Verwoestijning

Boekhandelaars hebben een sterk hart en een koele kop nodig. De branche schudt en schommelt om de vrije prijs, de stunters en de internetboekaniers. De verwoestijning van de Vlaamse boekenhandel dreigt.

De volledige Plato verschijnt bij Uitgeverij Pelckmans tegen 5995 frank. Kakelvers en knap werk van Xaveer De Win. Zoals het vandaag rommelt bij de boekverkopers, kan je Plato in 2005 nog slechts aantreffen in een kwart van de dan tweehonderd Vlaamse boekwinkels. Op de vertaalde Griek wachten weinigen en de boekhandelaar moet zijn voorraad financieren. De boekhandels verkopen de helft van de boeken in Vlaanderen.

Hij leest graag, zielsgraag; vroeger veel, vandaag weinig want hij is boekhandelaar. Een Vlaams boekverkoper glijdt weg onder de paperassen en de branchechaos. Anno 1999 arriveren nog rekeningen per twee of drie boeken (nooit gehoord van maandafrekeningen?), draait onvolledige of onjuiste programmatuur, slepen bestellingen aan door de rommelige distributie. Zal Boekenbank.be, een informatiesysteem in de luiers – en later een boekhandel op het internet -, verlichting brengen?

Herwig Staes, telefoon aan het oor en catalogus voor de neus, smeekt een uitgever wanhopig om het beloofde boek. Nog een klant die onverrichterzake ‘t Oneindige Verhaal zal verlaten. In de weken voor de Boekenbeurs stokt het verzenden van de bestellingen. De uitgevers leveren bij voorrang hun nieuwste waren aan de boekhandels, want de regel luidt dat op de grootste boekenmarkt van de Nederlanden enkel boeken mogen verkocht worden die in de etalage liggen.

Staes is voorzitter van de Vlaamse Boekverkopersbond en stichter-eigenaar van ‘t Oneindige Verhaal, een algemene boekhandel in Sint-Niklaas. Recent kocht hij een failliete boekwinkel in Dendermonde die zijn tweede ‘t Oneindige Verhaal wordt. In 1984 telde Vlaanderen 500 boekhandels. Vandaag de helft.

De debutant in het vak en licentiaat in de pers- en communicatiewetenschappen heeft journalistieke en bancaire ervaring. Gedurende twintig jaar was hij kantoorhouder van het Gemeentekrediet in het Waasland. Vier jaar geleden werd Staes de financiële stiel grondig beu. Een marktonderzoek in Sint-Niklaas wees op de behoefte aan een mooie, literaire boekhandel. “Verlos ons van de kale, witte, supermarktruimten”, klonk de wens. ‘t Oneindige Verhaal is een oase in een vervallen centrumstraat die herleeft met trendy eetgelegenheden, een reiswinkel met architectonische allure, een crea-zaak en bruine cafés. Op de twee etages ruist barokmuziek en stralen kaften op houten tafels en rekken.

Herwig en zijn zoon Tim zijn de hoofdaandeelhouders van de bvba ‘t Oneindige Verhaal. De investering was vijf miljoen frank. Boekhandelaars kopen hun voorraad voor eigen rekening; een steeds riskantere praktijk wegens de kortere houdbaarheid van de boeken (drie maanden) en het wankele recht op retour. Een foute aankoop betekent rode inkt. “Volgens plan begint de zaak naar break-even te gaan, mijn verkoop groeit”, verzekert Staes. De jongste omzet bedraagt tien miljoen frank en het rendement op eigen vermogen is negatief. ‘t Oneindige Verhaal stockeert 8000 boeken, verdeeld over 35% non-fictie, 30% fictie, 25% jeugdboeken, 5% toerisme, 5% varia en multimedia aansluitend bij het hoofdaanbod, bijvoorbeeld edutainment. Staes: “Iedereen weet, ook uitgevers, dat er té veel wordt gepubliceerd. Dit is een casino: schrijver A. lanceert de Feng Shui-hype en binnen de kortste keren volgen de anderen. De eerste en de tweede auteur boeken een succes, de imitatoren zadelen zichzelf en ons op met ‘winkeldochters’.” De gemiddelde besteding bij zijn boekhandel ligt hoog. “Aankopen rond de 4000 frank zijn geen uitzondering”, aldus Staes. De Paardenfluisteraar (60 ex.) en Anna, Hannah en Johanna (80 ex.) uit de populaire letterkunde zijn dit jaar zijn sellers.

