Vito brengt Puerto Rico in kaart

De aankoop van een onbemand vliegtuig voor aardobservatie via Verhaert Space is controversieel, maar levert Vito wel buitenlandse contracten op.

Eind december tekende de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (Vito) een contract van ruim 3 miljoen euro voor de aardobservatie van Puerto Rico (Centraal-Amerika). Die niche wordt almaar belangrijker voor de overheidsinstelling. In 2007 was ze goed voor 9 miljoen euro inkomsten, tegen 2,1 miljoen in 1999. Dat is niet onaardig op een budget van 78 miljoen (in 2008). Het aandeel van de externe inkomsten stijgt trouwens jaarlijks; subsidies zijn nog maar goed voor 40 % van het budget. De drie andere pijlers van Vito zijn energie, leefmilieu en technologie.

“Het contract in Puerto Rico is het tweede resultaat van onze investering in een minisatelliet op zonne-energie, ook wel High Altitude Long Endurance – Unmanned Aerial Vehicle (HALE-UAV) genoemd”, zegt Dirk Fransaer, gedelegeerd bestuurder van Vito, trots: “Na de aankoop van het toestel bij Verhaert Space in 2005 gaf het European Space Agency (ESA) ons de opdracht om een lichtgewichtcamera voor dit vliegtuigje te bouwen. Bijkomende overeenkomsten in Frankrijk en Zuid-Afrika zitten in de pijplijn. Tegen het einde van het jaar hopen wij voor bijna 10 miljoen euro aan onderzoeksopdrachten voor aardobservatie in de wacht te slepen.”

Het contract in Puerto Rico bevestigt de resultaten van de haalbaarheidsstudie die Vito in maart 2004 schreef over de mogelijkheden van een ‘high altitude platform’ (HAP) voor de continue milieumonitoring in Vlaanderen. Volgens het rapport zal de ontwikkeling van een onbemand platform voor aardobservatie de externe inkomsten van de overheidsinstelling sterk doen groeien, tot 16 miljoen euro tegen 2010. Daarnaast voorspelt het onderzoekscentrum van de overheid nog bijkomende opdrachten van gemeenten, nutsbedrijven en private ondernemingen voor 5 à 10 miljoen euro per jaar.

Maar de aankoop van een prototype bij de Britse onderzoeksgroep QinetiQ door Verhaert Space krijgt ook kritiek. Bovendien is de minisatelliet nog altijd niet opgeleverd.

Hoge prijs?

Fransaer: “Op basis van ons marktonderzoek besliste de Vlaamse regering op 7 mei 2004 bijna 11 miljoen euro te reserveren voor de aankoop van een HALE-UAV. Vervolgens schreef Vito in december 2004 een Europese aanbestedingsofferte uit. Zes bedrijven vroegen het bestek aan. Uiteindelijk ontvingen wij slechts één inschrijving, die van Verhaert Space uit Kruibeke, de bouwer van de Vlaamse satelliet Proba. Toenmalig voogdijminister Fientje Moerman (Open Vld) tekende het officiële contract op 14 juni 2005 in Parijs.”

Maar een jaar eerder, op 7 juni 2004, had VITO al het prototype van Verhaert Space – een kopie van een satelliet van het Britse QinetiQ – aan het grote publiek voorgesteld in Antwerpen. Was dat niet voorbarig, zeker nu het toestel nog altijd niet af is? Fransaer: “Op dat ogenblik kwamen maar drie leveranciers – IAI (Israël), Aerovironment (VS) en QinetiQ – in aanmerking. Onze voorkeur ging naar het Britse toestel. Aangezien Verhaert Space al lang met QinetiQ samenwerkte, lag de keuze van de Vlaamse leverancier voor de hand. De presentatie in Metropolis was een voorstelling van onze plannen, die toen al goedgekeurd waren door de Vlaamse regering.”

Waarom kocht Vito de minisatelliet niet rechtstreeks bij QinetiQ? Fransaer: “Dat zou logisch zijn. Maar als aanbestedende overheid kon Vito het toestel niet rechtstreeks kopen. Wij zijn wettelijk verplicht via een openbare aanbesteding te werken. We kunnen enkel de gewenste specificaties in een offerte vastleggen. Na aankoop van het basisinstrument ontwikkelen wij zelf de aangepaste meetapparatuur. De assemblage vindt dus bij Vito plaats.”

Maar lag de aankoopprijs niet veel te hoog? Fransaer: “De prijs staat niet in ons rapport. Maar wij hadden natuurlijk wel een idee. Daarom hebben we een bepaald budget aan de Vlaamse overheid gevraagd. Als die bekendmaakt dat Vito 11 miljoen euro krijgt voor de aankoop van een onbemand toestel voor aardobservatie, moet je niet schrikken dat de prijs in die buurt uitkomt. Dat is een selffulfilling prophecy. Met dat probleem zit elk openbaar bestuur. Elke slimme aannemer leest eerst de begrotingsposten van de administratie en stelt dan zijn prijs op.”

