Vierdagenweek

Meer dan ooit was het voorbije 1 mei-feest gewoon een dagje vakantie voor de werknemers. Hoewel ABVV-voordame Mia De Vits nog wel een poging ondernam het vuur aan te wakkeren met kreten rond de rechten van de sociale partners en de noodzaak aan een vermogensbelasting, lijkt de tijd van de militante toespraken waarin heftig wordt opgeroepen tot wereldomvattende proletarische strijd tegen het grootkapitaal definitief voorbij.

De westerse maatschappij wordt al geruime tijd niet meer gekenmerkt door een tegenstelling tussen arbeid en kapitaal. Veel werknemers zijn immers zelf bezitters geworden van een almaar belangrijker geworden vorm van kapitaal: kennis. De Engelse term geeft de dualiteit perfect aan: human capital. Deze term werd gelanceerd in het begin van de jaren zestig via het baanbrekende onderzoekswerk van de Amerikaanse economen T.W. Schultz, Jacob Mincer en vooral Gary Becker.

Marxistisch en socialistisch geïnspireerde economen en politici wezen aanvankelijk het gebruik van deze term resoluut af. De intelligentsten onder hen beseften zeer goed dat daarmee hun maatschappelijke visie, gebaseerd op de onoverbrugbare tegenstellingen tussen arbeid en kapitaal, volledig op losse schroeven kwam te staan. Behoorden de bezitters van dat uiterst waardevolle human capital tot de arbeidersklasse of tot de groep van de kapitaalbezitters? Dreigde er zo een situatie te ontstaan waarbij er een tegenstelling doorheen de arbeidende klasse zou gaan lopen?

Op deze vragen reageerde het meer extreme gedeelte van de linkerzijde door zich halsstarrig vast te bijten in het oubollige ideeëngoed van de grote proletarische strijd. Electoraal werden zij de voorbije jaren weggevaagd in de maalstroom van het instortende communisme. De huidige Britse premier Tony Blair toonde de weg naar een electoraal wel levensvatbare sociaal-democratie die begrippen als vrije markt, zuinig beheer, ondernemingszin, ingrepen in de sociale zekerheid en zelfs belastingverlagingen even vlot hanteert als liberalen of christen-democraten.

Binnen de Belgische linkse beweging profileert minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke (SP) zich steeds meer als de man die de omschakeling van het marxistisch geïnspireerde socialisme naar de soepeler, meer marktgerichte sociaal-democratie vorm kan en wil geven. Velen uit de ‘beweging’ (niet het minst de bovenste echelons ervan) moeten erkennen dat de man niet alleen originele ideeën heeft, maar ze ook stevig weet te onderbouwen.

Vandenbroucke kondigde aan de vierdagenweek weer op de politieke en sociaal-economische agenda te willen brengen. Zijn collega van Werkgelegenheid Laurette Onkelinx (PS) liet prompt weten eerstdaags met een initiatief op dat vlak te zullen komen. Iedereen die het een beetje goed voor heeft met de sociaal-economische gang van zaken in ons land houdt zijn hart vast. Onkelinx leeft, zo hebben we sinds de start van de regering- Verhofstadt al verschillende malen mogen vaststellen, immers nog wél in de totaal uitgeholde wereld van de grote proletarische strijd van arbeid tegen kapitaal.

De idee van de vierdagenweek verdient echter meer aandacht en reflectie. Ze biedt immers mogelijkheden om twee fundamentele kenmerken van de moderne maatschappij met elkaar te verzoenen. Er is enerzijds een noodzaak aan meer flexibiliteit in de organisatie van het arbeidsgebeuren en anderzijds de wens van steeds meer koppels om een loopbaan voor beide partners beter te kunnen combineren met nauwere betrokkenheid bij de opvoeding van de kinderen.

Tegelijk moeten echter ook twee onontkoombare principes goed voor ogen worden gehouden. Ten eerste, een vierdagenweek mag voor de productiefactor arbeid onder geen beding kostenverhogend werken. Als dat toch gebeurt, mag men niet klagen wanneer bedrijven nog intensiever beginnen te rationaliseren. Ten tweede, de vierdagenweek kan geen enkele bijdrage leveren aan een structurele vermindering van de werkloosheid. Zij stimuleert immers geenszins de totale vraag naar arbeid. In het beste geval herverdeelt zij op een kostenneutrale manier. Dat is economisch niet optimaal maar maatschappelijk allicht verdedigbaar.

johan van overtveldt