Waarom kranten kleiner worden

Op 8 maart wordt De Standaard kleiner. Bij Gazet van Antwerpen loopt nu al een proefproject om te testen of de lezers hun krant liever op tabloidformaat lezen. Enkele jaren geleden was dat idee nog ondenkbaar. Wat is er sindsdien met de lezer gebeurd?

Vanaf maandag 8 maart verschijnt De Standaard op tabloidformaat, precies half zo groot als het formaat waar de krant de voorbije 85 jaar op werd gedrukt. Hoofdredacteur Peter Vandermeersch had eerder al meegedeeld dat de krant nog vóór de zomer op een nieuw formaat zou overstappen.

Vandermeersch deed zijn uitspraak naar aanleiding van een lezersenquête in december 2003. De meerderheid van de lezers verkoos een kleiner formaat. In een enquête in 2001 vroeg amper een vijfde van de lezers hierom. Toch stond het zelfs vóór de jongste enquête vast dat De Standaard naar het tabloidformaat zou overstappen. In november vorig jaar liet de Vlaamse Uitgeversmaatschappij ( Vum), die De Standaard uitgeeft, het nieuwe formaat testen via panelgesprekken door het onderzoeksbureau Censydiam. “Zowel de potentiële lezers als de bestaande lezers in de testpanels waren zeer positief over het nieuwe formaat,” vertelt Vandermeersch. “Ik hield mijn hart vast bij de wat oudere lezers, die de krant langer dan ik op broadsheetformaat kennen. Maar mijn vrees was ongegrond.”

De Standaard gaat alleen het formaat wijzigen en geen andere ingrepen in de lay-out doorvoeren, zegt de hoofdredacteur. “Zo maken we de lezers duidelijk dat dit nog steeds ‘hun’ De Standaard is, maar op een handiger formaat.” Wel zal het dagblad enkele andere wijzigingen doorvoeren, omdat een tabloidkrant maar uit één katern kan bestaan. De Standaard zal dagelijks een geniete bijlage verspreiden, terwijl de middenpagina’s als het ware een uitneembare cultuurkatern vormen. Grootste probleem wordt de cover, aldus Vandermeersch. “We moeten veel scherpere redactionele keuzes maken, omdat we op de cover plaats hebben voor maar twee artikels, twee teasers en een foto.”

De cover krijgt wel een verlengde op de laatste pagina, die eigenlijk de voorpagina van de economiesectie wordt. Bij de Britse tabloids vormt de achterpagina het begin van de sportsectie. De Standaard gaat overigens speciale displays verspreiden om ervoor te zorgen dat de krant op het verkooppunt komt te liggen met een volledig zichtbare cover.

Positieve reacties bij GvA

De Standaard is de eerste Vlaamse krant die het tabloidformaat invoert, de treinkrant Metro even buiten beschouwing gelaten. Wel loopt er sinds 21 januari een proefproject bij Gazet van Antwerpen, waarbij de editie Metropool naast zijn klassieke broadsheetformaat ook op tabloidformaat verschijnt. Met dat project wil uitgever Concentra Media nagaan welke impact een kleiner formaat kan hebben op de verkoop. De tabloideditie van Gazet van Antwerpen kost evenveel als de gewone krant en is alleen beschikbaar in de losse verkoop op de Antwerpse winkelpunten. Op zaterdag verschijnt er trouwens geen tabloideditie vanwege bijlagen zoals Vacature en Hebbes.be.

In principe loopt het proefproject bij Gazet van Antwerpen twee maanden. Als de balans na die periode positief doorslaat, zullen ook de andere edities van Gazet van Antwerpen de overstap maken. De eerste resultaten van het proefproject zijn alvast positief. De lezers spreken een duidelijke voorkeur voor het tabloidformaat uit, vertelt Hans Van de Venster, directeur marketing lezersmarkt van Concentra Media. “Op de Antwerpse verkooppunten wordt de tabloideditie duidelijk meer meegenomen dan de broadsheet. Ook door oudere mensen die soms al veertig jaar het grote formaat gewend zijn,” voegt hij eraan toe. Concentra Media sluit trouwens niet uit dat ook Het Belang van Limburg naar tabloidformaat overstapt. Dan zit Vlaanderen binnenkort met drie krantentitels op tabloidformaat.

