Verraderlijke eenvoud

De auteur is professor economie aan de VUB.

De financiële crisis heeft vele oorzaken waarover zelfs economen nooit eenstemmigheid zullen bereiken. Een veel gehoorde en gelezen verklaring is dat bankiers de complexe financiële producten niet echt begrepen en er de risico’s niet van konden inschatten. Dat kwam wellicht ook omdat deze producten werden beschouwd als doordeweeks als gevolg van opeenvolgende transformaties. Speciale aandacht leek niet nodig, alle risico’s werden toch afgedekt. Dat verzekerden althans de financiële wiskundigen, de zogenaamde quants, en de verzekerden en bankiers geloofden hen graag. Vandaag weten we beter: schijnbaar simpele producten verbergen complexe structuren waarvan de risico’s verre van eenvoudig in te schatten zijn.

Door de financiële crisis zouden vooral economen — de meeste bankiers zijn dat toch — op hun hoede moeten zijn voor schijnbaar risicoloze financiële producten. Hetzelfde geldt voor eenvoudige oplossingen voor de crisis. Al te veel worden simpele recepten geformuleerd zonder aandacht voor de gevolgen en de neveneffecten. Men zou kunnen stellen dat we van geluk mogen spreken dat de beleidsvoerders deze voorstellen niet hebben overgenomen. Onschuldig zijn ze niet, omdat ze de reputatie van economen nieuwe schade berokkenen. Enkele voorbeelden.

De Griekse crisis. Bij het uitbreken van de eurocrisis eind 2009 werden stellingen verdedigd als ‘gooi Griekenland uit de eurozone’. Al snel bleek dat zoiets juridisch niet gemakkelijk zou zijn. Maar er kwamen ook geen antwoorden op vragen als wat er dan met de Griekse schulden diende te gebeuren, wat de gevolgen voor de banken in de eurozone zouden zijn, of een nieuwe Griekse drachme wel kon worden ingevoerd, enzovoort. Maar er werd wel de indruk gewekt dat de oplossing voor de eurocrisis in een handomdraai kon worden gerealiseerd, zonder dat het ons iets zou kosten. Hiermee willen we niet stellen dat deze oplossing bij voorbaat moest worden uitgesloten, wel dat adviezen het beste alternatief moeten weerspiegelen en dat nergens uit de voorstellen bleek dat een acceptabele studie was gedaan van deze alternatieven.

Het saneringsbeleid. Even simpel is de stelling dat de saneringen gestopt moeten worden in Griekenland, Portugal, Spanje en zelfs in de hele eurozone, omdat landen er enkel dieper door in het economisch moeras wegzinken. Of het voortzetten van het oude beleid dan wel perspectief biedt, blijft een mysterie. Wat er met de oplopende schulden moet gebeuren, vernemen we ook niet. Misschien is de onuitgesproken stelling dat de Europese centrale bank die dan maar moet opkopen. Hoe dan zal vermeden worden dat de gigantische geldcreatie resulteert in een spectaculaire inflatie of financiële crisis, vernemen we al evenmin.

De loonindexering. Een laatste voorbeeld is het indexeringsdebat. Populair is de stelling dat het beter is om de lonen niet automatisch te indexeren. Maar er wordt nauwelijks aandacht besteed aan wat er in de plaats zal komen. Bovendien, wat is de doelstelling? Onze concurrentiepositie herstellen? Zo ja, is een herstel over een periode van minimum drie jaar voldoende snel? En wat kunnen werkgevers hiertegenover plaatsen? Het is toch niet enkel de verantwoordelijkheid van de vakbonden dat in dit debat al 25 jaar geen vooruitgang wordt geboekt.

Economen hoeven niet te veel aandacht te besteden aan wat op korte termijn politiek haalbaar is. Zelfs de haalbaarheid op lange termijn van hun voorstellen hoeft geen echte bekommernis te zijn. Wel mag men aannemen dat hun voorstellen een afspiegeling vormen van de denkbare alternatieven en dus impliciet antwoorden bevatten op de voor de hand liggende vragen. Het hoeft niet te gaan om originele voorstellen, wel om suggesties die degelijk onderbouwd zijn. Duidelijk is wel dat de media bijna uitsluitend aandacht hebben voor originele voorstellen. Economen worden zo gedreven naar simpele, weinig bruikbare en frequent misleidende adviezen.

JEF VUCHELEN

Al te veel worden simpele recepten geformuleerd zonder aandacht voor de gevolgen.