Verslaafd aan gratis

De spectaculaire stijging van de detailhandelsverkopen in de Verenigde Staten in oktober is geen teken van sterkte. Kortingen en een politiek van zerorente maken de aanschaf van een nieuwe wagen bijna gratis voor de eerste twee jaar. Alleen de benzine moet nog betaald worden. Maar ook hier lijkt de Opec snel een mouw aan te willen passen.

Laat u niet beetnemen. De sterke stijging van de detailhandelsverkopen in de Verenigde Staten in oktober hoeft niet tot overdreven optimisme te leiden. De stijging was volledig te wijten aan waanzinnige kortingen op de verkoop van nieuwe wagens. De verkoop van auto’s kende in oktober zijn sterkste stijging ooit, met een recordverkoopvolume dat 26% hoger lag dan verleden jaar. Econometrici zullen binnen twintig jaar even moeten zoeken hoe ze dit vraagstuk zullen oplossen: oktober 2001 was een maand die een recorddaling van de tewerkstelling combineerde met een piek in de autoverkopen. Hopelijk zoekt men niet naar een logisch verband tussen beide.

De autoverkopen waren gestimuleerd door triple zero. Geen voorafbetaling, geen rentelasten, en geen aflossingen gedurende twee jaar. Voor heel wat auto’s die op die manier werden verkocht, zal de eerste betaling over drie jaar geschieden. De Amerikaanse consument rekent erop dat hij op dat moment niet meer in een recessie zit. De nieuwe auto is een voorafname van het toekomstige herstel. De automobielfabrikanten trachten met andere woorden toekomstige verkopen naar vandaag te verschuiven. Men kan ook vermoeden dat de marges waarmee dat vandaag gebeurt, ver onder die van in een gunstige economie liggen.

Amerikaanse consumenten leven als het ware in een Steve Stevaert-staat. Voor de bus moet dan wel nog betaald worden, de auto is bijna gratis. Alleen de benzine nog, maar die is in de VS niet belast, en door het onhandige gekibbel tussen de Arabieren en de Russen dreigt ook de kostprijs van de fossiele brandstof bijna goedkoper dan water te worden.

Maar niet alleen auto’s zijn tijdelijk gratis, ook geld is uiterst goedkoop geworden. Volgende week beslist de Amerikaanse centrale bank (de Fed) of ze voor de elfde keer de kostprijs van kortlopend krediet goedkoper zal maken. De markt twijfelt eraan. Sinds een paar weken gelooft die niet in een verdere rentedaling. Een studie van de Fed uit 1999 (Efficiënte monetaire politiek bij bijna-prijsstabiliteit) laat echter vermoeden dat Fed-voorzitter Alan Greenspan op veilig zal willen spelen, en dus nog enkele kleine rentedalingen zal willen doorvoeren. Die studie, die eigenlijk voor Japan bedoeld was, lijkt plotseling erg relevant voor eigen gebruik.

Het is beter om het rentewapen zo agressief mogelijk te gebruiken, zolang het nog effect kan hebben. Als de economische motor door het talrijke opstarten immers verzuipt en dus tot deflatie leidt, zou de Fed op termijn andere, schadelijker middelen moeten gebruiken. Tot nu toe heeft Greenspan om het herstel te stimuleren de prijsstabiliteit nog niet in gevaar moeten brengen. De enorme groei van de geldhoeveelheid en de beloofde groei van de overheidsuitgaven wekken echter een doodgewaand inflatiespook tot leven. In 2002 zal het zich nog niet tonen, maar de strijd zal dan ook later gevoerd worden.

Economische modellen beginnen op hol te slaan als de variabelen naar de nulgrens bewegen. Gratis is een pervers economisch gegeven. Het brengt een normaal functionerende economie in gevaar als het te lang duurt. In het geval van de gratis autoverkopen is de verleiding groot om te zeggen dat er een whiplash zal volgen. Maar ook gratis geld heeft een keerzijde. De consument zal zich verder wagen in de schuldenzee, omdat een lagere rente de aflossingscapaciteit groter maakt. De schulden moeten echter ook gefinancierd worden. Amerika heeft een spaartekort, en moet dus buitenlanders blijven overtuigen dat ze hun geld beter in Amerika beleggen dan in hun eigen regio. Omdat de consument verslaafd is aan gratis geld, heeft de VS behoefte aan een sterke dollar. De dag dat de buitenlandse beleggers beginnen te twijfelen aan de zekerheid van het Amerikaanse kapitalistische systeem, zal de sneeuwbal aan het rollen gaan.

Het is dan ook niet te verwonderen dat het spel hard wordt gespeeld. De militaire machine gaat er met de grove borstel door, nu in Afghanistan en binnenkort naar alle waarschijnlijkheid in Irak. De monetaire machine doet ook haar duit in het zakje. Zolang de strijd tegen de recessie niet definitief gewonnen is, zal de Fed blijven bombarderen met rentedalingen. Op die manier tracht men vooral het vertrouwen in het Amerikaanse systeem hoog te houden. Door de zwakke houding van Europa in het conflict lijkt dit ook te lukken.

Greenspan weet dat de inzet niet het herstel in 2002 is, maar de stevigheid ervan in 2003. Een lage rente, lage olieprijzen en lage taksen geven een stevig shot aan de verslaafde consument. In 2003 zal hij moeten afkicken.

Gratis is leuk, maar de economie wordt er dronken van. En een dronken Amerikaanse chauffeur kan de locomotief van de wereldeconomie niet blijven besturen.

Geert Noels

De auteur is hoofdeconoom bij Petercam.

Gratis is een pervers economisch gegeven. Het brengt een normaal functionerende economie in gevaar als het te lang duurt.