Verhuist het sociaal overleg naar de rechtbank? ‘De vakbonden voelen dat hun impact afzwakt’

Sociale conflicten lijken steeds meer voor de rechtbank te worden uitgevochten, zoals deze week nog bleek bij de sportwinkelketen ­Decathlon. Het hardere sociale klimaat ligt aan de intensere concurrentie op de markt, meent gespecialiseerd advocaat Herman ­Craeninckx. Hij pleit voor een aanpassing van het sociaal overleg ­­aan de nieuwe economische realiteit.

De vakbonden van de sportwinkelketen Decathlon zijn naar de arbeidsrechtbank gestapt, omdat het management de regels voor het sociaal overleg niet zou respecteren. Het is geen alleenstaand geval. Conflicten tussen werknemers en werkgevers lijken steeds meer door de rechter beslecht te moeten worden.

“We zagen het ook al bij Delhaize, ING en AXA”, zegt de zakenadvocaat Herman Craeninckx, specialist arbeidsrecht en sociaal overleg bij het kantoor Strelia. “Op zich is dat niet ongewoon. Het sociaal strafrecht voorziet in sancties voor inbreuken op de wetten inzake arbeidsrelaties. Het juridische raamwerk is er dus. Alleen gebruiken de vakbonden het meer dan vroeger.”

Hoe komt dat?

HERMAN CRAENINCKX. “De toegenomen concurrentie zet veel bedrijven met de rug tegen de muur, zodat ze ingrijpender maatregelen moeten nemen om te overleven. Twintig jaar geleden heb ik nog sociale plannen gezien, waarbij de werkgever ontslagvergoedingen uitkeerde die dubbel zo hoog waren als het wettelijk voorziene bedrag. Die tijden zijn voorbij. Dat frustreert de vakbonden. Ze voelen dat hun impact afzwakt en grijpen naar een ander wapen: de arbeids- of correctionele rechtbank, in de hoop dat ze daar steun zullen vinden. Maar bedrijven als Decathlon, Delhaize, ING of AXA gaan niet over één nacht ijs. Het management moet zich verantwoorden tegenover de aandeelhouders. Het kan zich niet veroorloven inbreuken te plegen op de so­ciale wetgeving.”

Lees verder onder deze preview

Is ook Delhaize binnen de wettelijke lijnen gebleven bij de verzelfstandiging van zijn winkels?

CRAENINCKX. “De verkoop van winkels aan zelfstandige franchisehouders kun je sympathiek vinden of niet, er was niets onwettelijks aan. Net dat frustreerde de vakbonden. Via de operatie heeft Delhaize collectief ontslag willen vermijden. De vakbonden wilden een sociaal plan, maar Delhaize had daartoe geen enkele verplichting. De vakbonden hoefden zich niet buitenspel gezet te voelen. Integendeel, een collectief ontslag werd vermeden, met garantie op de bestaande loonvoorwaarden.”

Als je de verhalen over ­Decathlon hoort, liep dat bedrijf er wel erg de kantjes af, met bijvoorbeeld het uitschakelen van microfoons tijdens digitale sessies van de ondernemingsraad.

CRAENINCKX. “Ik adviseer Decathlon niet, dus ik ken de details van het dossier niet. In elk geval is het wettelijk perfect mogelijk ondernemingsraden via Zoom of Teams te organiseren. Heeft het management microfoons van kritische werknemers uitgeschakeld? Als dat zo was, dan is dat een brug te ver. ­Anderzijds moet het management tijdens zo’n ondernemingsraad altijd de kerk in het midden zien te houden. Ik heb ondernemingsraden meegemaakt waarop de ­vragen maar bleven komen. Op een zeker moment moet het management dan durven te zeggen: ‘Wij menen dat we nu wel voldoende ­geïnformeerd hebben.’”

Hoor ik u zeggen dat de vakbonden weinig kans maken in de Decathlon-­zaak?

CRAENINCKX. “Afgaand op de mediaberichten, denk ik niet dat deze zaak een lange gerechtelijke toekomst tegemoet gaat. Tenzij de vakbonden kunnen aantonen dat microfoons systematisch uitgeschakeld werden om kritische werknemers te boycotten. Om sterk te staan in zo’n zaak, moet je dus daadwerkelijke inbreuken op de sociale wetgeving kunnen aantonen. Ik lees ook dat de vakbonden ­menen dat Decathlon de wet-Renault voor de ­raadplegingsprocedures bij collectief ontslag niet zou respecteren. Maar volgens mij is hier gewoon geen sprake van collectief ontslag.”

Bedrijven kunnen een ­ontslaggolf spreiden over een periode langer dan 60 dagen, om te ontsnappen aan de wet-Renault. Daarom wil federaal minister van Werk Pierre-Yves ­Dermagne die periode verlengen tot 120 dagen. Wat vindt u daarvan?

CRAENINCKX. “Het zal weinig veranderen. Bedrijven die de wet-Renault ­willen vermijden, zullen de ontslagen gewoon spreiden over een periode langer dan 120 dagen. Het probleem met de wet-Renault zit vooral in de eerste fase van de procedure: de informatie- en consultatieronde. Die fase is niet onderworpen aan een tijdslimiet. Dat leidt tot misbruiken door de vakbonden, die die fase soms maandenlang rekken. De wet-Renault is 25 jaar oud en aan een diepgaande herziening toe. We leven niet meer in 1998. Ik hoef u niet uit te leggen dat sindsdien de so­ciaal-economische toestand compleet gewijzigd is, zowel nationaal als internationaal.”

Ligt het fundamentele probleem niet bij de aftakelende machtspositie van de vakbonden, in dit geval in de distributiesector?

CRAENINCKX. “De distributie is zeer lang een bastion van de vakbonden geweest, maar door de zware concurrentie in de sector komt die machtspositie onder druk. Ik heb niets tegen vakbonden. Ze zijn nood­zakelijk. Elke werknemer heeft het recht op vertegenwoordiging. Maar de vakbonden zijn niet mee met deze tijd van razendsnelle veranderingen. Denk maar aan de digitalisering en artificiële intelligentie. De vakbonden voeren nu juridische achterhoedegevechten, waarvan ze weten dat ze hun slag niet thuis zullen halen. Ik roep hen op het over een andere boeg te gooien en mee te denken met de bedrijven. Waarom niet werken aan systemen waarbij de winst van het ­bedrijf gedeeld wordt met de werknemers en andere stakeholders? Het is tijd voor een goed debat, maar dan het juiste debat. Met discussies over het uitschakelen van microfoons zullen we niet ver komen.”