Vreemd volk op de werkvloer

Het aantal knelpuntvacatures in Vlaanderen piekt, ondanks de crisis. Steeds meer bedrijven halen hun werknemers uit het buitenland.

In het tweede deel van deze reeks leest u volgende week over de negatieve gevolgen van buitenlanders op de Vlaamse arbeidsmarkt.

Elektriciens, technici, vrachtwagenchauffeurs, ingenieurs, verplegers… De lijst met knelpuntberoepen is lang. Een op de vier vacatures in Vlaanderen is een knelpuntberoep. In 2011 verdween een kleine 4000 vacatures van de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling (VDAB) omdat er een manifest gebrek aan kandidaten was, voor ruim 9200 werd geen reden opgegeven. Bovendien vergrijst Vlaanderen razendsnel.

Met een vergrijzende arbeidsmarkt vol knelpuntprofielen is het verleidelijk om in het buitenland op zoek te gaan naar geschikte werknemers. 300.000 werknemers uit de Europese Unie worden door buitenlandse bedrijven gedetacheerd in België. In 2011 kregen 14.661 Roemenen en Bulgaren een arbeidskaart, een stijging met bijna 45 procent tegenover 2009.

Volgens Tony Van Roeyen, van de gelijknamige Wase installateur van ramen en deuren, willen veel jonge Vlamingen hun handen niet meer vuilmaken. “Terwijl je in onze stiel goed je boterham kan verdienen. We werken al jaren met vijf Portugezen, onder wie een vrouw. Ze hebben een contract van onbepaalde duur, verdienen evenveel als onze Vlaamse werknemers, wonen hier al tien jaar en spreken goed Nederlands. Ik wil hen niet meer kwijt. Als je geen geschikt personeel vindt, kan je als bedrijf niet groeien.”

Gespecialiseerde uitzendkantoren

Het metaalbedrijf VDL in Aalst rekruteert sinds 2008 Portugese, Hongaarse, Poolse en Tsjechische arbeiders. “De instroom uit het onderwijs is ontoereikend. Dat zie ik ook in de leefwereld van mijn kinderen. Technische richtingen worden ondergewaardeerd. Punt”, zegt CEO Marco Van Tongeren. VDL rekruteert via gespecialiseerde uitzendkantoren.

“We zijn in 2007 gestart met onze afdeling cross border staffing om buitenlandse bouwvakkers te rekruteren. Andere sectoren twijfelden, maar sinds kort merken we dat een aantal barrières, zoals kennis van het Nederlands, geen breekpunt meer is. Voor technische profielen volstaat een basiskennis Engels”, zegt Birgit De Smedt van Randstad.

“Eerst doen we een voorselectie in het buitenland. Sommige van onze klanten reizen zelf naar het buitenland, andere spreken de sollicitanten via videoconferencing. Onze jobcoaches regelen nadien alles: de huisvesting, de reis naar hier, de begeleiding op hun eerste dag, de aansluiting bij de mutualiteit, tot en met hun rechten en plichten als inwoner in België. Meestal draaien ze eerst een aantal weken mee als uitzendkracht, nadien gaan ze vast in dienst bij de klant.”

Buitenlandse werknemers rekruteren is verre van goedkoop, zegt De Smedt. “Wij werken niet met een of ander systeem van onderaanneming waarbij de werknemer sociale bijdragen betaalt in het land van origine. De werknemers die via ons naar België komen, werken voor Randstad. Ze krijgen een Belgisch loon, equal pay dus, en betalen hier belastingen en bijdragen. Dat betekent dat de kosten voor de werkgever zeker niet lager zijn dan als ze een Belg aanwerven. Integendeel, voor de service die we bieden betaalt de Belgische werkgever een extraatje.”

Arbeidsoverschot in Zuid-Europa

Terwijl het bij ons knelt, kampt een aantal landen met een overschot aan werkkrachten, met dank aan de eurocrisis. In Portugal boomt de werkloosheid en zelfs hoogopgeleide ingenieurs en verpleegkundigen komen niet meer aan de bak. Daarom nam de VDAB vorig jaar deel aan jobbeurzen in Spanje en Portugal. Aan de jobbeurs in Lissabon in mei 2012 namen zeventien Vlaamse bedrijven deel. In november 2012 wierven twaalf van die bedrijven 36 Portugese ingenieurs aan. In totaal zijn er al 60 Portugezen en Spanjaarden hier aan de slag via VDAB-bemiddeling.

