Nee, reizen is echt geen pretje meer. Na een Spartaanse strafexpeditie en dito ontvettingskuur geraken de Europese marktleiders Thomas Cook en TUI eindelijk uit de problemen. Maar krijgen ze het nu lastig op de Belgische reismarkt?
eXtra informatie op www.trends.be
Op de website vindt u de jaarverslagen van Thomas Cook en TUI. En een analyse over de reissector (Trends, 1 juli 2004).
Het jaarverslag van Thomas Cook 2003-2004 leest als verplichte literatuur in een strafkolonie. Nee, reizen is echt geen pretje meer bij de tweede grootste vakantiemaker van Europa. Thomas Cook toont hoe de Duitsers zich na een decennium slabakkende conjunctuur weer uit het moeras trekken. Een tiende van het personeel werd de laan uitgestuurd. Wie bleef, aanvaardde opnieuw een 40-urige werkweek en moest 14 % harder werken dan voordien. Voor een deel van het personeel bovendien tegen een lager loon.
Maar de grote ontvettingskuur wierp vruchten af. Thomas Cook, een joint venture van Lufthansa en grootgrutter KarstadtQuelle, schreef in het boekjaar 2003-2004 nog eens rode cijfers. Maar de bedrijfswinst verbeterde met 60 %. En het verlies was hoofdzakelijk te wijten aan een eenmalige waardevermindering voor een bedrag van 108,5 miljoen euro bij de Franse dochter. Het huidige boekjaar geeft uitzicht op zwarte cijfers. Zijn daarmee de beginjaren van het nieuwe decennium definitief afgeschud? De aanslagen van 11 september 2001, sars en de oorlog in Irak brachten de nummer twee in Europa bijna op de knieën.
Iets beter verging het de Europese marktleider, TUI. Het in Frankfort op de beurs genoteerde bedrijf startte 44 jaar geleden als Preussische Bergwerks- und Hütten-Aktiengesellschaft met scheepswerven, staalproductie en mijnbouw. Pas in de jaren negentig werd de switch gemaakt naar toerisme. De oude activiteiten werden in sneltreinvaart verkocht. Die eenmalige opbrengsten trokken het nettoresultaat recht. Maar ook TUI zag met zijn toeristische bedrijfsactiviteiten zwarte sneeuw.
De crash na de hype
Sinds vorig jaar is ook voor TUI het ergste achter de rug. Toerisme was in het voorbije boekjaar goed voor 73 % van de omzet van TUI. Terwijl die omzet uit de reisactiviteit met 3,6 % klom, maakte de bedrijfswinst een sprong met liefst 75 %. Dat leverde een vrij magere operationele marge van 2,6 %. Want de meest rendabele divisie van TUI was van een geheel andere aard, de handel in staal. 2004 was voor die afdeling het beste jaar ooit. De piekende staalprijzen gaven een operationele marge van bijna 13 %.
TUI is in zijn jaarverslag iets optimistischer dan Thomas Cook. En TUI zit, net als concurrent Thomas Cook, in de kering terug naar de klim. Eind jaren negentig waren beide spelers de ongekroonde kampioenen van de reiswereld. De strategie van een ver doorgedreven verticale integratie werd op de financiële markten bejubeld. Met eigen reiskantoren, luchtvaartmaatschappijen en hotelbedden zou het duo de markt beheersen en dus de reisprijzen dicteren. Schaalgrootte was het toverwoord, ook voor de overnames van filialen in andere landen. Thomas Cook kocht de Franse marktleider Havas Voyages op 30 juni 2000, tijdens de piek van de overnamehype. Het Franse avontuur brak de vakantiemaker zuur op. Thomas Cook slikte voor zijn Franse filialen de twee voorgaande jaren uitzonderlijke waardeverminderingen voor een bedrag van 143,5 miljoen euro. Vorig boekjaar fietste Thomas Cook Voyages naar een verlies van ruim 14 miljoen euro. De oprichting van een nieuwe touroperator, de kosten voor de naamsverandering naar Thomas Cook en een sociaal plan en dito herstructurering leidden tot het verlies. In 2005 zou break-even in zicht zijn.
Want na de aanslagen van 11 september 2001 bleken de reisgiganten plots reuzen op lemen voeten. Angstige consumenten bevroren hun reislust, de vakantiemakers zaten met overcapaciteit. Met een neerwaartse prijsdruk tot gevolg. Thomas Cook leverde reizen op krediet – fly now, pay later. TUI schoot terug met dumpingprijzen. Zoals een week Mallorca voor 99 euro. De laaggeprijsde last minutes genereerden tot 40 % van de omzet.
Tot daar de conjunctuur. Maar ook nieuwe verschijnselen, zoals het internet en de budgetvliegers, wogen op de rentabiliteit. Steeds meer reizigers boekten eigenhandig via een website, en lieten de reiskantoren links liggen. Of consumenten boekten alleen een vliegtuigzitje bij een goedkope carrier.
Winst werd weer belangrijk
Kunt u de managementliteratuur onder de wuivende palmboom op het exotische strand echt niet laten? Neem dan de jaarverslagen mee van Thomas Cook en TUI. Ze lezen als een interessante handleiding hoe molochs een zeer grondige transformatie van hun kernmarkt te lijf gaan.
