Waarom uw bankier indiscreet is

Europa wil beleggen in risicokapitaal aantrekkelijker maken. Hoe? Door via een verse scheut concurrentie de transactiekosten te verlagen en door de kleine spaarder beter te beschermen. Maar om dit doel te bereiken, moet uw bankier zich als een indiscrete big brother gedragen.

Al gemerkt dat uw bankier behoorlijk indiscreet geworden is? Wat die allemaal niet durft vragen tegenwoordig. Wat is de omvang van uw vermogen? Bent u eigenaar van een huis, een appartement, een bouwgrond? Hoeveel bedraagt uw nettomaandinkomen? Verdeelt u uw beleggingen over verschillende financiële instellingen? Wat is uw hoogste opleidingsniveau? Uw bankier moet het allemaal weten van alle klanten die, al was het maar sporadisch, beleggingsproducten kopen.

‘Bemoei u met uw eigen zaken’, hebt u misschien al naar het hoofd van uw bankier geslingerd als reactie op deze inquisitie. Maar weet dat uw bankier moet van Europa en weet dat u door deze vragen te beantwoorden ook een emmertje water naar zee draagt in de lovenswaardige poging om van de Europese economie de meest competitieve economie ter wereld te maken, zoals de Europese leiders het in 2000 in Lissabon gedroomd hebben.

Die weg is nog lang. Neem nu de Europese financiële markten. Ze zijn versnipperd, inefficiënt en duur. De handel in financiële producten (aandelen, fondsen, obligaties, afgeleide producten en andere) is stoffig, protectionistisch en allesbehalve efficiënt. Beleggers betalen bijvoorbeeld soms schandalig hoge kosten om een aandeel te verhandelen of om een fonds te laten beheren. Maar vandaag, 1 november, is M-dag, met de M van MiFID. Dat is een letterwoord zoals alleen de Brusselse eurotechnocraten ze kunnen bedenken en staat voor de Europese ‘ Richtlijn betreffende Markten voor Financiële Instrumenten’.

MiFID is niets minder dan een big bang voor de Europese handel in financiële producten. De markt wordt opengebroken en concurrentie moet zorgen voor lagere kosten, betere dienstverleningen en meer innovatie. Een Europese markt voor de beleggingsindustrie is de eindbestemming. “Europa wil via concurrentie de Europese financiële markten integreren. Dat moet voor de bedrijven leiden tot lagere kosten om kapitaal op te halen”, zegt Roland Bellegarde, bij NYSE Euronext de verantwoordelijke voor MiFID.

“Ik volg de financiële regelgeving al 15 jaar en voor mij is MiFID de richtlijn met de grootste implicaties voor de financiële industrie”, zegt Karel Lannoo, CEO van het Centre for European Policy Studies (CEPS), een Brusselse denktank die de Europese regelgeving op de voet volgt. “MiFID zet alles op zijn kop in de financiële sector. De revolutie is te vergelijken met de big bang die de telecomsector liberaliseerde. Nu wordt ook de netwerkinfrastructuur die de beleggingstransacties verwerkt, opengebroken. De beurzen verliezen hun monopolie op de aandelenhandel. Knap dat Europa dit voor elkaar kreeg in de financiële sector. De Europese Commissie verdedigt daarbij het belang van de klant en kreeg de steun van de grote investeringsbanken om het monopolie van de beurzen af te breken.”

Siamese breekijzer van MiFID

MiFID wordt een big bang met een heel lange echo. De oude regels sterven op 1 november, maar de schokgolven zullen de sector nog járen door elkaar schudden en zullen de consolidatiegolf in de financiële sector nog versterken. Want MiFID lijkt wel gemaakt op maat van de grote (investerings)banken, die een batterij specialisten in stelling kunnen brengen en de IT-infrastructuur in huis hebben om hun bank MiFID-proof te maken, terwijl die aanpassingskosten voor de kleinere spelers nauwelijks te dragen zijn. Karel Lannoo: “MiFID is een lippendienst van Europa aan de grote spelers. Maar Europa wil met deze strategie de globale concurrentiekracht van de bedrijven versterken, ook al moeten daarvoor kleinere spelers verdwijnen. Deze consolidatiegolf heeft zich de voorbije 10 jaar al doorgezet. Het is wat bijvoorbeeld KBC doet in Oost-Europa. Het is het jammer dat de kleintjes verdwijnen, maar we mogen niet emotioneel reageren. Een efficiëntere Europese kapitaalmarkt is het hogere doel.”

