Wanneer begint het postflatertijdperk?

De Post is vorig jaar begonnen met de echte vernieuwing. Maar de fraaie plannen blijken dikwijls ondoordacht en stuiten op een slecht geïnformeerde basis. Ondertussen staan de buitenlandse concurrenten te dringen aan de grens.

Een jaar later moet de postbaas wel een toontje lager zingen. Samen met zijn management stelt hij vast dat het bedrijfsresultaat de budgettaire vooruitzichten niet haalt, dat de personeelskosten sneller stijgen dan de omzet (+5,4%) en dat het aantal effectieven toeneemt. Bovendien gaat de kwaliteit van de dienstverlening erop achteruit: amper 87% van de brieven komen ter bestemming binnen de internationale opgelegde termijn van drie dagen. Dat is veel minder goed dan het Europees gemiddelde van 92,5%. En dan is er, als kroon op het werk, nog altijd het absenteïsme dat geblokkeerd zit op 8,7%.

Genoeg gelachen dus. Frans Rombouts stopt met aanwerven, hij maakt de productiviteitspremie afhankelijk van het herstel van de kwaliteit en van de verhouding toegevoegde waarde tegenover personeelskosten. Tegelijk duwt hij de projecten die verbetering moeten brengen in een hogere versnelling. Zijn boodschap richt zich vooral tot de vakbonden, die ervan worden beschuldigd dat ze hun deel van het contract niet nakomen.

Schamel loon

Tussen de plannen die worden ontwikkeld op de veertiende verdieping van de Munttoren, met of zonder hulp van consultants, en wat er op het terrein gebeurt, zit wel degelijk een verschil. Voorbeelden te over. Georoute bijvoorbeeld is de naam van een computerprogramma om de ronde van de postbode te optimaliseren. In sommige wijken rijzen de woningen echter als paddestoelen uit de grond. Om iedereen een evenwichtige ronde te bezorgen, moeten de routes dan ook worden aangepast. Maar als één ronde wordt gewijzigd, moeten de andere volgen. En dat spelletje van vallende dominostenen, gestuurd door het computerprogramma, verstoort het gewoontepatroon. Die gewoonten kunnen lonend zijn: wat kleine boodschapjes voor ouderen, gehandicapten en zieken, een praatje maken, kunnen de fooien doen oplopen tot 175 euro (7000 frank) per maand. Voor het schamele salaris van de postbode (1040 euro of 42.000 frank netto, maaltijdcheques inbegrepen) is dat een niet te versmaden bedrag. Georoute wordt dan ook aangevochten.

Bovendien is het een vicieuze cirkel. “De uitbetaling van de productiviteitspremie was gekoppeld aan operationele verbeteringen,” verklaart Jean-Claude Balland, secretaris-generaal van ACOD-Post, die het gemeenschappelijk vakbondsfront leidt. “Maar de nieuwe technieken zijn onuitvoerbaar.” Een voorbeeld: er komen nieuwe, in Nieuw-Zeeland ontwikkelde sorteerkasten waarmee de postbodes hun post kunnen voorbereiden voor ze op ronde gaan. Daarmee zouden de postmannen een kwartier tot een half uur kunnen uitsparen. Maar ze nemen veel meer plaats in dan de oude kasten. Het resultaat is dat er moet worden gewacht tot ze in een ander lokaal staan opgesteld om ze te kunnen gebruiken. Die renovatie- en ombouwprocedure heeft intussen al aanzienlijke vertraging opgelopen.

Nog een voorbeeld: de proof of delivery, een systeem waarbij aangetekende zendingen een barcode krijgen om de opvolging te vergemakkelijken. “Dat systeem werkt niet omdat een deel van het personeel van De Post, en dat is toch wel het toppunt, het systeem niet gebruikt,” legt een postman uit. “De postbodes moeten zelf de etiketten aanbrengen en dat betekent dubbel werk.”

De leiding van De Post heeft ook getracht de postkantoren een systeem van productiviteitsverbetering onder de naam quick wins op te leggen. Dat project moest men in juni laten varen. We hebben de hand kunnen leggen op een brief die begin juni aan een aantal postkantoren werd gestuurd door hun zonemanager en waarin het bijna militaire bevel stond om meer te verkopen. Verder bevat de brief een samenraapsel van allerlei sommaties en de slotzin (vertaald uit het Frans): “Prettige vakantie, laad vooral goed uw batterijen op, u zal ze na de zomer nodig hebben.” Eenvoudig en hartelijk fysiek contact ware veel doeltreffender en motiverender geweest.

Het stijve been van de vakbond

De directie gaat vaak in de fout, maar het moet gezegd dat de vakbonden de pogingen om de zware en verlammende structuren aan te passen, blokkeren. Als ze nog maar het woord ‘screening’ horen, krijgen ze al de kriebels.

Zo moet iedereen die binnen De Post een andere job vraagt een moderne bekwaamheidsevaluatie doorlopen. De vakbonden blijven echter zweren bij de aloude examens. “Vroeger zaten we opgescheept met politieke benoemingen,” zo zegt Gilbert Wastiau, nationaal secretaris Post van de bond VSOA, “maar nu krijgen we benoemingen à la tête du client die gedaan worden door buitenstaanders, zonder enige controle.” De vertegenwoordigers van de werknemers blokkeren dan ook de benoeming van een aantal leden van het middenkader.

In een onderneming waar een reglement geldt dat op militaire leest is geschoeid en dat de vakbonden op hun duimpje kennen, is het moeilijk om nieuwe managementconcepten in te voeren. Het team van Frans Rombouts is nog niet aan het einde van zijn zorgen.

