Wayne Visser: ‘Ik zie ongelooflijke golven van innovatie op ons afkomen’

Systeemschokken zoals de covidpandemie en de klimaatverandering hebben een enorme impact op de economie. Maar volgens de econoom Wayne Visser is er meer dan innovatie genoeg om die crisissen te counteren. “De ondernemers stemmen me hoopvol.”

Het gebeurt niet vaak dat een econoom een interview besluit met een gedicht, en al zeker niet met een gedicht dat hij zelf heeft geschreven. Het begint als volgt: “Wees een optimist, niet omdat de toekomst briljant oogt. Maar omdat briljante mensen aan een betere toekomst werken.” “Dat is de spirit die we nodig hebben”, legt Wayne Visser uit. “Zeker als je in mijn onderzoeksveld werkt, kunnen de feiten behoorlijk overweldigend zijn. Dat is de reden waarom velen van ons zo vechten met optimisme.”

Visser is geboren in Zimbabwe en opgeleid in Zuid-Afrika. Vandaag woont hij in Londen en hij bekleedt de leerstoel Sustainable Transformation aan de Antwerp Management School. Behalve econoom, docent en dichter is hij ook nog spreker, schrijver, filmmaker en futuroloog, met een specialisatie in duurzame ontwikkeling.

Wat betekent duurzaamheid voor u?

WAYNE VISSER.“Duurzaamheid wordt vaak bekeken door de lens van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) van de Verenigde Naties. Of in termen van de drie P’s, People, Planet, Profit (winstgevend zijn met een positieve impact op mens en milieu, nvdr). In mijn werk vertrek ik vanuit het systeemdenken. Het idee is dat er vijf gebieden van ineenstorting zijn in de samenleving (zie kader Vijf domeinen van ineenstorting). Elk daarvan heeft een impact op de economie, maar voor elk van die domeinen is er ook innovatie om die ineenstorting aan te pakken – zo kijken wij naar duurzaamheid.

“Een van die gebieden is disruptie – denk aan systeemschokken zoals de huidige pandemie en de klimaatverandering. Het antwoord zijn alle diensten en producten die de economie weerbaarder maken en helpen die crisissen het hoofd te bieden. Een tweede voorbeeld is degradatie – problemen zoals de afbraak van ecosystemen en de overconsumptie van grondstoffen. Het antwoord is een circulaire economie.”

Levert dat systeemdenken ook iets werkbaars op voor ondernemers?

VISSER. “Zeker, je kunt dat zien als vijf testen om na te gaan of je innovatie een oplossing biedt voor een van die domeinen. Is dat het geval, dan is de kans groot dat je succesvol zal zijn, net omdat de vraag naar oplossingen voor die problemen zo groot is. Als je meer dan één oplost met je dienst of je product, zit je zeker goed. De beste innovaties pakken natuurlijk de vijf probleemgebieden aan.”

Kunt u een voorbeeld geven van een innovatie of een onderneming die daarin slaagt?

VISSER. “Het is moeilijk, dat geef ik toe, maar ik noem vaak Tesla als voorbeeld. Met zijn model 3 maakt het elektrische wagens toegankelijk voor een breder publiek. Het werkt ook aan zelfrijdende wagens die veel veiliger zijn. Het probeert batterijen te ontwikkelen zonder kobalt, een grondstof die vaak uit probleemgebieden komt. Na de doortocht van de orkaan Maria in Puerto Rico hielp Tesla de energievoorziening te herstellen, wat belangrijk was om de uitbraak van ziektes tegen te gaan. In Australië bouwt het elektriciteitsgrids om black-outs op te vangen. Zo kan ik nog wel even doorgaan.”

Moet een ondernemer het hele internationale kader rond duurzaamheid kennen, het kluwen aan SDG’s, Green Deals en nationale klimaatdoelstellingen?

VISSER. “Zeker als kleine ondernemer hoef je niet alle zeventien SDG’s uit het hoofd te kunnen opzeggen, maar die kaders schetsen wel de context waarin de wereld aan het veranderen is. Hoe meer je erover weet, hoe beter je erop kunt inspelen en oplossingen kunt bedenken voor de grote uitdagingen. Het helpt bijvoorbeeld te weten dat er tien prioriteiten zijn in de Europese Green Deal. Zo weet je dat je op het juiste spoor zit als je bezig bent met circulaire economie of regeneratieve landbouw. Als je een deel van de oplossing kunt zijn om zo’n doel te halen, is de kans dat je succesvol wordt natuurlijk veel groter.”

Mag een duurzaam bedrijf wel groei nastreven?

VISSER. “Dat is best een moeilijke vraag. Ten eerste is de onbeperkte groei van bedrijven en economieën niet duurzaam. Oneindige groei is zelfs onmogelijk op een eindige planeet. We moeten dus een manier vinden om te groeien zonder dezelfde impact. Dat is lastig. Daarom zijn circulaire modellen, waarbij je je impact volledig compenseert, zo essentieel. Maar sommige bedrijven moeten groeien, namelijk degene die oplossingen bieden. Ondernemingen in duurzame industrieën – zoals hernieuwbare energie of plantaardige vleesvervangers – moeten zelfs heel snel groeien. Sommige groei is dus beter dan andere. Groei is alleen te verantwoorden als die in een circulair model past.”

Moet een duurzame ondernemer behalve met zijn impact ook bezig zijn met zijn invloed op klanten of leveranciers?

VISSER. “Het is belangrijk dat een ondernemer beseft dat hij niet de hele wereld hoeft te veranderen. Ik maak graag de vergelijking met een termietenheuvel. Daar gebeurt alles – van voedsel verzamelen tot de doden begraven – zonder dat één termiet het volledige plaatje overziet of de kolonie bestuurt. Termieten wisselen informatie uit met wie ze ontmoeten. Ze hebben daarvoor tien signalen die ze geven met feromonen. Dat volstaat. Ook in onze wereld is iedereen met iedereen geconnecteerd. Je moet dus niet de wereld veranderen, enkel wie direct met jou verbonden is.” Bent u optimistisch over de overgang naar een duurzame wereld?

VISSER. “Ik ben optimistisch, ondanks heel sombere trends. We staan voor heel serieuze uitdagingen, die zelfs nog groter worden. Maar het zijn de ondernemers die me hoopvol stemmen, want ik zie ongelooflijke golven van innovatie op ons afkomen. Ik ben al dertig jaar met duurzaamheid bezig. In het begin werd er weinig aandacht aan besteed, buiten af en toe een chique bijeenkomst van de Verenigde Naties. Nu kan ik nauwelijks alle innovatie bijhouden. De krachten zijn nu sterk genoeg opdat zij die de oplossingen brengen ook de winnaars zullen zijn. Als je bijvoorbeeld een goedkope manier vindt om koolstof op te slaan, ben je op slag miljardair.”

Wat is uw boodschap aan ondernemers die duurzaam willen zijn?

VISSER. ( Denkt lang na) “Wees heel duidelijk over welke uitdaging je probeert op te lossen of waartoe je wilt bijdragen. Houd dat altijd voor ogen. Of met andere woorden: wees doelgericht. Weten waarom je iets doet, is een van de krachtigste wapens en zal uiteindelijk tot succes leiden.”