MiFID reikt twee breekijzers aan om de markt open te breken en om beleggers lagere kosten te garanderen. Ten eerste blaast MiFID het monopolie van de beurzen op. MiFID laat toe dat de effectenhandel ook mogelijk wordt op alternatieve platformen, of op interne systemen van financiële instellingen (zie kader: Fragmenteren of centraliseren?). Het tweede grote breekijzer is het principe van “best execution”. Dat houdt in dat bij een uitvoering van een order, een financiële instelling alle mogelijke maatregelen moet nemen om het beste resultaat voor de klant te behalen. Karel Lannoo. “Deze twee breekijzers zijn een Siamese tweeling. De ene kan niet zonder de andere. Concurrentie wordt mogelijk gemaakt en de spelers worden verplicht om de concurrentie te laten spelen.”

De implicaties zijn verregaand. Kan een bank een order goedkoper afwikkelen bij een andere bank, dan moet ze die dienst uitbesteden. Grote banken zoals UBS of Credit Suisse, zullen heel hun interne orderstroom moeten uitbesteden naar andere leveranciers, omdat ze intern veel te duur zijn, zo staat in een studie van JP Morgan. “Mogelijk verdwijnt ook de handelaar op termijn. De “best execution” kan het best door systemen en niet door mensen opgevolgd worden”, zegt Karel Lannoo. “Orders werden nog net zoals 15 jaar geleden afgegeven aan de beurs. Die tijd is voorbij. Het hele orderproces zal worden opgedeeld. Spelers zullen zich specialiseren en er zal heel wat uitbesteed worden. Het is een big bang ten gunste van de klant”, zegt Geert Vanderbeke, hoofd Sales Europe van Fortis.

De Europese Commissie verwacht daarom heel wat fusies en overnames in de sector als reactie op MiFID. “We zijn tot dusver zeer tevreden met de marktreactie en met de innovatie die Mifid al heeft losgemaakt in de industrie. MiFID is veelbelovend en het model wordt al in andere landen gekopieerd”, zegt David Wright, directeur Financiële Markten van de Europese Commissie.

Weten waarvoor u betaalt

Schuilen kan niet meer. Alle banken moeten vanaf nu hun ‘best execution’-beleid klaar hebben om hun transactiekosten te verantwoorden. De hele kostenketting zou dus veel transparanter moeten worden en daar moet de belegger de grote winnaar van worden. Karel Lannoo: “Initieel was ik kritisch over MiFID, wegens veel te complex, veel te detaillistisch en veel te moeilijk uit te voeren. Maar bij nader inzicht is de evaluatie positief, dankzij de extra concurrentie en transparantie in het voordeel van de klanten. De vermogensbeheerders en de hele pensioenindustrie bijvoorbeeld zullen open kaart moeten spelen over hun kostenstructuur. Het is een grote schande, maar vandaag weten we daar nauwelijks iets over. De instapkosten in een Belgisch aandelenfonds zijn nu 2 à 3 % – dat is de helft van de opbrengst van het eerste jaar. Voor de banken zijn deze producten zeer winstgevend. Maar wat weten we over de prestaties van het fonds? Wat zijn de beheerskosten op jaarbasis? We kregen daar nauwelijks informatie over.”

Dankzij MiFID moet de klant dus meer informatie krijgen over de kosten die zijn bankier aanrekent. Dat moet het ook gemakkelijker maken om het aanbod van de verschillende financiële instellingen met elkaar te vergelijken. Op papier toch. “De banken zullen waarschijnlijk niet al te veel in bijzonderheden treden”, fluistert een bevoorrechte getuige, die daarmee verwijst naar een discussie die nog aan de gang is binnen de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen. “Bovendien zullen ze enkel inlichtingen geven op vraag van de klant, kwestie van die informatie, die erg interessant kan zijn voor hun concurrenten, niet al te vlug in het publiek te werpen.”

