Verschil tussen motivatie en manipulatie

De menselijke psyche is geen blokkendoos, wel integendeel. Het is een enorm complex orgaan dat bovendien voortdurend in beweging is. We zijn ons van slechts een klein deel bewust. Daarom lijkt het soms op een blokkendoos. Fout dus. Dat besef wordt des te belangrijker als we ons richten op verandering.

In een blokkendoos is verandering eenvoudig. U neemt er een blokje uit en steekt een ander blokje in de plaats. Geen probleem. Alles blijft de hele tijd tamelijk goed onder controle. De blokkendoos ziet het gebeuren en vindt het oké, gesteld dat het nieuwe blokje een duidelijke verbetering inhoudt ten opzichte van het vorige.

Dat is helemaal anders in een enorm complex geheel. Elke verandering is een verandering op veel plaatsen tegelijk. Denk aan een bord spaghetti. U slurpt hier aan een sliertje en daar en ginder verandert er ook allerhande. Denk nu aan een medewerker – of aan uzelf. U wil dat hij – of uzelf – zich anders gedraagt, niet alleen nu maar telkens als een bepaalde situatie zich voordoet. U wil dus motiveren tot ander gedrag. Als u dat probeert door aan een koordje te trekken of door een of andere plug&play-verandering, dan lukt dat op het eerste gezicht wel een beetje. U voelt wel veel weerstand. Onbegrijpelijk, want de verandering is toch ten goede bedoeld? Een tijd later blijkt de verandering veel kleiner te zijn dan verwacht. Willen de mensen dan niet? Zijn ze lui? Achterdochtig, conservatief… of gewoonweg dom? Of ligt de oorzaak eerder bij uw pogingen tot ‘motivatie’?

Als u een persoon wil motiveren en het lukt blijkbaar niet, dan is er veel kans dat die persoon uw motivatie eerder aanvoelt als een manipulatie. Uw poging tot motivatie vertrekt dan wellicht, absoluut of relatief, vanuit het idee van een blokkendoos. Uiteraard voelt de andere zich daardoor genegeerd in zijn complexiteit, dus daar waar het op aankomt. Dat is slechter dan niets. Actieve negatie leidt tot actieve weerstand. Voorbeelden genoeg: het kind dat slecht presteert in de klas en te horen krijgt ‘dat het niet zo lui moet zijn’. De werknemer die naar een motivatiespeech moet luisteren met het idee dat dat de cijfers zal opkrikken…

Ik denk dat ik het zo cru mag stellen: alles wat op een of andere manier als motivatie bedoeld wordt maar anders overkomt, is manipulatie en demotivatie. Met het risico op een vicieuze cirkel. Het kind wordt almaar ‘luier’, de werknemer (of zijn chef) krijgt een burn-out. Toch wel opletten dus.

Om uit die vicieuze cirkel te geraken, is een radicale verandering nodig van zichzelf en hoe men de zaken aanpakt. Moeilijk, want ‘iets anders’ is dikwijls hetzelfde in een ander kleedje. In dit geval heeft die radicale verandering te maken met blokkendoos versus complexiteit.

Een andere invalshoek op hetzelfde is: ‘respect voor de totale persoon’. Dat veronderstelt ook diepgang. Anders bereikt men niet de totale persoon. Dat is ook het grote verschil met het eerder ouderwetse, op autoriteit gebaseerde respect waarmee veel mensen ook nu nog slechte ervaringen hebben. ‘Respect voor de totale persoon’ is helemaal anders. In essentie lijkt het zelfs op – is het een moeilijk woord of niet? -‘liefde’. In professionele situaties lijkt dat woord minder gepast. Dat moet dan maar, want het maakt wel het verschil. Zonder diepgaand respect is motivatie altijd een vorm van manipulatie. Met alle gevolgen van dien. Een leider zonder diepgaand respect is een dictator. De geschiedenis toont de rest. En niet alleen de grote geschiedenis, ook de dagelijkse ervaringen in de bedrijfsvoering.

Dat alles mag tot nederigheid stemmen. Diepgaand respect is immers een hoog gegrepen ideaal. Gelukkig zijn we allemaal mensen in een menselijke omgeving. Een arts is God niet, een leider evenmin. Nederigheid heeft het voordeel dat de muur van het ego niet in de weg staat, zodat men de andere tenminste beter kan zien voor wat hij is. Zo belangrijk! Nederigheid is wellicht een van de moeilijkste dingen om te verwezenlijken, maar het is een belangrijke kwaliteit van een leider. Het is zelfs een noodzakelijk ingrediënt in wat het verschil maakt tussen manipulatie versus motivatie, basis van elke samenwerking.

Meer info: www.openleiderschap.be

De auteur is arts, master in cognitieve wetenschappen en A.I., doctorandus in medische wetenschappen.

JEAN-LUC MOMMAERTS

Alles wat op een of andere manier als motivatie bedoeld wordt maar anders overkomt, is manipulatie en demotivatie.