Toeleveranciers werden nog wat feller uitgewrongen. De bijl hakte ongenadig in de overcapaciteit. Thomas Cook sneed een vijfde van zijn beddenbestand weg. De gewaarborgde betaling van bedden werd met de helft verminderd (wat in het voorbije boekjaar nog steeds een bedrag van 145 miljoen euro impliceerde). Reiskantoren werden gesloten of fuseerden noodgedwongen. Thomas Cook, dat aankijkt tegen een erg geringe solvabiliteitsratio van 19 %, ging geen nieuwe schulden aan. Investeren gebeurt nog alleen via de geldstromen die de business genereert. De eigen luchtvaartmaatschappij in Duitsland stoelde zich op het model van de lagekostencarriers. De uitbouw van de eigen website ging gestadig verder. Met reizigers die in een virtueel reiskantoor zelf hun pakketreis samenstellen. En last but not least: de helft van het topmanagement werd buiten gegooid.
Herwonnen de vakantiemakers in 2004 hun bestaansreden? Winstgevendheid primeerde op de groei. Bij TUI ging de omzet sneller vooruit dan het aantal consumenten. De marges klommen, er was winstherstel. Het aantal last minute-boekingen daalde tot minder dan een derde van het totaal. De consument werd verleid tot vroege boekingen. Het planningsbeleid bleef conservatief, wat de bezettingsgraad verhoogde.
De kater na het grootse millenniumfeest is uitgezweet. Wat geen reden is tot gejuich. Want het reislandschap is definitief gewijzigd. Het belang van de pakketreizen daalt. De consument stelt zijn eigen reis samen via een virtueel kantoor. Die verkoop blijft naar verwachting nog enkele jaren met dubbele cijfers groeien. Of hij koopt alleen nog een vliegticket voor de prijs die budgetvliegers aanbieden. Die goedkope vliegtickets maken in Duitsland een kwart uit van de verkochte zetelcapaciteit. Een tendens die zich naar verwachting zal versterken. De markt van individuele zetels zal dus sneller groeien dan die van de pakketreizen. En de prijsbrekers winnen verder slagkracht en marktaandeel.
Ondertussen in België…
Het voorgaande schokscenario lijkt wel afkomstig van een andere planeet. De Belgische filialen van Thomas Cook en TUI – met als bekendste merken Neckermann en Jetair – bleven vrolijk winst maken. De Belgische marktleiders in de georganiseerde vakanties ontpopten zich in 2003 met mooie winstcijfers als de kampioenen van de vakantieclub. Dat heeft diverse redenen. Belgen zijn voorzichtig van nature. Overcapaciteit is uit den boze. De integratiegraad schommelt slechts rond 60 %. Dat is de mate waarin toeristische diensten door eigen filialen worden gedekt. Wie gebruikmaakt van derden, heeft bij een dalende markt minder last van vaste kosten.
Of zijn de reizen in België misschien te duur? Volgens critici zou het duopolie met een marktaandeel van 80 % de concurrentie milderen. Wat door beide spelers wordt ontkend. België was van oudsher een zeer competitieve markt. Bovendien gaat het om 80 % van de markt van de beroepsvereniging ABTO. De Association of Belgian Tour Operators is de vereniging van de makers van georganiseerde reizen. ABTO heeft een marktaandeel van 28 % op de Belgische reismarkt. Dit zou een marktaandeel impliceren van 20 % voor Thomas Cook en TUI.
Toch toont de grafiek met de prijsevolutie dat de prijs voor een pakketreis sinds 1996 dubbel zo snel steeg als het indexcijfer van de consumptieprijzen. Die trend wijst op marktmacht van de aanbieders. Zij kunnen de prijzen sturen. Is er echt iets aan de hand? Einde januari kreeg de Raad voor de Mededinging alvast een opdracht van de federale minister van Economie Marc Verwilghen (VLD). De raad opende een onderzoek naar de prijsvorming in de reissector. Voorlopig is het wachten op de resultaten. Bij TUI vinden ze die gemiddelde prijsevolutie geen duidelijke indicator. Prijzen worden beïnvloed door een veelheid van factoren. Zoals de olieprijs, wisselkoersschommelingen, de gekozen vakantieformule, het kwaliteitsniveau of de bestemming. Thomas Cook wijst verder op de gestegen luchthaventaksen in Brussel en de brutomarges die in het laatste decennium verder zijn gedaald.
Maar in 2004 wijzigde de trend, met een daling van de prijzen. Thomas Cook had er geen last van. Het resultaat voor belastingen daalde weliswaar met 14 %, maar dat had alles te maken met de uitkering in 2003 van een uitzonderlijk dividend door het fiscaal gunstige coördinatiecentrum NV Thomas Cook Interservices. Het bedrijfsresultaat dikte lichtjes aan. TUI België deed het dan weer minder. De rentabiliteit in België staat onder druk. Leest althans het jaarverslag. Maar de balansen van 2004 werden nog niet neergelegd bij de Nationale Bank. En TUI België wil wel, maar kan geen cijfers vrijgeven. Nieuwe, strikte orders vanuit de Duitse hoofdzetel verbieden de publicatie van cijfers in de afzonderlijke landen. Impliceerde die Spartaanse strafexpeditie ook een nieuwe cultuur van zwijgzaamheid?
Wolfgang Riepl
De meest rendabele activiteit van vakantiemaker TUI is de verkoop van staal.
De prijs van een reis steeg in België dubbel zo snel als de index van de consumptieprijzen. Marktmacht van een duopolie?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier