Ik begrijp niet waarom steeds meer mensen met bijna fanatiek-religieuze ijver gestandaardiseerde vragenlijsten invullen om hun ware ik te ontdekken. Een aantal marktleiders ontwikkelen stevige merken, en hun volgelingen lijken me soms eerder lid van een sekte dan mensen die een duur maar onbetrouwbaar diagnose-instrument hebben gekocht. Hoe scoort u op de ‘Big Five’? Bent u ook al een ENTJ bij de MBTI? Of ‘rood’ bij de immer populairder wordende kleurentesten? En hoe hoog bent u al geklommen op de waardepiramide?
Deze tests hebben meestal de wetenschappelijke onderbouw van een degelijk vrouwenblad, maar worden wel gebruikt bij selecties, om een ultiem oordeel over u te vellen of om uw ontwikkelingsplannen te sturen.
De vragenlijsten gaan ervan uit dat u een aantal constante, dominante persoonlijkheidskenmerken hebt. Helaas, de wetenschappelijke evidentie dat uw gedrag over situaties heen echt constant is, is bijzonder zwak. U bent volgens de MB-3 (de Marc Buelens-3, voor veel geld bij mij te koop) een sloddervos. Wat betekent dat? Dat betekent dat u vaak dingen laat rondslingeren, wel eens een afspraak durft te vergeten en een aantal projecten onafgewerkt hebt laten liggen. Maar waarom staat u dan altijd netjes op tijd aan de schoolpoort om de kinderen af te halen? Waarom draagt u dan zo’n merkwaardige zorg voor uw unieke verzameling eerste drukken van Vlaamse romans? Juist, omdat bijna alle ‘trekken’ contextspecifiek zijn. U bent dominant, besluitvaardig, ad rem en recht op de man af, tot… ik u in actie zie bij uw moeder. U bent koel, rationeel, een cijferaar eerste klas, tot ik u observeer bij uw jongste spruit of naast een sportterrein. Er is wetenschappelijke evidentie dat ons gedrag vrij consistent en voorspelbaar is… in dezelfde situatie. U bent luidruchtig en een spraakwaterval op het werk én bij het sporten, maar op begrafenissen bent u opvallend stil en ingetogen. En zodra u een natuurfilm bespeurt, moet iedereen zwijgen, uzelf incluis.
We weten dat allemaal. Maar niet de ontwerpers van de meeste vragenlijsten die u bombarderen tot extravert, of gevoelig hertje, of diepe denker. Want die vragen zijn vaak bijzonder algemeen en gaan grotendeels over situaties buiten het werk.
Kijk eens naar uw werkdag. Wedden dat u veel tijd doorbrengt in vergaderingen of aan een schermpje gekluisterd? Kijk nu eens hoeveel vragen die context oproepen? Of zijn het vragen van het type ‘op een feestje met veel onbekenden…’. Uw werk is waarschijnlijk geen feestje en u kent uw collega’s vaak beter dan uw familie.
Let vooral op met vragenlijsten die u op een vreemd continuüm plaatsen. Gevoelig versus rationeel. Denker versus doener. Maar kloppen die tegenstellingen wel? Wat is het tegenovergestelde van groot zijn? Klein zijn of mager zijn? Wat is het tegenovergestelde van zwaarlijvig zijn? Klein zijn of slank? Wat is het tegenovergestelde van rationeel zijn? Dat is niet: gevoelig zijn. Dat is: weinig rationeel zijn. Wat is het tegenovergestelde van gevoelig zijn? Weinig gevoelig zijn! Kent u echt geen mensen die soms én weinig gevoelig én weinig rationeel (lees maar: dom) zijn? Ik ken er verschillende, maar noem hier uiteraard geen namen. En u kunt wel degelijk op beide trekken, in bepaalde situaties uiteraard, hoog scoren.
U weet bovendien dat u in situatie A een diepe denker zult zijn, en in situatie B zeer gevoelig. U weet dat, de ontwerpers van de vragenlijsten weten dat blijkbaar veel minder.
Ontwerpers van zulke vragenlijsten trekken zich vaak uit de slag met de opmerking dat onder hoge stress uw basispersoon naar boven komt. Maar komt bij u onder grote druk, uw echte ik naar boven, of een soort reflexmatige moeilijk te controleren flauw afkooksel van uw betere ik? Oké, maar neem even aan dat dit toch waar is. Waarom slaan zovele vragen uit de vragenlijsten dan op min of meer normale situaties? Uiteraard, als uw werkgever alleen maar wil dat u werkt onder vreselijke stress, dan is het normaal dat hij daar een bijzondere interesse in heeft. Maar u misschien minder.
Waarom vullen we dan toch massaal zulke vragenlijsten in? Denk aan managementmodes. Er is nu eenmaal een aanbod, en u weet maar nooit dat u iets zou gemist hebben over het meest interessante onderwerp dat er is: uzelf.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Let vooral op met vragenlijsten die u op een vreemd continuüm plaatsen. Gevoelig versus rationeel. Denker versus doener. Maar kloppen die tegenstellingen wel?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier