Waarom politici circusnummers nodig hebben

In een nieuwe bundel belicht voormalig premier Mark Eyskens de jongste maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Geen electorale pepbabbel met een hoog tooggehalte, maar een heldere visie. Steeds spitant en prikkelend, sporadisch ook sluw en polemisch.

Mark Eyskens, Het hijgen van de geschiedenis. Lannoo, 240 blz., 19,95 euro. Aloïs Van de Voorde, Mark Eyskens – Een biografie. Lannoo, 444 blz., 24,95 euro.

Volgens de spraakmakende opiniemakers is de verdediging van het ongeboren leven een rechtse stelling en de bescherming van uitstervende huismussen een links thema. Bijna een hele bladzijde vult de Leuvense politicus-professor Mark Eyskens (1933) met dergelijke karikaturale paradoxen die erop wijzen dat “de links-rechtse breuklijn niet langer relevant is voor de opmeting van het politieke landschap.”

Als een volleerde intelligente karikaturist, pint Eyskens ook wel enkele scherpe stekels in zijn opsomming. De sluwe vermelding van de tegenstanders van abortus en de verdedigers van de huismus in één zin, schudt de lezer sowieso al wakker. Nog meer delicate thema’s passeren de revue, zoals: “De sociale zekerheid hervormen – zodanig dat de welgestelden gedeeltelijk en geleidelijk uit het collectieve stelsel worden gelicht wat de voordelen betreft, zodat meer solidariteit kan worden opgebracht voor de minder bedeelden – is een rechtse stelling. Daarentegen is het betonneren van de sociale zekerheid als collectief stelsel, waardoor die op termijn onbetaalbaar wordt, een linkse stelling.”

Bevrediging van de hebzucht. Voormalig eerste minister Mark Eyskens ( CD&V) verveelt geen seconde, zeker niet in Het hijgen van de geschiedenis, waarin een serie artikels en lezingen gebundeld werden. Onvermijdelijk levert zo’n verzameling enkele herhalingen op en weergalmt er sporadisch een schelle echo uit vroegere boeken. Eyskens voedt de discussiedrang evenwel voldoende om zijn lezers te blijven boeien. Bovendien formuleert hij zijn visie zo helder, dat ook nieuwe Eyskens-lezers meteen mee zijn. Of u het met hem eens bent of niet, doet er niet toe, zijn uiteenzetting nodigt spontaan uit tot debat. Zelfs wie een allergie voor de CD&V heeft, zal intellectueel aangenaam geprikkeld worden door Eyskens’ exposé.

U hoeft niet bang te zijn dat u uw tijd verkwist met deze lectuur, Eyskens heeft het immers uitsluitend over essentiële onderwerpen. Het gaat ook niet om een zoveelste verkapte electorale uitgave, het werk bevat geen loze politieke retoriek, maar blijkt een oprechte observatie van politieke wendingen, maatschappelijke bekommernis en wezenlijke ethische kwesties. Dat alles zit in een even fraai als solide uitgave, compleet met leeslint. Alleen jammer dat de datum waarop de bijdragen geschreven zijn, bijna wordt weggemoffeld na of soms tussen de artikels door.

In het eerste van vier delen geeft Eyskens zijn visie op de ontwikkeling van de wereldgemeenschap na de terreur op 11 september 2001. Daarin komen onder meer de relaties aan bod tussen de rijke en arme landen “in het om zich heen grijpende werelddorp, uitgaande van de constatering dat er op deze planeet principieel genoeg bevredigingsmiddelen zijn voor ieders behoefte, maar dat er nooit genoeg zullen zijn voor ieders hebzucht.” Ook de globalisering en de vrije markt worden doorgelicht.

In het tweede luik buigt Eyskens zich over Europa en vooral over “de schok van de uitbreiding.” Hij merkt op dat de facto aanvaard werd dat “de hervorming van de Europese instellingen moest wijken voor de prioriteit van de uitbreiding.” Toch moet ook ernstig werk gemaakt worden van een verdieping van de Europese instellingen: de burger moet overtuigd worden dat ze efficiënter én democratischer kunnen werken.

Zeer kort premierschap. Ondertussen ondergaan alle democratieën grondige veranderingen. De gevolgen hiervan voor België komen uitvoerig aan bod in het derde deel, waarin Eyskens het vergrootglas legt op de hertekening van de politieke landkaart. Er ontstaat “een tweestromenland met bijrivieren.” De overgrote meerderheid schaart zich achter centrumrechts of centrumlinks. Die partijen zijn zo sterk naar elkaar toe gegroeid, dat ze zich niet meer voldoende inhoudelijk kunnen profileren. Daarom pakken ze uit met Barnum-effecten en circusnummertjes in de media.

In het vierde deel zet Eyskens een boom op over de invoering van het bachelor- en master-studieprogramma aan de universiteiten. Wie na die visie méér wil weten over Eyskens’ carrière, kan terecht bij de (vooral politieke) biografie die zijn vroegere kabinetschef Aloïs Van de Voorde schreef. De perioden worden wat ongelijkmatig belicht en we hadden beslist méér willen weten over het zeer korte premierschap van Eyskens tussen april en december 1981, maar veel wordt goedgemaakt door een blik op het werk achter de coulissen. De biografie vormt een uitstekende introductie tot Eyskens’ carrière, maar er blijven voldoende vragen voor aanvullend werk. En voor memoires.

Luc De Decker

“Op deze planeet zijn er principieel genoeg bevredigingsmiddelen voor ieders behoefte, maar er zullen er nooit genoeg zijn voor ieders hebzucht.”