Dat is een van de zwakke plekken van MiFID: is de naleving van het o zo belangrijke principe van ‘best execution’ wel controleerbaar? Karel Lannoo: “Dat is de grote vraag en is een grote uitdaging voor de toezichthouders. Het is goed om een fantastische wetgeving te hebben, maar wat ben je ermee als ze niet of nauwelijks wordt toegepast?” Bovendien hebben de toezichthouders de grootste moeite om bekwame mensen aan te trekken. Wie de competenties heeft om de toepassing van MiFID te controleren, kan in de privésector veel meer verdienen.

De marktwerking zal echter voor zelfregulering zorgen. “De volledige toepassing MifID wordt in Londen gebruikt als een argument om klanten aan te trekken, als garantie voor betere prijzen en meer transparantie. De concurrentie tussen de financiële centra in Europa zal dus toenemen”, zegt Karel Lannoo.

Waarom uw bankier indiscreet is

MiFID wil de Europese financiële industrie niet alleen competitiever maken, ze wil de Europese spaarder ook meer naar de beurs lokken. Dat moet het voor de bedrijven gemakkelijker en goedkoper maken om risicokapitaal aan te trekken. “Maar je kan de kleine belegger maar in groten getale naar de beurs lokken als je die belegger eerst beter beschermt. Na de schandalen van Enron of Worldcom in de VS moest de Sarbanes Oxleyact ook voor meer bescherming voor de kleine belegger zorgen. In de VS is weliswaar 50 % van risicokapitaal aangeleverd door de particuliere spaarder; in Europa is dat nog maar een fractie”, zegt Karel Lannoo.

MiFID meet daarom de particuliere belegger een beschermend harnas aan. MiFID verplicht uw bankier om een profiel op te maken van u als belegger, om te vermijden dat uw bank u risicovolle producten zou aansmeren als u alleen maar als een zeer goede huisvader wil beleggen. Vandaar de indiscretie van de bankier: hij moet u kennen, zodat u beschermd kan worden. Vanaf 1 november is het uitgesloten dat uw bankier u nog om het even welk product aanbiedt met als enig argument: het is nieuw, het is pas op de markt en het is goed. “Het zal niet meer mogelijk zijn om een klant producten of diensten aan te praten die niet passen bij zijn beleggersprofiel”, bepleit Anne Goldfischer, projectverantwoordelijke MiFID Retail Banking Europe bij Fortis. Het resultaat is dat, wanneer u in het vervolg naar uw bankkantoor gaat om er op aanraden van uw bankier uw eerste bevek te kopen, uw bankier u de oren van het hoofd zal vragen. “Op basis van informatie die ingewonnen wordt via een vragenlijst die de klant invult, kan nagegaan worden of hij zijn geld met kennis van zaken belegt en kan hij uitgenodigd worden voor een grondiger gesprek om zo nodig de koers bij te stellen”, legt Vincent Legros van het departement Marketing van Dexia Bank, uit.

Dat is wel een kleine revolutie, vooral omdat miljoenen spaarders op de ene of de andere wijze betrokken zijn of zullen worden bij de MiFID-revolutie. Het volstaat te kijken naar de statistieken van de beleggingsfondsen die in België op de markt gebracht worden. Op 30 juni 2007 was het uitstaande bedrag daarvan opgelopen tot 178 miljard euro, bijna 4 miljard meer dan bij het begin van het jaar. Dat was bovendien 30 miljard meer dan het totaal van alle spaarboekjesdeposito’s. Op tien jaar tijd is het aandeel van de fondsen in het financieel patrimonium van de Belgische huishoudens bijna verdubbeld, meer bepaald naar 17 % in 2006.

