WAT KOST EEN ANTWERPS GAT?

Het kost ongeveer duizend frank om een gat in de weg te dichten. De gemeente San Diego met ruim 1 miljoen inwoners in het zuiden van Californië weet dit soort dingen. Ze kennen daar de kostprijs van een meter straat schoonmaken, een boek lenen uit de gemeentelijke bibliotheek en de brandweer binnen de vijf minuten spuitklaar voor de deur hebben. De meeste gemeenten in België, bijvoorbeeld Antwerpen, weten zulke dingen niet. Is het belangrijk dat het college van burgemeester en schepenen op de hoogte is van de prijs van een vierkante meter bloeiende gemeentekrokussen in de lente? De krokussen zullen er niet minder om bloeien. Daarenboven kost het een flinke inspanning om die gegevens boven water te krijgen.

KOSTPRIJS.

Als de burgers de kostprijs van een meter schoongemaakte stoep kennen, kunnen ze die prijs vergelijken met de waarde die ze daaraan hechten. Ze kunnen beter afwegen of ze er meer of minder van willen. Ze kunnen de ontwikkeling van de kostprijs over de tijd volgen en nagaan of de prijs van een schone goot niet te veel stijgt tegenover de andere prijzen. Ze kunnen in sommige gevallen de prijs van een gemeentedienst vergelijken met de prijs van een soortgelijke dienst geleverd door een particulier bedrijf: bijvoorbeeld de prijs van een uur bewaking door de gemeentepolitie vergelijken met de prijs van een particuliere bewakingsdienst.

PRESTATIEBEGROTING.

Het berekenen van de kostprijs van gemeentediensten vereist een grondige omschakeling en een forse uitbreiding van het systeem van financiële verslaglegging. De begroting van een gemeente is nu nog typisch een controlebegroting. Ze is vooral bedoeld om te controleren of er geen overschrijdingen zijn geweest in de gebudgetteerde uitgavencategorieën en of er geen geld is uitgegeven aan zaken die niet op de begroting voorkwamen.

Het naar boven halen van de kostprijs van afzonderlijke prestaties zoals een paspoort uitreiken, een zak huisvuil ophalen en een vierkante meter graffiti verwijderen, vereist dat de gemeente overstapt van een controlebegroting naar een prestatiebegroting.

METEN.

Dat is niet zo eenvoudig. Daar zijn allerlei meetproblemen aan verbonden. Een gemeente moet bijhouden hoeveel middelen (ambtenarenuren, computertijd, schoonmaakmiddelen, paperclips) ingezet worden om een dienst te produceren. Het kan in sommige gevallen betekenen dat ambtenaren moeten bijhouden hoeveel tijd ze aan de verschillende onderdelen van hun werk besteden, net zoals een advocaat bijhoudt hoeveel uren van zijn/haar tijd hij/zij besteedt aan elke cliënt. Het betekent ook dat gemeenteambtenaren warm moeten lopen (of warm gemaakt moeten worden) voor deze aanpak.

Het is moeilijk precies vast te leggen wat de prestaties van een gemeente zijn. Wat willen burgers eigenlijk? Willen ze vele meters schone straat of willen ze eerder dat hun gemeente er leuk uitziet en dat het er goed vertoeven is. Maar hoe meet je de mate van “goed vertoeven”? Alhoewel hier is uit te komen. Er zijn enquêtemethoden die het mogelijk maken om de tevredenheid van de burger te meten en te relateren aan wat de gemeente doet.

VERGELIJKEN.

Als een gemeente weet wat de burgers willen, ze haar financiële verslaglegging heeft aangepast en de kostprijs kent van haar prestaties, dan is de volgende stap om te vergelijken wat het elders kost. Men kan binnen een grote stad deelgemeenten onderling vergelijken of men kan op zoek gaan naar vergelijkbare gemeenten. Men kan de prijs van een opgehaalde zak huisvuil vergelijken tussen Brugge en Gent. Het is altijd moeilijk om een gemeente te vinden die precies vergelijkbaar is. Bijvoorbeeld het schoonhouden van de straten is moeilijker en dus duurder in een stad met veel smalle straatjes, bruggetjes en kronkelende steegjes, dan in een stad met mooie brede lanen.

Kleine landelijke gemeenten hebben een heel andere kostenstructuur dan grote stedelijke gemeenten. Men moet appels met appels vergelijken. Maar het is niet onmogelijk. Dit vergelijken heet benchmarking. Amerikaanse gemeenten die hier al langer mee werken hebben meestal een aantal gemeenten die ze hun benchmarkpartners noemen en waarmee ze zich jaar in, jaar uit vergelijken.

EFFICIËNTER.

De ene gemeente is goedkoper in het ophalen van huisvuil, in de andere gemeente kost het zwembad minder. Door te vergelijken kunnen gemeenten van elkaar de beste technieken overnemen en zo hun productiviteit verhogen. Zodoende wordt een gemeente steeds efficiënter. Uiteindelijk moet deze efficiëntieverbetering ten goede komen van de burgers. Zij moeten er beter van worden. Ze worden er ook beter van. Als een gat in de weg dichten straks maar 900 frank gaat kosten, dan houdt de gemeente per gat 100 frank over voor nieuwe en leuke dingen. De meest efficiënte gemeente is uiteindelijk de gemeente die de grootste tevredenheid onder de burgers genereert met de minste kosten.

Dr. Jules Theeuwes verliet de Universiteit Leiden en is nu hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam en werkzaam bij de Stichting voor Economisch Onderzoek.

JULES THEEUWES