Voorbij de clichés

Het cliché wil dat vrouwen in de middeleeuwen als kindse, wispelturige en onderontwikkelde wezens werden bejegend. Hun rechten en bewegingsvrijheid waren niet evenwaardig aan die van hun mannelijke tijdgenoten, maar ze leidden allerminst een lijdzaam leven binnenshuis. Middeleeuwse vrouwen waren vaak meer vrijgevochten dan we denken.

In Wijvenwereld onderzoeken jonge Vlaamse historici de maatschappelijk positie van hetwyf in de middeleeuwen. Wijf was een gangbare term voor ‘vrouw’, zonder negatieve connotatie. ‘Vrouwe’ was voorbehouden voor dames uit de hoogste klassen. De auteurs focussen op gewone vrouwen met gewone verhalen die de geschiedenisboeken vaak niet halen. Omwille van het bronnenmateriaal situeren de meeste verhalen zich in de middenklasse, dus niet de elitaire wereld van de machthebbers en evenmin de arme onderlaag. Zo krijgt de lezer een omvattend beeld van de middeleeuwse maatschappij: het gezinsleven, de normen en waarden, de economie, …

Ondanks de ongelijke genderverhoudingen hadden de meeste vrouwen een baan. Ze namen deel aan het publieke leven. Ze investeerden, kochten en verkochten, hadden lief, bekritiseerden, trokken naar de rechtbank, rebelleerden, enzovoort. Vaak deden ze dat samen met hun man of hun gezin, soms ook tegen hen in. Het boek schetst talloze voorbeelden van ondernemende vrouwen in de bruisende laatmiddeleeuwse steden in Brabant.

Net zoals dé hedendaagse vrouw niet bestaat, bestond ook dé middeleeuwse vrouw niet. Haar sociaaleconomische achtergrond, levensloop, netwerk, persoonlijkheid en andere factoren verleenden de ene vrouw meer kansen dan de andere. Gemiddeld konden welgesteldere vrouwen gemakkelijker een maatschappelijke positie innemen, maar hadden ze minder vrijheid om een partner te kiezen.

In de rijke Brabantse steden was de situatie van vrouwen vrij uitzonderlijk. Ze hadden het vaak beter dan pakweg in Zuid-Europa dankzij het principe van gelijk erfrecht. Vooral als coopwyf genoten ze een grote vrijheid om handel te drijven, te reizen, enzovoort. Later, toen economische moeilijkheden en maatschappelijke spanningen opdoken, kwam de positie van de vrouw weer onder druk te staan, net zoals dat voor minder geprivilegieerde mannen het geval was.