Vlaanderen zet groene zeilen Bij

De weg om van Vlaanderen een toplocatie voor groene energie te maken, gaat over zee. Flanders Yachting bouwt superjachten aangedreven met waterstof. Toekomstgerichte industriële toepassingen – en hoogtechnologische jobs – zijn de ultieme doelstelling.

Hugo Vandenborre, een expert met internationale faam, stond aanvankelijk nogal sceptisch tegenover Flanders Yachting. “In de sector van de waterstoftechnologie zijn er nogal wat dromers en groene alternatievelingen. Er wordt onder de noemer waterstof nogal wat lucht verkocht. Maar deze krachtenbundeling van complementaire bedrijven is een fantastisch idee, met commercialiseerbare resultaten op korte termijn.”

Het idee komt van Jan Van Marcke, een man met tientallen jaren ervaring in de scheepvaart en in het mondaine jachtgebeuren. Hij dacht het project uit waarbij early adaptors de ontwikkelingskosten voor groene aandrijving van jachten grotendeels betalen.

“Het is een misvatting dat steenrijke jachteigenaars zich niet bekommeren om luchtvervuiling of de dieselprijs. Integendeel, denk aan modeontwerper Benetton en zijn ecojacht of aan Monaco dat zich wil profileren als CO2-neutrale jachthaven. Wees gerust dat heel wat van die lui al te graag als eerste willen koketteren met een zero-emissiejacht. Rijk volk heeft historisch altijd de aanzet gegeven tot innovaties. En ecologie is de nieuwste trend in dat wereldje”, getuigt Michel Van Dijck. Ook hij frequenteert als general manager Europa, Midden-Oosten en Afrika van AWLGRIP, een productnaam die geldt als standaard voor speciale jachtlakken, al vele jaren dit aparte, extravagante wereldje. “De waterstofverbrandingsmotor die Flanders Yachting introduceert, is uniek”, vindt Van Dijck. Het was voor AWLGRIP een doorslaggevend argument om als onderdeel van de Nederlandse multinational AkzoNobel letterlijk mee op die boot te springen. “Al staat België voor een klein percentage van onze omzet.”

Het project had nochtans heel wat voeten in de aarde. De eerste pogingen van Jan Van Marcke om interesse op te wekken bij investeerders en bij de Vlaamse overheid voor zijn groene boten dateren van het begin van de jaren negentig. “Maar het was ‘te luxueus voor Vlaanderen’, reageerde een toenmalige Vlaamse minister van Economie”, grimlacht Van Marcke. Toch kreeg hij – volgens Paul Discry van Menda Dakwerken “een driedimensionaal denker, altijd enkele stappen voor in gedachtekronkels op zijn gesprekpartners” – gaandeweg andere tegendraadse denkers en enthousiastelingen om zich heen.

Europese kennispool

In mei 2008 werd de vzw Flanders Yachting opgericht door een handvol bedrijven – van familiale kmo’s als Menda tot multinationals als AkzoNobel. “Ze willen de kennis en kunde op het vlak van scheepvaart en van waterstof in Vlaanderen bundelen om hoogwaardige arbeidsplaatsen te scheppen in toekomstgerichte industriële toepassingen”, zegt Vandenborre. Hij denkt onder meer aan het gebruik van vorkliften op waterstofbatterijen of pontons in de haven van Antwerpen die uit waterstof elektriciteit opwekken. Aangemeerde, grote schepen moeten nu nog hun dieselmotoren draaiende houden voor verlichting, keuken- en koelinstallaties. Hulpgroepen op waterstof zouden deze luchtvervuilers van groene stroom kunnen voorzien voor hun nutsvoorzieningen.

“We vertrekken van luxejachten om de eerste, duurdere prototypes te maken. Later zullen we overgaan naar bredere, meer sociaal gerichte toepassingen”, zegt Dominik Van Houtte, gedelegeerd bestuurder van scheepsbouwer SKB. “Als dit lukt, kan Antwerpen vanuit dit visionaire project uitgroeien tot een Europese kennispool in waterstofgebruik. Bijvoorbeeld met toeristische plezierbootjes op de Schelde, aangedreven door waterstof.”

Van Marckes kruistocht kreeg uiteindelijk weerklank bij de Vlaamse overheid. Op 28 april werd het Interreg-project Waterstofregio Vlaanderen – Zuid-Nederland goedgekeurd. Het is een programma van drie jaar waarvoor Europa, Nederland en Vlaanderen 14,1 miljoen euro uittrekken. Het mikt op publiek-private samenwerking om concrete demonstratieprojecten van industriële toepassingen met waterstoftechnologie te helpen betalen. Ook de kennis en de praktische toepassing ervan zullen aan universiteiten en hogescholen gestimuleerd worden. Om dat te realiseren, werd WaterstofNet opgericht, waar Flanders Yachting deel van uitmaakt, samen met topbedrijven als Umicore, Solvay of Air Liquide en Tractebel Engineering (zie kader WaterstofNet).