Het heeft trouwens niet veel gescheeld of De Tijd was deze drie kranten voorgegaan, bekent Hans Maertens. De gedelegeerd bestuurder van Uitgeefbedrijf Tijd liet zich op een krantencongres in Zürich ontvallen dat De Tijd kortstondig een nieuw formaat heeft bekeken bij de herprofilering enkele maanden geleden. “Maar de veranderingen waren al heel zwaar en we wilden onze lezers niet bruuskeren. Een nieuw formaat leek me een brug te ver,” aldus Maertens. “Als ik vandaag de herstructurering opnieuw zou doorvoeren, zou ik er misschien wat langer bij stilstaan. Maar we geloven dat het broadsheetformaat voor een zakenkrant, die hoofdzakelijk op kantoor wordt gelezen, nog steeds een aantrekkelijk formaat is.”

Ook Peter Vandermeersch geeft toe dat het tabloidformaat geen evidente keuze is voor een kwaliteitskrant als De Standaard. “Drie jaar geleden had ik de mogelijkheid van een tabloid nog van de hand gewezen, maar sindsdien is er veel veranderd.” Het voorbeeld van de Engelse kwaliteitskranten is doorslaggevend geweest. Na The Independent, de jongste kwaliteitskrant van Groot-Brittannië, maakte eind 2003 ook de oerkrant The Times de overstap naar het tabloidformaat. The Daily Telegraph denkt eveneens ernstig na over een wijziging van het formaat. Logisch, want The Independent verkoopt in Londen ongeveer 17.000 exemplaren meer sinds de invoering van het kleine formaat. De handige tabloidversies van The Independent en The Times liggen, net als bij Gazet van Antwerpen, naast de klassieke broadsheet en worden in eerste instantie in en rond Londen verspreid om pendelaars te bekoren.

Natuurlijk bestaan er al langer kwaliteitskranten op tabloidformaat, maar dat fenomeen bleef beperkt tot de Romaanse taalgebieden: de Franse Le Parisien, de Spaanse El País en de Italiaanse La Repubblica. Het was dan ook logisch dat de Franstalige kranten in ons land eerder dan de Vlaamse op de kar sprongen. Maar die omschakeling is niet zonder slag of stoot gebeurd.

Nieuw imago

In mei 2002 ging Sud Presse, de overkoepelende identiteit van vijf regionale dagbladen uit Franstalig België, vrij onverwachts over op het tabloidformaat. “Het tabloidformaat was maar een van de acties die we hebben ondernomen om ons dagblad een nieuw imago te geven,” vertelt Pierre-Alain Thibaut, voormalig algemeen directeur van Sud Presse. De formaatswijziging ging gepaard met een aantal andere veranderingen die mogelijk nog belangrijker waren. De uitgeverij veranderde twee dagbladen van naam, en de kranten kregen een volledig nieuwe lay-out.

De meest opvallende inhoudelijke verandering was dat het regionale nieuws naar voor werd gehaald, waarmee Sud Presse zich voluit wilde profileren als een regionale krant. Daarmee kwam de uitgeverij tegemoet aan een wens van de lezers. De krant geeft ook meer praktische informatie (culturele agenda, belangrijke telefoonnummers, wegenwerken) en er is een striktere scheiding tussen regionaal en lokaal nieuws, dat zich richt naar een heel beperkte doelgroep. Met de vernieuwingen mikt Sud Presse binnen vijf jaar op een gemiddelde verkoop van 200.000 exemplaren in plaats van de huidige 122.000.

Het is nog iets te vroeg om de impact nu al in te schatten, meent Thibaut. Bij de overstap op tabloidformaat haalde Sud Presse een gemiddelde verkoop van 129.949 exemplaren. Een jaar later waren er dat nog 122.129, een daling van ongeveer 6 %. Maar die neerwaartse beweging ligt in de lijn van de hele Franstalige dagbladpers.