De boekhandelaarsmarge

schommelt tussen 20 à 40%. Voor deze marge moet het al gebeuren: inkopen, catalogeren, uitstallen, promoveren, verkopen, verpakken. “De marge is een zinsbegoocheling want de eis om kortingen wordt feller. Internetboekhandels als Proxis die miljoenen verliezen zweten, stimuleren die praktijk en doden de handel. Elk boekverkoper moet werken met klantenkaarten en afprijzingen. Een verschraling van het aanbod en raids met ad hoc-aanbiedingen van branchevreemde bedrijven zijn het gevolg. Op den duur zal je voor een goed filosofisch boek naar het handvol boekhandelaars moeten die ze nog durven aankopen”, zucht Staes. ” Test Aankoop strooide roet in het eten door op amateuristische wijze, een verbruikersvereniging onwaardig, de winkelprijzen in Vlaanderen te peilen”, vertelt Staes. Voor de vuist weg somt hij vier enormiteiten op: onafhankelijke boekhandels worden ingedeeld bij ketens, in winkels met hetzelfde assortiment en dezelfde prijzen komt Test Aankoop uit op andere prijzen, de voorraad is op een willekeurige wijze onderzocht, Nederland wordt als voorbeeld aangehaald terwijl precies daar de vaste boekenprijs geldt die door Test Aankoop bestreden wordt.

Nederland is het paradijs van de boekhandelaar. Ook provinciesteden bezitten er goede boekwinkels dankzij de vaste boekenprijs – die een redelijk rendement waarborgt en verlengd is tot 2005 – en de leeshonger van de Nederlander. Laatstgenoemde verslindt tienmaal meer boeken dan de Vlaming.

In België had de vaste boekenprijs geen wettelijke basis; hij werd wel gehanteerd door de handelaars en gevolgd door de uitgevers. De boekenketen Fnac kelderde de vaste boekenprijs in België. De veldslag om de laagste prijs werd sindsdien lawaaieriger. Het ramsjen van de nieuwe Van Dale is symbolisch: bij Makro in Wijnegem startte hij tegen 3999 frank, in de reguliere boekhandel tegen 5600 frank. Staes: “Ik heb tientallen afzeggingen van mijn voorverkochte Van Dales moeten noteren. Akelig.” Iedereen verkoopt boeken in België: Colruyt toont bij de heropening van de scholen tussen de sla, de aardappelen en de frisdranken de woordenboeken van Prisma tegen de inkoopprijs van ‘t Oneindige Verhaal. De tuinzaak biedt koffietafelboeken aan over borders en bomen, de bakker receptenbundels voor taarten en gebak.

Co-Libro

is een coöperatief samenwerkingsverband tussen twintig boekhandels met één verjaardagskaarsje op het logo. De partners voeren een gezamenlijke aankoop- en promotiepolitiek. Co-Libro is de navolger van Libris in Nederland, een coöperatieve van boekhandelaars. De toetssteen om lid te zijn van Co-Libro is: een hoogstaand en ruim assortiment presenteren. De dagbladhandel in de dorpsstraat met drie bestsellers wordt gemeden. “Steeds meer boekhandelaars voelen de druk om samen te spannen, zij staan zwak in de betrekkingen met de uitgevers. Samenwerken is de enige mogelijkheid om te overleven. De Vlaamse boekenmarkt is in vergelijking met de Nederlandse té klein om individueel een vuist te kunnen maken”, vertelt Staes. “De boekhandel is geen ordinaire bollenwinkel, de Europese vrijemarktconcurrentie mag niet spelen voor cultuurgoederen. Enkel commerciële bestsellers en populair platgoed blijven dan overeind. Ondanks dat is het zalig om tussen boeken, schrijvers en woorden te leven.”

frans crols