Jachtenexpertise

De meeste luxejachten rollen uit Britse en Nederlandse werven. Nederland heeft nog 260 scheepswerven, Vlaanderen amper een vijftal. Verscholen achter een troosteloze gevelrij arbeidershuisjes in Boom ligt nochtans een van de meest innoverende jachtenbouwers van Europa: Jachtwerf Vennekens. Het derdegeneratie familiebedrijf is de laatste van de 48 scheepswerven die de Rupelstreek, samen met steenbakkerijen, rijkdom bracht. De jonge twintiger Stefaan Vennekens wordt alom gewaardeerd als een innoverende scheepsontwerper. Tot in Groot-Brittannië toe, waar Stefaan voor scheepsbouwingenieur studeerde. “Superjachten bouwen, is excelleren. Jachtenbouw is hoogtechnologisch en vereist een grote creativiteit omdat je klanten bijzonder veeleisend en eigengereid zijn.”

Het ingenieuze van Van Marckes project bestond in het samenbrengen van Vennekens innoverende scheepsontwerpen, Vandenborres notoriteit in waterstof en een vijftiental bedrijven met hoogtechnologische producten, expertise en een zekere reputatie in het kleine jachtwereldje – van Monaco tot Fort Lauderdale, de twee meest trendzettende jachtshows. De klassieke commerciële vaart is minder gevoelig voor spitstechnologische doorbraken, die sijpelen daar pas later door.

“We bundelen met Flanders Yachting de versnipperde Vlaamse expertise in jachtenbouw en combineren ze met technologische doorbraken voor groene waterstof”, schetst Vandenborre. “In de opstartfase maken de deelnemende bedrijven op vrijwillige basis tijd en middelen vrij, aangevuld met subsidies. Onze demonstratieprojecten moeten economisch verantwoord en commercialiseerbaar zijn. Zodra bewezen is dat het werkt, zullen er gegadigden genoeg zijn om vers kapitaal in te brengen.”

Vennekens bouwt in Boom zeilboten en jachten van 12 tot 28 meter in vooruitstrevende ontwerpen, de rompen zijn bekleed met de nieuwste materialen. SKB, bekend van mijnenvegers voor de Belgische marine, beschikt over state-of-the-artinfrastructuur in de haven van Oostende die aan de strengste Europese normen voldoet. Vennekens en SKB behoren tot het vijftal werven in Europa dat tegemoetkomt aan de strikte Europese wetgeving voor polyester ( glas reinforced plastics) en andere kunststofmaterialen. Menda Dakwerken uit Wuustwezel ontwikkelde voor zijn marineafdeling elastische, ecologisch verantwoorde waterafdichtingsproducten met een extreem lange levensduur.

Prins Albert

Kraaien vliegen in zwermen, de arend zweeft alleen. Van Marcke heeft een adresboekje dat toegang verschaft tot de meest gereserveerde jachteigenaren in de Caraïben, Dubai of de Seychellen. “Zijn contacten met Burgess, de grootste broker in superjachten, geeft je meteen mondiale exposure”, weet Paul Discry. Zo kon Menda Marine de dakbedekking doen van het Titan-superjacht in de Caymaneilanden. “Dergelijke referenties openen deuren in een wereldje waar je moeilijk binnen raakt.” Menda maakte ook het achterdek waterdicht van het schoolschip Mercator, een geklasseerd monument.

Bij AWLGRIP zijn vijf laboranten voltijds bezig met onderzoek naar nieuwe verflakken. Multi Projectexperts uit Temse, opgestart door een oud-werknemer van de Boelwerf, doet de marinisering of technische uitvoering van ontwerpplannen voor de eerste demonstratieprojecten van Flanders Yachting. Een kleine bijboot, geheel aangedreven op waterstofverbrandingsmotoren zou in september 2010 als wereldprimeur moeten prijken op de Monaco Yacht Show. Later volgt de Hydrogen Sea, een eveneens door waterstof aangedreven volwaardig luxejacht van 32 meter, naar een opmerkelijk design van Vennekens. Van Marckes Monegaskische connecties zorgden ervoor dat prins Albert de twee projecten persoonlijk van nabij opvolgt. Hij streeft ernaar om Monaco te promoten als eerste CO2-neutrale jachthaven.