De consequenties zouden nog zwaarder kunnen worden. Het sociaal akkoord houdt geen rekening met naakte ontslagen, ook al werd het cijfer genoemd van 13.000 werknemers die zouden worden opgeofferd. De directie hoopte evenwel dat natuurlijke afvloeiing (1500 gepensioneerden per jaar) en prepensioenen (4500 op vier jaar tijd) de personeelskosten omlaag zouden trekken. In plaats daarvan neemt het personeelsbestand nog toe. Schattingen voor 2001 gaan uit van 815 eenheden meer dan voorzien. De postmannen zijn immers niet massaal ingegaan op het voorstel van prepensionering: in 2001 hebben slechts 700 een aanvraag ingediend en amper 600 zou zich al hebben laten inschrijven voor 2002.

Ook het absenteïsme vormt een knelpunt in het beleid van de directie. Om dit fenomeen te bestrijden zou een van de maatregelen erin bestaan alcohol te verbieden in de restaurants van het bedrijf en in de kantines. De restaurants worden beheerd door de vakbonden, de kantines door de directie. “Dat de directie eerst maar eens de alcoholische dranken verwijdert uit de automaten in de postkantoren. Dat valt onder haar bevoegdheid. Voor het overige is er nog zoiets als het bedrijfsreglement,” waarschuwt Jean-Claude Balland. Hij foetert want hij heeft lucht gekregen van een plan om een onwettige ‘heksenjacht’ te organiseren: er zouden inspecteurs, uitgerust met alcoholtesters, op pad gestuurd worden.

Sommige van de wrijvingspunten lijken misschien banaal, maar in werkelijkheid staan twee fundamentele opvattingen tegenover elkaar. Aan de ene kant de syndicaten, die zolang mogelijk het behoud van de openbare dienst, van de ambtenaren en van hun sociale verworvenheden willen garanderen. Aan de andere kant het directieteam, dat merkt dat de concurrentie zich aan het wapenen is in het vooruitzicht van de vrijmaking van de postdiensten en die nauwelijks de tijd heeft om zich op de invasie voor te bereiden.

Help, de Germanen komen

De concurrentie staat al te dringen aan de grens, klaar om de beste klanten van De Post af te snoepen eens het monopolie op de zendingen van minder dan 350 gram wordt opgeheven. Deutsche Post, TPG (de Nederlandse post) en een aantal privé-ondernemingen zouden het Belgisch postbedrijf best wel eens kunnen inmaken. Frans Rombouts heeft mooi praten wanneer hij zijn concurrenten viseert, die massaal hebben geïnvesteerd in de logistiek en die de citroen tot de laatste frank uitknijpen. “Wij geven er de voorkeur aan om te investeren in de hele communicatieketen,” zo blijft hij maar herhalen.

Maar zijn concurrenten doen dat eveneens. De Franse Poste, toch niet het meest strijdvaardige postbedrijf, kan er prat op gaan met een lengte voorsprong het geheel van de keten te controleren: direct marketing, bestelling, financiële doorstroming, opvolging van de zendingen en aflevering. Een voorbeeld: al in 1994 richtte ze Datapost op en in 2000 nam ze Mikros over om de Franse nummer één te worden op het vlak van éditique (de omzetting van elektronische gegevens naar gedrukte documenten), documentbeheer en elektronische archivering. De Belgische post is ook in die niche geklommen met de overname van de Franse maatschappij Speos.

Deutsche Post is een zo mogelijk nog meer te duchten tegenstrever. Deze gigant is bij ons al goed ingeburgerd met dochters zoals DHL, Danzas en Van Gend & Loos, is beursgenoteerd en biedt diensten aan op mondiale schaal.

En natuurlijk moet er ook rekening worden gehouden met TNT Post Group (TPG), het allereerste postbedrijf dat met de omvorming begon: in 1989. Deze groep _ nog voor slechts 38% in handen van de Nederlandse staat _ is al enige jaren bedrijvig in ons land, waar ze onder meer het TNT-netwerk beheert, maar ook de Belgische distributie in handen heeft. Zopas vestigde TPG in Brussel het hoofdkwartier van de firma die ze samen met Consignia (de nieuwe naam van British Post Office) en met Singapore Post heeft opgezet voor de verwerking van de internationale post van bedrijven. Een randverschijnsel? Zeker niet, de bedrijfswereld vormt immers de belangrijkste markt voor de postdiensten. Privé-post vertegenwoordigt nog slechts 10% van de omzet van de Belgische post.

Iedereen speelt dus op hetzelfde terrein. En in België moet het nog allemaal gaan gebeuren. Zal Frans Rombouts erin slagen om de tijd die zijn voorgangers verloren hebben, in te halen? Niets is minder zeker en zijn maling aan diplomatie maakt het er niet makkelijker op.

“We zijn niet gekant tegen veranderingen,” roepen de generaals hier in koor (dat is de naam die gegeven wordt aan de syndicale vrijgestelden van De Post). “We weten heel goed wat er op het spel staat. Maar we willen dat een en ander gebeurt zonder de sociale gevolgen op het terrein uit het oog te verliezen.” En zij eisen duidelijkheid. Jan Eyndels van de VSOA zegt sarcastisch: “Dit is geen mist meer, dit is smog.”

Marie Brandeleer

De personeelskosten sneller stijgen dan de omzet en de kwaliteit van de dienstverlening gaat erop achteruit.

In een onderneming met een reglement dat op militaire leest is geschoeid, is het moeilijk om nieuwe managementconcepten in te voeren.