Vroeg of laat

Vroeg of laat kom je jezelf tegen. Het is een gezegde om uit te drukken dat we ooit wel geconfronteerd worden met de gevolgen van ons doen en laten, dat het slechts een kwestie is van tijd of geduld. De vertrouwenscrisis in de nasleep van onder meer de teloorgang van Dexia en Arco doet automatisch terugdenken aan de onzalige tijden van dossiers zoals RTT, Ibramco, Superclub, de smeerpijp en Agusta. Ook toen was de overheid te nauw verstrengeld in dubieuze financiële constructies rond ondernemingen en organisaties en kwam ze uiteindelijk zichzelf tegen. Niets nieuws onder de zon. Wellicht.

Alleen zijn we de jongste jaren nog wat verder opgeschoven in de richting van een open en transparante maatschappij. Wat vroeger nog gedeeltelijk met de mantel der liefde kon worden toegedekt en verzwegen, wordt nu niet meer aanvaard. De burger, de samenleving is mondiger. En vooral harder en zonder mededogen voor wie zijn eigen regels overtreedt.

Dat geldt voor alle geledingen van onze maatschappij. De kerk is er één droevig voorbeeld van. Goedgelovige mensen werd voorgehouden wat allemaal moest of niet mocht, terwijl bepaalde kerkelijke bedienaars er zelf niet naar leefden. Vroeg of laat moest die hypocrisie aan het licht komen. Het is een bijzonder schrijnend en pijnlijk proces, ook voor wie zich altijd belangeloos heeft ingezet en wiens edelmoedigheid nooit voldoende kan worden geprezen. Het tanende vertrouwen in eens zo machtige instituten is wijdverbreid.

Gelukkig gaat het niet altijd om even schokkende feiten, maar ook ogenschijnlijke details kunnen de geloofwaardigheid sluipend ondermijnen. Gezagdragers worden meer en meer uitgedaagd om in alle omstandigheden transparant en correct te communiceren en te handelen. Een blik op de actualiteit is voldoende om vast te stellen dat dat plaatje niet klopt en dat diegenen die in eerste instantie voorbeeldig dienen te zijn, op cruciale momenten niet thuis geven.

Of wat te denken van de handig verpakte boodschappen die beperkingen op de toekomstige, sowieso onmogelijk te financieren uitgavengroei voorstellen als besparingen? Of die ons moeten doen geloven dat we van de verkoop en het daarna weer huren van dezelfde overheidsactiva met zijn allen beter worden? Of die moord en brand schreeuwen bij de hoge jeugdwerkloosheid, terwijl we het al decennia vertikken de torenhoge lasten op arbeid af te bouwen?

De gemiddelde burger is niet dom en doorprikt het theater van menige stroper die even in de rol van boswachter stapt. We zien te veel gladde marketingtrucs en te weinig moedige beleidsdaden. Zo wordt telkens het vertrouwen aangetast en ontstaat iedere keer de overtuiging dat er niet decent wordt omgesprongen met het geld van de gemeenschap. Onze welvaart wordt dan in feite tweemaal gehypothekeerd: door de manke uitgavenbeheersing én door het tanende vertrouwen.

Zonder regelmatige toetsing, reflectie en bijsturing zijn veel mooie verklaringen, visies en principes vroeg of laat gedoemd alleen nog wat op de achtergrond te fungeren, als decorum zonder veel toegevoegde waarde. Zulke situaties zijn vandaag niet meer houdbaar.

Om de gedeukte geloofwaardigheid en het geschokte vertrouwen duurzaam te herstellen, is er vooral nood aan leiding van een ander kaliber, aan leidinggevende personen die in alle omstandigheden de moed hebben te zeggen waar het op staat en daar ook consequent naar handelen. Die durven te zeggen dat we door de opkomst van twee derde van deze wereld, door de globalisering en de bijbehorende herverdeling, een kantelmoment beleven in onze geschiedenis. Die durven aan te dringen op solidariteit voor wie het echt nodig heeft, maar ook op eigen verantwoordelijkheid voor de vele anderen. Die blijven benadrukken dat onze welvaart hoofdzakelijk komt van de exporthandel van competitieve bedrijven. Die eerlijk toegeven dat de overheid niet alle problemen kan oplossen en die daarom fundamentele keuzes durven te maken. Die aan ieder van ons appelleren om waar mogelijk maatschappelijk dienstig te zijn met een stukje vrijwillig en gratis engagement.

Zonder zulke inzet verbrokkelt het cement van een samenleving en dreigen we vroeg of laat te vervallen in ongebreideld individualisme, hebzucht en jaloezie.

De auteur is expert in bestuur van vennootschappen en gasthoogleraar aan de KU Leuven.

JOHN DEJAEGER

We zien te veel gladde marketingtrucs en te weinig moedige beleidsdaden.