers ook naar de Verenigde Staten getrokken. Al ligt de situatie bij ons toch anders: Europa — en België — is voor kwalitatieve bouw nog veruit de grootste markt ter wereld. In de Verenigde Staten is er nu gelukkig ook een laag van mensen die kwaliteit kunnen en willen betalen. We hebben een fabriek in Phoenix, Arizona, waar dertig mensen werken. We zijn er in drie jaar van nul naar 10 miljoen euro gegaan. Het is nog altijd mogelijk om te groeien.

“Ik ben nu dertig jaar actief, en we leven in een moeilijke wereld. De problemen in Rusland zijn in heel korte tijd geëscaleerd, maar we wisten dat hun economie op olie was gebaseerd. In die zin is wat nu gebeurt geen verrassing, wel de snelheid en omvang ervan. Wat me het meest verontrust, is het moslimextremisme.”

De monetaire problemen zijn ook nog niet dadelijk weg.

VAN NEVEL. “Maar met wat op tafel ligt bij de Europese Unie en bij Janet Yellen, de voorzitter van de Federal Reserve, zijn we op de goede weg. We moeten de begrotingen terugbrengen naar een acceptabel niveau. De schuld mag wat mij betreft 50 à 60 procent van het bruto nationaal product bedragen. Nu zitten we boven de 100 procent. Dat is grofweg 160 miljard euro te veel.

“Daarom begrijp ik de onrust niet goed. Het beleid van de nieuwe regering heeft amper impact op het loon van de mensen. Ik ben net gaan tanken: vroeger kostte dat me 110 euro, nu 75 euro. Dat gaat netto in the pocket en compenseert al netto de indexatie. Dus waarover zijn we bezig?”

LETEN. “Er wordt vooral te veel mist gespuid. Iemand zou de stakers moeten vragen of ze zeker zijn van wat ze zeggen. We moeten de mensen de waarheid zeggen.”

Is er een fundamentele vertrouwensbreuk in België?

REYNAERS. “Wie zijn de echte stakers? In ons bedrijf zijn dat de hoofdafgevaardigden van de vakbonden. Hier werken 400 mensen. Ik ben niet zeker dat al die mensen heel erg ongerust zijn over de lage inflatie en de evolutie van de elektriciteitsprijzen.”

LETEN. “Er is wel een gevoel van unfairness. Neem pakweg LuxLeaks (het onderzoek naar belastingontwijking in Luxemburg, nvdr).”

REYNAERS. “Dat is een moeilijke discussie. Ik ben in elk geval tegen een vermogensbelasting. Dat is pure waardevernietiging. Mensen hebben geen zin om iets op te bouwen, als je het toch weer moet afgeven.”

LETEN. “Ik kan leven met een meerwaarde op transacties. Maar niet met erfenisrechten. In Zweden is dat nul. Verkoop je een huis of aandelen, dan betaal je 30 procent meerwaardebelasting. Maar als je overlijdt, betaal je niets. Daardoor houdt de familie het vermogen in handen. Erfenisrechten opleggen is eigenlijk confisqueren. Dat is tegen het principe van de democratie.”

REYNAERS. “Kijk naar Frankrijk. Die rijkentaks is pure waanzin. Het gevolg is dat sommigen naar Luxemburg, het Verenigd Koninkrijk en elders verhuizen. Wie blijven er over? Een hoop ontevreden mensen, zonder veel geld, die vinden dat de rijken te veel hebben en zij te weinig.”

LETEN. “In Zweden hebben ze acht jaar geleden de wet veranderd, waardoor de erfenisrechten op nul werden gebracht. De families achter Ikea en H&M wonen weer in Zweden en kunnen opnieuw investeren in hun land. Dat zou ik ook willen in België. Dat geld kunnen we gebruiken als hefboom.”

VAN NEVEL. “Ik ben niet tegen een capital gain tax. Ik heb nooit iets anders gekend in de Verenigde Staten. Maar dan wil ik niet tegelijk ook nog eens 55 procent belastingen uit inkomen betalen aan de overheid, en btw. Iemand vroeg me ooit waarom Samsonite-koffers in New York goedkoper zijn dan hier. Wel, in de Verenigde Staten is er een verkoopbelasting van 2 procent, in België bedraagt de btw 21 procent.

“Trouwens, dat mensen armer worden door de begroting op orde te brengen, is niet waar. Het probleem zit elders: een modaal gezin — man, vrouw, twee kinderen — heeft 120.000 euro schulden die ze niet kennen. Dat is de overheidsschuld gedeeld door het aantal inwoners, en komt neer op 30.000 euro per kop. Vroeg of laat moeten we die schuld terugbetalen. Als we de begrotingsschuld naar beneden krijgen, stijgt het vermogen van dat gezin ook. Toegegeven, dat is niet cash, maar het stijgt wel.”

LETEN. “Waar komt dat gevoel van unfairness vandaan? Vooral uit het feit dat onze maatschappij niet transparant is. Wij zijn een regeltjesvolk, maar de overheid weet soms ook niet meer wie wat doet. Daardoor komen er overal koterijen: de één doet zus, de ander zo. Laat ons een einde maken aan de overvloed van regels, en een belastingsysteem maken dat transparant en fraudebestendig is. Nu lijkt het alsof de vermogende Belgen eronderuit glippen en daarmee wegkomen. In een transparante maatschappij gedragen mensen zich rationeler. Terwijl onze samenleving nu stress heeft.”

REYNAERS. “Dat wil niet zeggen dat er gelijkheid is in de wereld, of zal zijn. Waar je bent geboren, of je ziek wordt… mensen zijn niet gelijk. Dat moet je kunnen aanvaarden, en intussen toch vechten om je lot te verbeteren. Zelfs als je een volledig transparante maatschappij hebt, zal er nog ongelijkheid zijn. Ik heb medewerkers die hier twintig jaar en meer werken. Ook bij vergelijkbare salarisniveaus slagen sommigen erin een vermogen op te bouwen met een eigen woning en spaarcenten, en moeten anderen leven van hun pensioen.”

LETEN. “Je kunt streven naar meer gelijkheid, maar er is altijd ongelijkheid: ik kan sneller lopen, en jij kunt sneller fietsen. Maar als we een meer transparante maatschappij hebben, zullen een aantal irrationele overtuigingen verdwijnen. Onze maatschappij heeft stress, en in de wereld van digitale communicatie gaat alles nog veel sneller veranderen. De maatschappij is heel ingewikkeld geworden.”

Hebben ze in het buitenland begrip voor wat hier gebeurt? Dat mensen op hun 58ste op brugpensioen kunnen bijvoorbeeld?

LETEN. “Als ik dat vertel in Zweden, kunnen ze twee, drie uur blijven luisteren, want dat kennen ze daar niet. We zitten in België in een transformatie. Wij leven langer en we willen goed leven, maar dan kunnen we niet op 58 jaar op brugpensioen. Dat betekent ook wel dat we als bedrijf en als maatschappij verantwoordelijkheid moeten nemen om onze werkstructuren aan te passen.”

VAN NEVEL. “In een fabriek van dertig jaar geleden, waar met heel wat gewichten werd gezeuld, kon je niet tot je 65ste aan de slag blijven. Maar ik wil iedereen uitnodigen: in de meeste fabrieken kun je dat nu wel.”

REYNAERS. “Het is ook een ingesteldheid. En iedereen ziet in dat pensionering op 60 jaar niet zal blijven.”

VAN NEVEL. “Het voordeel van tot 67 jaar te werken, is dat er minder echtscheidingen zullen zijn op latere leeftijd (lacht).”

Wat kan onze overheid beter doen?

VAN NEVEL. “Stop de wallonisering van België en de collectivistische systemen. Stop met de ingevoerde armoede en pak migratie aan zoals in Canada en Australië. En ontvet de overheid. Je zult zien: dan ben je er al zogoed als door.”

REYNAERS. “Politici hebben hoe langer hoe minder impact. Ik benijd hen echt niet, want elke politicus die een bepaalde richting uit wil en dat zegt, wordt bestookt.”

VAN NEVEL. “In België ligt de cost of government veel te hoog. In oudere bedrijven heb je soms ook te veel lagen in het management. Tot een nieuwe CEO daar een einde aan maakt. Dat moet de overheid ook doen. Neem de provincies: wat die doen, kan perfect op een hoger of een lager niveau gebeuren. Zo ben je een laag politieke mandatarissen kwijt. Een ander voorbeeld: de Vlaamse en de federale regering. Met twee derde van de ministers en kabinetsmedewerkers zal het ook wel gaan.”

LETEN. “In plaats van te zeggen dat er besparingen moeten gebeuren, zou ik liever horen dat efficiëntie wordt gecreeerd. Bedrijven willen dat ook: een snelle organisatie creëren, zeker in deze digitale wereld. Onze overheid zit echter vast in de bescherming van het sociale passief. Als bedrijf laat je balancesheet soms niet toe om te herstructureren, omdat het te veel kost. Kijk naar de NMBS. Dat kun je beter organiseren, maar dat botst steeds op dat sociale passief.”

REYNAERS. “De wens om te veranderen moet worden versterkt. Ik zie veel mogelijkheden om te verbeteren, maar er is zo veel inertie. Persoonlijk probeer ik dit bedrijf zo goed mogelijk te leiden, met voldoende aandacht voor alle stakeholders. Dat is in de politiek veel moeilijker, dus steun ik politici.”

Wordt de industrie weggepest?

LETEN. “Dit is een prachtig land, maar de mobiliteit is er rampzalig. We liggen in het middelpunt van Europa, maar als je vijftig kilometer moet rijden, denk je dat je in Bangalore zit: zo traag. Het is ook heel moeilijk om competitieve bedrijven te hebben in een niet-competitieve maatschappij. We hebben intussen een achterstand opgebouwd op onze buurlanden.”

REYNAERS. “Veel achterstand. Niets kan een bedrijf verplichten ergens te blijven. Als het marktaandeel daalt doordat je niet meer competitief bent, bouw je elders een productiecentrum.”

LETEN. “Als industrieel doe ik dat. Maar als Belg vind ik dat jammer. Het kan beter, en op een menswaardige manier.”

REYNAERS. “Duitsland heeft een hoge werkgelegenheidsgraad, maar critici beweren dan weer dat er ook veel nepbanen zijn. Ik ken het systeem in Duitsland onvoldoende, maar hoe dan ook is het altijd beter mensen te betalen om actief te zijn dan om niets te doen.”

Zijn er daarvoor niet gewoon te weinig banen?

REYNAERS. “We creëren geen banen, omdat het te duur is. Enkele familieleden hebben een restaurant. Wat gaan ze doen bij de invoering van die witte kassa? Eén dag meer sluiten, want iemand extra aanwerven, is te duur. Dat is spijtig.

“Er zouden veel meer banen worden gecreëerd als de totale kosten op arbeid, inclusief de sociale lasten, naar beneden gaan. Maar als je een minimumloon invoert en er weinig flexibiliteit is om mensen te ontslaan, is een extra aanwerving een probleem. En dan bots je nog op vakbonden, die werkzekerheid eisen.”

LETEN. “Als bedrijf kun je nooit je toekomst controleren. Industrieën veranderen, bedrijven moeten zich aanpassen, en dat geldt ook voor maatschappijen. Met Atlas Copco zijn we ook naar China getrokken, omdat de markt daar snel groeide. Daarom moeten we allemaal zorgen dat Europa weer zelfredzaam wordt, want het is een grote economie. En er is nog een toekomst. Dat bedoel ik met een competitieve maatschappij: een maatschappij die zich aan de nieuwe behoeften aanpast. Ik begrijp dat niet iedereen enthousiast wordt, want wie verandert er graag? Dat is een uitdaging voor ons allemaal.”

REYNAERS. “Mensen kunnen veel, als ze moeten. Maar als ze niet moeten…”

Wat vindt u van de recente stakingen in ons land?

LETEN. “In Zweden is dat de hoogste vorm van confrontatie. Het gebeurt er amper. Voor de reputatie van een land zijn stakingen negatief. We worden zo al bekeken als dat land dat het zo moeilijk had om een regering te vormen.”

Werd er bij Atlas Copco gestaakt?

LETEN. “De vestiging in Antwerpen was dicht. We hebben daar geen polemiek over gemaakt, omdat dat geen zin heeft. Het belangrijkste is nu dat we weer met elkaar aan tafel gaan zitten. Je hoeft niet akkoord te gaan met iemand om toch met hem te kunnen praten.”

VAN NEVEL. “Het lijkt alsof er veel misloopt. Maar niets van wat we hebben gezegd, is onoplosbaar. Ik ben optimistisch.”

BERT LAUWERS EN LUC HUYSMANS, FOTOGRAFIE THOMAS DE BOEVER