Vlaanderen zoekt 6 miljard (het mag ook meer zijn)

Peeters II moet minstens 6 miljard euro vinden om in de nieuwe legislatuur de eindjes aan elkaar te knopen. Een nog grotere inspanning is nodig als de Vlaamse regering een staatshervorming wil afkopen.

Het maakt niet uit wie straks in de nieuwe regering stapt, Vlaanderen verandert van financieel regime. Had de regering-Peeters I in de legislatuur van 2004-2009 nog de budgettaire luxe om extra middelen te besteden, dan wacht de regering-Peeters II – in de veronderstelling dat die er vroeg of laat komt – een heel andere taak. Saneren en besparen, dat worden de nieuwe ordewoorden. De economische crisis bijt ook hard in het Vlaamse budget, terwijl de aspiraties van de Vlaamse regering nog altijd gebaseerd zijn op de illusie van ongeknakte voorspoed.

Vorig jaar nog rekende de meerjarenbegroting Peeters II evenveel beleidsruimte toe als Peeters I. In totaal zou er ongeveer 10 miljard euro extra gespendeerd kunnen worden, al ligt het meeste van die beleidsruimte al vast via indexeringen en al genomen initiatieven. Zelfs als de regering-Peeters II op beide handen zou gaan zitten, zou het Vlaamse uitgavenpatroon stijgen van 24,8 miljard euro in 2009 naar 28,5 miljard in 2014. Het manna van de federale regering en de eigen gewestbelastingen zouden toch rijkelijk uit de hemel blijven vallen.

6 miljard euro is een minimum

De crisis verwees dit verhaal naar de fabeltjeskrant. De inkomsten vallen dit jaar 2 miljard lager uit dan begroot: bijna 1,5 miljard minder dotaties van de federale regering – dotaties die gebaseerd zijn op een economische groei die onder nul dook – en 400 miljoen euro minder uit de eigen gewestbelastingen. Die klap zal vijf jaar doorwerken, want de inkomsten moeten vertrekken van deze lagere basis. Daarnaast is ook het ‘Laffer-effect’ in de gewestbelastingen uitgewerkt, waarbij lagere tarieven voor hogere inkomsten zorgden. Er valt ook geen rentebonus meer te rapen – integendeel – en tot slot zal Vlaanderen in een federale context een grotere bijdrage moeten leveren om de overheidsfinanciën weer presentabel te maken.

Volgens de jongste schattingen van de begrotingsadministratie moet de Vlaamse regering, gespreid over de hele legislatuur 2009-2014, ongeveer 9 miljard euro vinden om de boeken in evenwicht af te sluiten. Dat is bij ongewijzigd beleid en ervan uitgaand dat Vlaanderen de EU kan overtuigen om de pps-constructies uit het budget te houden. Als er een extra jobkorting of kinderbijslag komt, wordt de kloof tussen in en uit nog groter. De Vlaamse regering heeft wel enkele buffers om de klap op te vangen. Er zijn conjunctuur- en indexprovisies aangelegd, terwijl de forse daling van de inflatie bespaart op personeels- en werkingskosten en er is ook de klassieke onbenutting waarbij de Vlaamse regering minder uitgeeft dan ze begroot. Maar dan nog moet er over de hele legislatuur 6 miljard euro gevonden worden om de boeken in evenwicht af te sluiten. Hoe vroeger Peeters & co daarmee beginnen, hoe meer de inspanning gespreid kan worden in de tijd.

Peeters II zal een kaars mogen branden als die ‘negatieve beleidsruimte’ beperkt blijft tot 6 miljard euro. Want deze raming calculeert weliswaar een stevige recessie in (-3,8 % in 2009), maar rekent daarna op een fluks herstel, met groeicijfers van dik 2 procent vanaf 2011. Deze ramingen gaan compleet voorbij aan de vaststelling dat we niet een gewone huis-, tuin- en keukenrecessie doormaken, maar een structurele omslag beleven die definitief een einde maakt aan de kredietgedreven bubbeljaren die ook de regering-Peeters I trakteerden op heel wat onverwachte beleidsruimte. Dat krediet- en groeifeest is voorbij, maar op het Martelarenplein moet men nog ontwaken uit de roes.

Tel daarbij een fors hogere en structureel aanslepende werkloosheid, en een vergrijzing die aan elan wint. “De komende jaren zal de potentiële groei eerder in de buurt van de 1 procent dan van de 2 procent liggen”, zegt Bart Van Craeynest, econoom van KBC (zie ook blz. 7). Elk procentpunt minder groei kost de Vlaamse begroting een kleine 200 miljoen euro inkomsten per jaar. Gecumuleerd over een legislatuur scheelt dat enkele miljarden aan beleidsruimte.

Prijskaartje van een staatshervorming

De Vlaamse regering kan natuurlijk de schouders ophalen, akte nemen van het tekort (zoals dit jaar, dat met een tekort van ongeveer 1 miljard euro eindigt en 2,5 miljard in 2010) en de schuld laten oplopen. Wie zal het een regering, die nota bene schuldenvrij is, kwalijk nemen dat ze in volle economische crisis niet saneert? Pas vanaf 2011 lijkt de Vlaamse economie weer veerkrachtig genoeg om een saneringsoperatie te incasseren, al zal de werkloosheid ook dan nog altijd heel hoge toppen scheren.

Maar een Vlaanderen dat de begrotingsteugels viert, dat is slecht nieuws voor de federale begroting van premier Herman Van Rompuy. De federale regering staat nu al voor een schier onmogelijke opdracht om een tekort weg te werken dat bij ongewijzigd beleid oploopt naar 5 procent van het bbp. Dat tekort is structureel van aard, wat wil zeggen dat het niet vanzelf verdwijnt als de economie herneemt. De burger wacht de volgende jaren een pijnlijke saneringsoperatie, gekruid met besparingen én belastingverhogingen. “De zomer zal ontnuchtering tot en met brengen”, zegt een regeringsbron.

Gedeelde last is voor de federale regering halve last en daarom is ze vragende partij dat de Vlaamse regering zo snel mogelijk de tekorten wegwerkt – wat dus een inspanning van minstens 6 miljard euro en waarschijnlijk veel meer impliceert op Vlaams niveau. Bovendien wil de federale regering een herziening van de bijzondere financieringswet die de overdrachten van de federale regering naar de deelstaten regelt, want zonder bijsturing wordt de federale regering op termijn financieel helemaal uitgekleed ten voordele van de deelstaten. Vlaanderen heeft aan deze financieringswet in de periode 2002-2008 cumulatief 6 miljard extra overgehouden. Tegen 2014 zou die bonus oplopen tot 20 miljard euro volgens de meerjarenbegroting opgesteld in 2008. “Ook de overheveling van een aantal uitgaven, zoals de pensioenen voor de eigen ambtenaren, zonder volledige bijkomende financiering, kan de federale regering helpen”, zegt Koen Algoed (HU-Brussel en Vives KU Leuven).

Het laat zich raden of de Vlaamse regering, zeker als de N-VA aan boord komt, pas bereid is om zichzelf zo zwaar pijn te doen als daar een serieuze staatshervorming tegenover staat. Daarnaast zijn de partijen die ook in de federale regering zitten als de dood dat de Vlaamse regering de duimschroeven moet aandraaien van de federale regering. Hoe meer de federale regering moet besparen, hoe moeilijker de federale verkiezingen, uiterlijk in 2011, beloven te worden voor de regerende partijen. (T)

IntroVlaamse rijkdom is een illusie, blz. 3

Door Daan Killemaes