MiFID is ook goudmijn voor banken

Miljoenen Belgen de biecht afnemen, is overigens geen kleinigheid voor de bankiers. Fortis, de grootste bank van het land, zegt bijvoorbeeld dat het een vijftigtal miljoen euro heeft uitgegeven om zich daarop voor te bereiden. Dexia heeft dan weer een miljoen vragenlijsten verzonden – waarvan de helft reeds ingevuld teruggestuurd werden – naar klanten waarop MiFID mogelijk van toepassing is omdat ze een effectenrekening hebben (kasbons, beveks, aandelen, obligaties, warrants, staatsleningen) of omdat ze transacties uitvoeren die onder MiFID vallen. Daarbij moeten we meteen opmerken dat de gewone boeking van effecten aan toonder op de rekening, noch kredieten en verzekeringsproducten, door MiFID beïnvloed worden.

De informatie die dankzij de MiFID-richtlijn kan worden ingewonnen, kan overigens dienstig zijn voor de banken. “De extra informatie die de banken bij hun klant over hun profiel inwinnen, is een goudmijn voor hen. Ze verzamelen een enorme databank over het beleggersprofiel van hun klanten en kunnen ze dus veel gerichter benaderen”, zegt Karel Lannoo. “We hebben hier inderdaad te maken met een commerciële kans, omdat persoonlijk advies in het agentschap voortaan toegelaten is en omkaderd wordt”, geeft Vincent Legros toe. “Een en ander zal niet meer beperkt blijven tot gegoede klanten die raadgevingen krijgen bij een privébankier.” Dat betekent ook dat niets nog de banken ervan zal weerhouden om dat advies in het agentschap aan te rekenen aan de klant, tenminste vanaf het moment dat zoiets in een beleggingsovereenkomst vastgelegd werd.

Dat is echter niet alles. Vragen als ‘verdeelt u uw beleggingen over verschillende financiële instellingen?”, maakt het voor uw bankier niet langer onmogelijk om de omvang van uw patrimonium te schatten. Uw bankier krijgt ook en vooral een idee van de plaats waar ergens in België u uw vermogen hebt ondergebracht. Heel wat Belgen hebben immers de gewoonte aangekweekt om niet alles op één kaart te zetten. Ze sparen in een of meerdere banken; ze lenen vaak bij verschillende instellingen. Het spaarboekje is daarvan een sprekend voorbeeld. Er zijn op dit ogenblik zowat 18 miljoen spaarboekjes in omloop in België, een land met 4,5 miljoen gezinnen. Dat wil dus zeggen: vier boekjes per gezin. Zodra hij een idee heeft van de tegoeden die u ergens anders hebt uitstaan, kan uw bankier u in de toekomst ertoe aanzetten om een deel daarvan bij hem onder te brengen door u interessantere voorwaarden te bieden. Of hij zou u handig kunnen voorstellen om onroerend goed te verzekeren, waarvan hij voordien het bestaan niet kende. En wat zou hem er dan van weerhouden om die bezittingen gewoon om te zetten in bankproducten? “Deontologisch mogen we ons daarmee niet bezighouden. De bedoeling van de vragenlijst is het profiel van de belegger te bepalen en niets anders”, weert Vincent Legros af. “Wij zullen nauwkeurig toezien op het gebruik van de gegevens die om commerciële redenen ingezameld worden”, benadrukt Jean-François Biernaux van Test-Aankoop. “Klachten vanwege onze leden zullen we zeker niet seponeren.”

Maar wat als de klant nu eens geen zin heeft om alles aan zijn bankier op te biechten? Dat kan. Hij is niet verplicht om zich te schikken naar de nieuwe procedure. “Maar als hij de opstelling van het profiel weigert, kan hij ook niet genieten van de wettelijke bescherming”, geeft Anne Goldfischer aan. “Met andere woorden: hij zal dan op eigen risico investeren.” Ook zal een spaarder die een ‘zeer voorzichtig’ profiel vertoont en toch zeer onstabiele aandelen wil kopen, niet meer bij zijn bankier kunnen aankloppen als die een duik maken. Niets belet ook de klant om er twee rekeningen op na te houden en dus twee verschillende profielen te hebben bij dezelfde bank, laat staan bij verschillende financiële instellingen. Daarmee zou het veiligheidsnet dat MiFID aanreikt, omzeild kunnen worden.

Door Daan Killemaes, Sébastien Buron