Waterstofmotor

“Flanders Yachting toont met zijn eerste demonstratieprojecten aan dat waterstofaandrijving nu al mogelijk is”, zegt Nicolas Van Goeye, technisch directeur van de familale Multi-groep. Het studiebureau Multi is vooral gericht op scheepsbouw, deed onder meer de renovatie van de Delphine, een privéjacht van 72 meter. Zijn afdeling projectsourcing detacheert 45 mensen op scheepswerven in Nederland, Singapore en bij de Belgische baggeraars. “Vandenborre heeft de verbrandingsmotor op punt gesteld, onze taak bestaat erin dat waterstofmechanisme te integreren in de structuur van het schip. Hiervoor moeten we samenwerken met de klassebureaus, Bureau Veritas en Lloyds, die de regelgeving op gebied van waterstoftechnologie uitwerken.”

Flanders Yachting gaat van wal met pragmatische, Vlaamse nuchterheid. “We starten met een bootje van hooguit negen meter dat niet de budgetten vereist van een superjacht van 30 meter, maar toch als demonstratie tastbaar genoeg is om te overtuigen op de jachtbeurzen van Monaco en Fort Lauderdale”, vertelt Vennekens. Terwijl hun superjacht in diepere wateren aangemeerd ligt, gaan jachteigenaars aan wal met kleine bootjes. “Succes gegarandeerd als je zulke groene bootjes al verkocht krijgt, dan kan je ze in serie gaan bouwen.”

Vandenborre Hydrogen Integrator bouwde klassieke diesel- en benzinemotoren om tot waterstofmotoren. Behalve de lagere kostprijs en de snellere inzetbaarheid biedt deze techniek bijkomende voordelen in vergelijking met brandstofcellen. “Een brandstofcel is een energieomzettingsysteem, in tegenstelling tot batterijen die energie opslaan. Zo’n cel heeft een levensduur van hooguit 10.000 uur. Dat is genoeg voor auto’s, maar een brandstofmotor kan minstens 40.000 uur meegaan. Bij Flanders Yachting opteren we voor energieomzetting uit schone energie zoals wind naar waterstof, geen fossiele brandstoffen. Een inwendige verbrandingsmotor is competitief voordeliger en zal ook in stationaire toepassingen gebruikt kunnen worden. We beginnen met jachten en zullen met onze waterstofapplicaties ruimer doordringen in de maritieme sector.”

Eerst wil Flanders Yachting met een bijbootje tijdens de Monaco Jachtshow van september volgend jaar bewijzen de technologie onder de knie te hebben, daarna zal de Hydrogen Sea het vertrekpunt zijn voor een verdere upscaling. Dit superjacht van 32 meter, aangedreven door zwaardere motoren met een hoger vermogen en grotere waterstofopslagcapaciteit, moet het vlaggenschip worden. Het eerste bijbootje wordt begroot op maximaal 0,4 miljoen euro, de Hydrogen Sea op 10 miljoen euro, deels gefinancierd door de leden van Flanders Yachting en subsidies.

In een latere fase staat de bouw van waterstoftankstations op de agenda, platformen om boten in havens te bevoorraden met waterstof. “We hebben ons concept afgetoetst bij brokers als Burgess en andere kenners van het jachtgebeuren”, zegt Van Marcke. “De belangstelling is groot. Van waterstofmotoren zullen we evolueren naar hybride combinaties met brandstofcellen.”

Dat het ecologisch bewustzijn aanslaat, blijkt uit het feit dat ook andere jachtenbouwers niet stilzitten. Rainsford Saunders Design in Londen heeft plannen voor een ecojacht met zonnepanelen. Alstom en ABB broeden op elektrische motoren en de Italiaanse Benetti-scheepswerf werkt aan waterstofcellen ter vervanging van dieselmotoren, terwijl aartsrivaal Feretti sleutelt aan een hybride systeem met lithiumbatterijen. “Er is de voorbije vier jaar, vooral door autobouwers heel wat vooruitgang geboekt”, bevestigt Vandenborre. “In de autosector is distributie nog altijd het probleem. De meeste jachtenbouwers hebben nog geen doorbraken gerealiseerd op het punt van de echte aandrijving, ze werken nog altijd aan waterstofalternatieven voor het elektriciteitsverbruik aan boord. Flanders Yachting zou wel eens de eerste kunnen zijn die kan uitpakken met een volledig door waterstof aangedreven boot.”

Opinie Meer toekomst in waterstofjachtendan Opel Antwerpen, blz. 8

Door Erik Bruyland

Rijk volk heeft historisch altijd de aanzet gegeven tot innovaties. En ecologie is de nieuwste trend.

Antwerpen kan vanuit dit visionaire project uitgroeien tot een kennispool in waterstofgebruik.