Wat de VS moet leren uit het turbulente 2003

In 2004 moeten de Verenigde Staten met ‘zachte macht’ leren omgaan, meent Joseph Nye, een ster uit het Pentagon in het Clinton-tijdperk.

De auteur is rector van de Kennedy School of Government aan de universiteit van Harvard en auteur van ‘The Paradox of American Power’ (Oxford University Press). In de periode 1994-1995 was hij adjunct-minister van Defensie voor Internationale Veiligheidsaangelegenheden.

Sinds het Oude Rome heeft geen enkele natie de wereldpolitiek zo sterk gedomineerd als de Verenigde Staten vandaag. De Amerikaanse militaire uitgaven zijn bijna even groot als die van de rest van de wereld samen. De vier weken durende militaire campagne in Irak was indrukwekkend. Maar ze was ook uiterst nadelig voor de populariteit van de VS in vele landen. Het anti-Amerikanisme nam toe, zeker ook in Europa.

Heel wat waarnemers spreken van een Amerikaans imperium, waarin de VS unilateraal optreedt en de rest moet volgen. Die visie negeert evenwel de diepgaande verandering van de wereldpolitiek in de laatste decennia van de twintigste eeuw. George Bush is president geworden met een traditioneel, realistisch buitenlands beleid, dat zich zou concentreren op grootmachten als China en Rusland. Maar na de terreur van 11 september 2001 ontwikkelde zijn kabinet een nieuwe nationale veiligheidsstrategie, die ervan uitging dat Amerika “minder wordt bedreigd door vloten en legers dan door catastrofale technologieën in de handen van een verbitterde minderheid.”

Op 11 september 2001 heeft een verrassingsaanval van een transnationale terroristische groep meer Amerikanen gedood dan de Japanse staat in 1941 in Pearl Harbour. Die privatisering van de oorlog is een historische ommekeer in de wereldpolitiek. De potentiële impact op de Amerikaanse steden zou de aard van onze beschaving ingrijpend kunnen veranderen. Bush heeft dat goed begrepen.

Zachte of harde macht?

Bush heeft het juiste doel gekozen, maar er schort wat aan zijn middelen om het te bereiken. De unilaterale aanpak zal immers het vermogen van de VS ondermijnen om de nieuwe strategie uit te voeren en de uitdagingen van 11 september aan te pakken. De unilateralisten staren zich blind op de Amerikaanse militaire macht en letten te weinig op de zachte macht. De bereidheid van andere landen om samen te werken aan de oplossing van transnationale problemen (zoals het terrorisme) hangt gedeeltelijk af van hun eigenbelang, maar ook van de aantrekkelijkheid van de Amerikaanse instellingen. Zachte macht is het vermogen om te overtuigen in plaats van te dwingen. Als de anderen hetzelfde willen als u, is dwang niet nodig.

Harde macht, het vermogen om dwang op te leggen, komt voort uit de militaire en economische macht. Zachte macht ontstaat uit de aantrekkelijkheid van de cultuur van een land, zijn politieke idealen en zijn beleid. Wanneer de politiek van de VS door anderen als legitiem wordt ervaren, groeit hun zachte macht. Harde macht zal cruciaal blijven in een wereld van staten die hun soevereiniteit willen beschermen en bereid zijn tot geweld. Maar zachte macht zal steeds belangrijker worden om te voorkomen dat de terroristen aanhangers uit de gematigde meerderheid rekruteren.

Hard alleen is niet genoeg

De gevolgen van de keuze tussen hard en zacht waren ook in Irak zelf voelbaar. Omdat het Turkse parlement de Amerikaanse politiek niet legitiem vond, kon het Pentagon niet met een vierde infanteriedivisie via het noorden Irak binnenvallen. De verwaarlozing van de zachte macht had dus een negatieve weerslag op de harde macht die de VS in de begindagen van de oorlog kon inzetten. Op dezelfde manier heeft het verzet van Bush tegen een belangrijke rol van de Verenigde Naties in de wederopbouw van Irak de Verenigde Staten meer dan 100 miljoen dollar gekost, dus ongeveer 1000 dollar per Amerikaans gezin.

De Amerikanen en de rest van de wereld staan voor een ontzettende uitdaging. De oorlog tegen het terrorisme zal net als de Koude Oorlog een strijd van lange duur zijn. De Koude Oorlog is niet alleen door militaire indijking gewonnen, maar ook door de zachte macht van het Westen, die het sovjetblok van binnen uit heeft getransformeerd. Daarom moet 2004 het jaar worden waarin de Amerikanen leren om zachte macht beter te begrijpen en te hanteren.

Joseph Nye

De Amerikaanse militaire uitgaven zijn bijna even groot als die van de rest van de wereld samen.