Gert De Buck, international labour mobility coördinator, benadrukt dat de VDAB altijd eerst de eigen arbeidsreserves uitput. “Maar er is bijvoorbeeld een groot tekort aan burgerlijk ingenieurs bouwkunde. Als je uit Portugal en Spanje het signaal krijgt dat ze met een overschot zitten van enkele duizenden werkloze burgerlijk ingenieurs bouwkunde, dan is het logisch dat wij initiatieven nemen.”

Robrecht Bothuyne, Vlaams Parlementslid voor CD&V, is een overtuigd aanhanger van economische migratie. Hij vindt dat de VDAB nog een tandje bij mag steken. “We hopen dat de VDAB ook op een formele manier samenwerkt met Griekenland. Anders dreigen andere landen, met Duitsland op kop, weg te lopen met de interessantste profielen.”

Niet zelden zorgt een uittocht van gekwalificeerde werknemers voor een braindrain in het thuisland, maar De Buck spreekt liever over een brain circulation. “Het is toch veel beter dat ze vijf jaar buitenlandse ervaring opdoen en met die rugzak vol extra kennis terugkeren, dan dat ze in Zuid-Europa werkloos blijven. Maar we halen bijvoorbeeld geen Poolse verpleegkundigen naar hier, dat willen onze Poolse collega’s ook niet. Poolse ziekenhuizen moeten nu al mensen uit Wit-Rusland en Oekraïne rekruteren omdat er te veel pas afgestudeerde Polen naar West- en Noord-Europa trekken.”

De Wereldgezondheidsorganisatie stelde een richtlijn op die de uittocht van geschoold personeel afkeurt in de landen waar je een leegloop kan veroorzaken. Die richtlijn neemt ook Randstad ter harte. “In 2009 vertelden Belgische ziekenhuizen ons voor het eerst dat ze operatiekamers moesten sluiten en extra bedden weigeren wegens een tekort aan verpleegkundigen. Wij rekruteren nu pas afgestudeerde verpleegkundigen uit Portugal”, zegt De Smedt.

“Ik heb zelf een aantal Portugese ziekenhuizen bezocht. De directeurs verzekerden me dat ze geen pas afgestudeerde verpleegkundigen kunnen aanwerven de komende jaren. Door hen naar hier te halen, verliezen ze hun vaardigheden niet. Niemand wordt graag geprikt door iemand die dat een jaar niet heeft gedaan.” Bij die profielen is kennis van het Frans of het Nederlands wel cruciaal. Randstad dompelt hen in Portugal onder in een taalbad, ondertussen regelt het hier alle adminis-tratie.

“Wij richten ginds taalklassen op voor Belgische instellingen die met een acute nood kampen. We zijn dus helemaal geen fabriekje dat aan de lopende band verpleegkundigen aflevert. En het ultieme selectiegesprek is altijd in het Nederlands.” Ondertussen werken 80 Portugese verpleegkundigen in onze ziekenhuizen via bemiddeling van Randstad. Ook in Spanje en Griekenland staan klassen in de steigers.

In 2009 rekruteerde Randstad, met wisselend succes, ook Filipijnse verpleegkundigen, omdat er toen in Europa nergens een overschot was. De Smedt looft hun werkethos. “Hun eerbied voor ouderen en zorguitstraling kent zijn weerga niet, maar het is bijzonder moeilijk om hen naar hier te krijgen omdat hun diploma hier vaak niet erkend wordt en het gigantisch ingewikkeld is om voor niet-EU-verpleegkundigen een arbeidskaart te verkrijgen.”

Bovendien zit er ook een ethisch addertje onder het gras. De Filipijnse overheid ziet haar verpleegkundigen bewust als een exportproduct en stuurt ze naar die landen waar er een tekort heerst. Elk jaar vertrekken 12.000 van de 30.000 afstuderende verplegers. Zij sturen bijzonder veel geld terug naar hun land van oorsprong. Ondertussen verzuimt de Filipijnse overheid te investeren in de lokale gezondheidszorg, waar haar eigen verpleegkundigen geen loon naar werken krijgen.