Uiteindelijk valt de investering wel mee, zegt de topman van VITO. “Er bestaan amper vliegtuigen die zo lang op deze hoogte met eigen middelen kunnen vliegen. Ook zijn de operationele kosten lager en is de veiligheid beter dan die van bemande vliegtuigen. Dat laatste is niet onbelangrijk in een dichtbevolkt gebied als Vlaanderen. Hoewel de wetenschappelijke return de belangrijkste reden voor de aankoop is, verwacht Vito de initiële investering al terug te verdienen dankzij directe contractinkomsten.”

Schijn van belangenvermenging

Toch blijft er het vermoeden van opgezet spel. Drie maanden na de officiële ondertekening van het contract, maakte Verhaert Space bekend dat QinetiQ het Vlaamse bedrijf had overgenomen. Fransaer: “Dat was ook voor ons een donderslag bij heldere hemel. Ik ken Paul Ver- haert al jaren en bewonder zijn creativiteit en doorzettingsvermogen. Maar ik wist helemaal niet dat hij zijn aandelen wou verkopen. Wel klopt het dat de Britten op zoek waren naar een opening naar de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, waarmee Verhaert dankzij de Probaprojecten goede contacten onderhield. Dankzij de overname van Verhaert Space kreeg QinetiQ toegang tot de vetpotten van ESA. Om dezelfde reden heeft de Israëlische groep Elbit Systems destijds de Vlaamse producent van nachtkijkers OIP overgenomen. Maar ik betwijfel of die tactiek op lange termijn standhoudt. Uiteindelijk word je toch als een Brits en niet als een Vlaams bedrijf beschouwd.”

Een juist bedrag is nooit bekendgemaakt. Naar verluidt zou de aankoop van de HALE-UAV niet in de overnameprijs zitten. Ondertussen is de relatie tussen Vito en Verhaert enigszins bekoeld. Vooral het feit dat Verhaert New Products and Services doet alsof het nog altijd in de lucht- en ruimtevaartsector zit, roept nogal wat vragen op. Het bedrijf van Koen Verhaert, zoon van de stichter, is niet aan QinetiQ verkocht en houdt zich nochtans enkel met productontwikkeling bezig. Fransaer: “Vito werkt samen met Verhaert Space, dochter van QinetiQ, waarvan de CEO Paul Verhaert nu met pensioen is. Met de firma van Koen Verhaert hebben wij voor lucht- en ruimtevaarttoepassingen niets te maken.”

Maar de schijn van belangenvermenging blijft, zeker als je weet dat advocaat Hans Bracquené – liberaal gemeenteraadslid van Leuven en notoir lobbyist van de ruimtevaartindustrie – en Karel Vervoort, gedelegeerd bestuurder van de Flanders Aerospace Group (Flag), mee aan de basis liggen van het HALE-UAV-project. In december 2003 nam Bracquené, oprichter van de Vlaamse Ruimtevaart Industriëlen (VRI) en persoonlijke vriend van Paul Verhaert, ontslag als regeringscommissaris bij het Instituut voor Wetenschap en Technologie (IWT) om de schijn van belangenvermenging te vermijden. Als toenmalig kabinetschef van Dirk Van Mechelen (Open Vld), minister van Wetenschapsbeleid, kon hij rechter en partij spelen in de beoordeling van dossiers. Fransaer: “Hier is nooit iets oneerbaars gebeurd. Al in 2000 heb ik alle betrokken partijen uitgenodigd om samen onze mogelijkheden in aardobservatie – een sector van de toekomst – te onderzoeken. Vandaag plukken wij de vruchten van die inspanning.”

Uitstel van oplevering

Toch vliegt vandaag nog altijd geen minisatelliet van Vlaamse makelij in de lucht. Volgens de studie van Vito had het toestel al in de zomer van 2006 operationeel moeten zijn. “Het project loopt inderdaad achterstand op”, bevestigt Fransaer. “Maar Verhaert Space – lees QinetiQ – moet nog een aantal verbeteringen aanbrengen. Daarom hebben wij alleen nog maar de eerste schijf van 6 miljoen euro betaald. Ook leggen wij de constructeur een maximale boete van 10 % – goed voor 1,1 miljoen euro – op, zoals het contract bepaalt. Bovendien kon de eerste vlucht nog niet plaatsvinden omdat we een vergunningsprobleem hebben. We onderhandelen met het Belgische Bestuur der Luchtvaart en met Eurocontrol. Voorlopig is de oplevering uitgesteld tot 2009.”

Critici vinden de aankoop van een buitenlands prototype geen innovatiesteun. Fransaer: “Ja, maar wij kopen nog toestellen aan als basis voor onze wetenschappelijke ontwikkelingen. Op termijn werpen deze investeringen vruchten af. Zo is geen Vlaams belastinggeld naar Engeland gevloeid. Integendeel. Wij profiteren van QinetiQ om een technologisch platform voor civiele aardobservatie te bouwen. De internationale nood aan gedetailleerde kaarten, die jaarlijks voor 30 % veranderen, is groot. Onze opdracht in Puerto Rico is nog maar een begin. Het broodje van Vito is gebakken!”(T)

Door Eric Pompen/Foto’s: Thomas de Boever