Wandelen met Gorbatsjov

Kohl en Gorbatsjov waren de regisseurs van de Duitse hereniging. Zoveel staat vast. Kohl zet uiteen hoe het proces op gang kwam. Een politieke peepshow op hoog niveau.

Het was al na middernacht, toen Michail Gorbatsjov en Helmut Kohl na hun lange overleg in het Bundeskanzleramt in Bonn besloten nog even in het park te gaan wandelen. Ze schudden alle protocol van zich af. Alleen een tolk vergezelde hen. Ze slenterden naar de Rijn, gingen op de kademuur zitten en genoten van het prachtige uitzicht op het voorbijstromende water en het Zevengebergte. Late wandelaars waren verrast de twee toppolitici boven op de muur te zien zitten. Gorbatsjov sprak met de jongelui en maakte grapjes. Zij overlaadden hem met complimenten, waarvan hij zeer genoot.

Het was midden juni 1989. De Berlijnse Muur vertoonde nog geen barsten, maar leek al niet meer zo stevig. Op de kademuur volgde evenwel een eerste symbolische opening. Toen ontbolsterde de verstandhouding tussen de bondskanselier en de sovjetleider zozeer, dat ook de onmogelijk geachte Wiedervereinigung bespreekbaar werd.

BUSH EN GENSCHER.

Met zulke haarscherp opgetekende, politieke anekdoten stoffeert Helmut Kohl zijn boek Het einde van de Muur. Opzettelijk noemt hij het werk geen memoires, maar persoonlijke herinneringen. De bondskanselier staat immers nog lang niet aan de zijlijn. Bovendien zoomt de getuigenis slechts in op één periode en één thema : de hereniging van Duitsland, het pièce de resistance waarmee de Duitse christen-democraat niet meer uit de geschiedenis weg te wissen valt. Echt spectaculaire onthullingen bevat het boek weliswaar niet, maar Kohl maakt het geheel erg appetijtelijk door de achtergronden en de sfeer treffend weer te geven. Hij werd daarbij overigens bijgestaan door twee doorgewinterde journalisten, die het boek brouwden op basis van op band vastgelegde marathongesprekken.

Door de kleurrijke, heldere en persoonlijk getoonzette aanpak verandert allicht ook de kijk van de lezer op Kohl. De bondskanselier komt niet langer over als een meedogenloze politieke bulldozer. Uiteraard spelen zijn nu al legendarische Spartaanse werkkracht, zijn Gründlichkeit en zijn politiek vernuft een hoofdrol, maar uit het boek onthouden we vooral dat Kohl zijn doorbraken niet zozeer forceert, dan wel in zekere zin ontfutselt. Ze komen dikwijls tot stand door de persoonlijke banden die hij ontwikkelt. Zo slaagt hij erin enkele tegenspelers als het ware om te praten tot medespelers. Die ommekeer hoeft niet eens altijd een negatieve connotatie op te roepen. Misschien past het minder bij het imago van de Duitse doorzetter, maar Kohl laat zien hoe bepaalde vriendschappen oprecht totstandkomen en hoe belangrijk die wel zijn.

Twee van die vriendschappen waren doorslaggevend voor de hereniging van Duitsland en dus meteen ook voor de wereldpolitiek : zijn hechte band met zowel de Amerikaanse president George Bush als met Gorbatsjov. Zo hield hij Bush van elke stap die hij zette op de hoogte. Toen hij zijn tienpuntenplan voor een Duitse hereniging officieel bekendmaakte, was Bush op de hoogte. Zijn Europese confraters en zelfs zijn minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher waren dat niet.

THATCHER EN MITTERRAND.

Met sommige leiders kon Kohl het evenwel nooit vinden. Zo komt de (wederzijdse) afkeer voor Iron Lady Thatcher scherp tot uiting. Hij vindt zelfs dat de ultraliberale politica meeheulde met de sociaal-democratische oppositie in de Bondsrepubliek, die de eenwording sterk in vraag stelde. Ook enkele andere tenoren uit zijn eigen groot-Europese politieke familie, zoals de Nederlander Ruud Lubbers, wilden hem afremmen. Met socialist Mitterrand liep het lekker, zij het dat de Franse zonnepresident soms wat tegenpruttelde. Er tekende zich een verwarrend politiek patroon af, waarbij niet zelden de nationale gevoelens ten opzichte van Duitsland de kop opstaken.

Dat de Muur zo abrupt viel en de hereniging zo vlug totstandkwam, had ook Kohl niet helemaal juist ingeschat. Zelfs zijn moeizaam uitgekiende tienpuntenplan werd naar de prullenmand verwezen door de onstuitbare gebeurtenissen. Een Oost-Duitse mensenzee zou de alte Länder overspoeld hebben, mochten er geen onmiddellijke maatregelen gevolgd zijn.

De echte voorbereidingen werden getroffen tijdens een bezoek bij Gorbatsjov thuis in de Kaukasus, tijdens lange gesprekken in Moskou en op de kademuur in Bonn. Die avond antwoordde Gorbatsjov eerst nog dat de Duitse deling het gevolg was van historische ontwikkelingen. Kohl wees naar de Rijn en zei : “Ziet u de rivier die voorbijstroomt ? Ze symboliseert de geschiedenis, ze is niet statisch. U kunt een dam bouwen in zo’n rivier. Technisch is dat mogelijk. Maar ze zal dan buiten haar oevers treden en een andere weg naar zee zoeken. Zo is het ook met de Duitse eenheid.” Vanaf dat ogenblik keek Gorbatsjov anders naar de Wiedervereinigung. Al zal ook de beloofde steun aan de amechtige sovjeteconomie wel geholpen hebben.

LUC DE DECKER

Helmut Kohl, Het einde van de Muur. Strengholt. 292 blz., 850 fr.