Creatieve smeltkroes

Internationale rekrutering vergroot ook de concurrentie- en innovatiekracht van de bedrijven. “We mixen het bloed. In ons Leuvense ontwikkelingscentrum zitten Indiase ingenieurs, terwijl wij Belgen naar China sturen. In onze Dendermondse vestiging werkt een Turk als hoofdingenieur. We richten onze pijlen dus helemaal niet meer op België alleen, maar werven internationaal aan”, zegt Achiel Verheyen, de CEO van Premium Sound Solutions.

“In de nabije toekomst willen we onze teams nog meer internationaliseren. Ik geloof rotsvast dat een internationaal, multicultureel team creatiever is.” Verheyen weet waarover hij spreekt, want hij werkte zelf jaren in Silicon Valley, een intellectuele smeltkroes van culturen en nationaliteiten.

Er is wel nog werk aan de winkel om buitenlandse diploma’s te valideren. Nu komen hoogopgeleide nieuwkomers in België nog al te vaak terecht in jobs onder hun opleidingsniveau, omdat hun buitenlandse diploma niet of heel traag wordt erkend. Volgens parlementslid Bothuyne krijgt de procedure voor ‘academische gelijkwaardigheidserkenning’ meer en meer bekendheid. “Het aantal aanvragen loopt jaar na jaar op, van 806 in 2001 tot 1706 in 2011.”

Oneerlijke concurrentie

Economische migratie heeft zijn voordelen, maar er zijn ook buitenlandse en Belgische bedrijven die de boel besodemieteren. Dat is ook een reden waarom het leger buitenlandse werknemers groeit. De poort naar sociale fraude staat altijd open en er zijn al evenveel invalswegen die ernaartoe leiden: schijnzelfstandigheid, schijndetachering, zwartwerk, enzovoort.

Op 18 januari hielden de vakbonden uit de bouwsector nog een prikactie om de toenemende oneerlijke concurrentie en fraude met buitenlandse bouwvakkers aan te kaarten. Buitenlandse bouwvakkers werken hier soms voor 5 euro per uur. De vakbonden kozen in Brussel een groot hotel in aanbouw uit om hun zorgen te formuleren. Niet toevallig, want de arbeidsinspectie hield daar net een controle. 90 arbeiders werkten er voor 43 onderaannemers. Sommige Roemenen waren aan de slag voor Portugese onderaannemers van Belgische bedrijven.

Buitenlandse onderaannemers maken zich vaak schuldig aan zwartwerk en fraude. Dat is oneerlijke concurrentie voor de Vlaamse bouwbedrijven die het spel eerlijk spelen. De vakbonden hekelen ook de sociale dumping. Door de lage lonen worden de buitenlandse arbeiders uitgebuit en blijven de winsten in de zakken van de gehaaide onderaannemers. Sommige bouw-, transport- en schoonmaakbedrijven kalven hun vaste binnenlandse werkgelegenheid ook af.

De economische migratie van laag- en hooggeschoolden zal alleen maar toenemen. Mensen migreren op zoek naar een betere toekomst. Laaggeschoolde Roemenen en Bulgaren hebben nog tot minstens het einde van het jaar beperkte toegang tot onze arbeidsmarkt. Wie wil werken onder een werknemersstatuut, kan dat alleen voor bepaalde knelpuntberoepen en met een arbeidskaart B. Daardoor duiken veel Roemenen en Bulgaren bewust of onbewust in de schijnzelfstandigheid.

Sommige experts pleiten voor een vrije toegang tot onze arbeidsmarkt, zoals andere Europese werknemers. Dat zou de kansen op uitbuiting verminderen, de bijdragen aan de sociale zekerheid verhogen en de nood aan het zelfstandigenstatuut uitschakelen. Tegenstanders vinden dat deze landen zelf eerst hun eigen arbeidsmarkt en economie op punt moeten stellen in plaats van hun eigen werknemers tot migratie te dwingen.

SAM DE KEGEL

“Als je geen geschikt personeel vindt, kan je als bedrijf niet groeien”

Tony Van Roeyen

“We hopen dat de VDAB ook samenwerkt met Griekenland. Anders dreigen andere landen weg te lopen met de interessantste profielen”

Robrecht Bothuyne, CD&V

“We zijn geen fabriekje dat aan de lopende band verpleegkundigen aflevert. En het ultieme selectiegesprek is altijd in het Nederlands”

Birgit De Smedt, Randstad