Een week na Sud Presse zette ook La Libre Belgique de stap. In 1999 had La Libre al een nieuwe lay-out gekregen en toen al was er sprake van dat de kwaliteitskrant de overstap naar tabloidformaat zou maken. Het plan werd echter afgevoerd omdat de krant vreesde zijn lezerspubliek voor het hoofd te stoten.

La Libre Belgique behoort echter tot de krantengroep IPM en die had goede ervaringen met het tabloidformaat. Een andere IPM-titel, La Dernière Heure/Les Sports, was in april 1997 als eerste Belgische dagblad al overgeschakeld op tabloidformaat. De krant had een structureel probleem: toenemende concurrentie op de Brusselse thuismarkt, een algemene desinteresse voor kranten en jarenlang mismanagement. De gedrukte oplage van 169.984 exemplaren in 1965 daalde naar 98.109 exemplaren in 1996. La Dernière Heure probeerde die neerwaartse trend al eens te keren in 1986 met een gemoderniseerde lay-out en een redactionele ‘upgrade’. Het traditionele lezerspubliek nam die ommezwaai niet in dank af. La Dernière Heure keerde snel terug naar het populaire segment.

Aan de formaatswijziging van La Dernière Heure/Les Sports ging twee jaar marktonderzoek vooraf, maar die leverde het gewenste resultaat. Van 69.374 exemplaren in 1997 steeg de verkoop naar meer dan 82.000 exemplaren vorig jaar. IPM hoopt die stunt te herhalen met La Libre Belgique.

In al dat mediageweld kon Le Soir niet stil blijven staan. Het paradepaardje van de groep Rossel was lang de grootste Franstalige krant, maar moet sinds ongeveer twee jaar Sud Presse laten voorgaan. Le Soir schakelt in twee stappen over van broadsheet naar het zogenaamde Berlinerformaat. Eind 2002 ging de krant over op het Rijnformaat. Uit de CIM-cijfers ( Centrum voor Informatie over de Media) blijkt dat de lezers gevolgd zijn. “Maar het tabloidformaat is niet heilig,” meent redactiedirecteur Daniël Van Wyllick. Hoewel de verkoop nog steeds onder het volume in dezelfde periode van vorig jaar ligt, slaagde Le Soir er dit jaar in de afbrokkeling van zijn bereik een halt toe te roepen. “De tussenstop had als voordeel dat we de lay-out grotendeels konden behouden,” vertelt Van Wyllick.

Volgt de rest?

In de wandelgangen wordt gefluisterd dat ook Het Laatste Nieuws, het paradepaardje van De Persgroep, een overstap naar het Berlinerformaat overweegt. Volgens een bron binnen de redactie was Het Laatste Nieuws van plan het nieuwe formaat in te voeren in de loop van 2004, wanneer de zondageditie zou worden gelanceerd. Maar het dagblad werd door concurrent Het Nieuwsblad, dat sinds eind september 2003 een zondageditie uitbrengt, tot overhaaste stappen geprovoceerd. Amper twee weken na de eerste zondageditie trok Het Laatste Nieuws de krant terug.

Dat gerucht is onjuist, zegt gedelegeerd bestuurder Christian Van Thillo van De Persgroep. “Toen de zondagkrant ter sprake kwam, hebben we voor die editie het tabloidformaat bekeken. Aan het formaat van de gewone weekkrant gaan we niet raken. We zijn heel tevreden over het huidige formaat van Het Laatste Nieuws.”

De Morgen, de kwaliteitskrant van De Persgroep, heeft volgens insiders tijdens de zomer van 2003 het tabloidformaat uitgetest, maar lijkt het project nu op de lange baan te schuiven. Onlangs introduceerde De Morgen wel een dagelijkse tabloidbijlage, maar dat zou geen eerste stap naar een volledige tabloid zijn.

Hans Sterkendries

Concentra Media sluit niet uit dat ook Het Belang van Limburg naar tabloidformaat overstapt.

“We zijn heel tevreden over het huidige formaat van Het Laatste Nieuws.”