Vreemde vogels

Kan je in de problemen geraken omdat je simpelweg te slim bent? Of komen hoogbegaafden automatisch aan de top?

Naar schatting twee procent van de bevolking is hoogbegaafd. Ze hebben een IQ dat hoger is of gelijk aan 130. Nu is hoog scoren op een intelligentietest onvoldoende om van hoogbegaafheid te kunnen spreken.

Daarnaast zijn er nog twee essentiële voorwaarden: motivatie en creativiteit. Motivatie betekent het doorzettingsvermogen om iets wat je interesseert tot een goed einde te brengen. Het vermogen om zelf originele oplossingen te bedenken voor allerlei opdrachten en problemen is creativiteit. Zo valt bijvoorbeeld op hoe hoogbegaafde kinderen op school vaak eigen rekensystemen ontwikkelen om tot de juiste uitkomst te komen. Dat wordt hen niet altijd in dank afgenomen, want creativiteit vereist ook enige vrijheid om te mogen afwijken van tradities en gewoonten. Hoogbegaafde kinderen volgen niet per se een uitgestippelde weg.

Geen reden om te pronken

Als een kind echt hoogbegaafd is, is dat zelden een reden om de vlag uit te hangen. Buitenbeentjes hebben het doorgaans zwaarder te verduren. Daarom botsen hoogbegaafde kinderen vaker met hun omgeving.

Tot op vandaag staren velen zich blind op het hoge IQ en bestaat het misverstand dat zulke intelligente kinderen een voetje voor hebben. Alles moet vanzelf gaan. Meer nog, het lijkt not done om hun extra intellectuele uitdagingen te bieden. Je zevenjarige zoon inschrijven in een schaakclub in plaats van te laten voetballen, is volgens veel omstaanders vragen om problemen. Zo wordt hoogbegaafdheid gemakkelijk in de kiem gesmoord.

Vraag is of hoogbegaafde kinderen wel anders benaderd moeten worden. Volgens professor Tessa Kieboom, directeur van het Centrum voor Begaafdheidsonderzoek aan de Universiteit Antwerpen, is dat zeker nodig. Er lopen in Vlaanderen te veel kinderen en jongeren rond met een verkeerde of onvolledige diagnose, zoals ADHD of het syndroom van Asperger, die eigenlijk ‘gewoon’ hoogbegaafd zijn, stelt ze. Dat niet ontdekken of foutief behandelen, kan leiden tot depressie. Het omgekeerde gebeurt echter ook. Probleemkinderen die als hoogbegaafd bestempeld worden – vooral door hun ouders – terwijl hun problematiek in werkelijkheid niets met hun begaafdheid te maken heeft.

Verschillende persoonlijkheid

Naast de cognitieve kenmerken (hoog IQ, motivatie en creativiteit) springen bij hoogbegaafde kinderen nog een aantal niet-cognitieve persoonlijkheidskenmerken in het oog. Zo zijn hoogbegaafden opvallend vaak perfectionistisch, hypergevoelig, kritisch en hebben ze een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Dat perfectionisme kan schrikbarende vormen aannemen. Als deze kinderen hun zelfopgelegde norm niet halen, worden ze vaak faalangstig. Of ze weigeren vierkant een opdracht uit te voeren. Afspraken moeten altijd worden nagekomen. Wat beloofd is, moet gebeuren. Wanneer een ouder een belofte niet nakomt, volgen vaak eindeloze discussies en gezeur. Op dat terrein leunt hoogbegaafdheid aan bij autisme. Sommige hoogbegaafde kinderen zijn zo rigide, dat ze ook de diagnose autisme krijgen.

Het sterke rechtvaardigheidsgevoel is nog een eigenschap die veel hoogbegaafde kinderen parten speelt. Ze liggen meer dan leeftijdgenoten wakker van al het onrecht in de wereld. Ze piekeren bijvoorbeeld over het smelten van het poolijs. De hypergevoeligheid is ook niet altijd gemakkelijk hanteerbaar. Hoogbegaafde kinderen zijn gemiddeld banger dan leeftijdsgenoten, ze piekeren meer over negatieve opmerkingen en gebeurtenissen in hun omgeving. Aan de andere kant zijn ze soms erg betweterig. Ze zijn kritisch en geven zich niet gemakkelijk gewonnen tegenover klasgenoten en leerkrachten, terwijl ze soms beter zouden zwijgen.

Hoogbegaafde kinderen lopen vaker vast dan kinderen met een gemiddelde intelligentie. Het risico op depressies ligt een stuk hoger. (T)

HOOGBEGAAFD. ALS JE KIND (G)EEN EINSTEIN IS. TESSA KIEBOOM. LANNOO 2007

www.cbo-antwerpen.be, CENTRUM VOOR BEGAAFDHEIDSONDERZOEK UNIVERSITEIT ANTWERPEN

(*) DE AUTEUR IS ARTS EN HOOFDREDACTEUR VAN BODYTALK.

marleen.finoulst@bodytalk.be

Door Marleen Finoulst (*)