Verfoeilijke schuld

Ook in de tijden dat tal van landen onder een zware schuldenlast kreunen, blijft het de economische evidentie dat overheden hun leningen moeten terugbetalen. In haar boek Rethinking Sovereign Debt plaatst Odette Lienau (Cornell University Law) daar vraagtekens bij. Ze bekijkt de zaken in historisch perspectief. In het verleden hebben overheden meer dan eens argumenten aangehaald om de schuld niet terug te moeten betalen.

Is Zuid-Afrika verantwoordelijk voor de leningen die zijn aangegaan in het tijdperk van de apartheid? Is het redelijk om het naoorlogse Irak op te zadelen met de financiële excessen van Saddam Hoessein?

Centraal in het werk van Lienau staat het begrip ‘verfoeilijke schuld’. Dat concept werd in 1927 geformuleerd door Alexander Sack. Hij was een minister van de Russische tsaar. Na de revolutie van 1917 was hij naar Frankrijk uitgeweken en professor in de rechten geworden in Parijs. Sack legt het principe uit in een boek over de overdracht van schulden in geval van een regimewissel. “Als een despotische regering een schuld aangaat, niet naargelang de behoeften en de belangen van de staat, maar om haar despotische bewind te versterken, om de bevolking die ze bestrijdt te onderdrukken, dan is die schuld verfoeilijk voor de bevolking. Deze schuld is geen verplichting voor de natie: het is een regime-schuld, een persoonlijke schuld van de machthebbers die ze hebben aangegaan; bijgevolg vervalt ze samen met de val van dit bewind.”

Lienau verwijst in haar boek naar het geval-Tinoco. In Costa Rica ging het dictatoriale regime van Federico Tinoco, die regeerde van 1917 tot 1918, schulden aan bij de Britse kroon. Rechter Taft, de voorzitter van het Opperste Gerechtshof van de VS, die was aangewezen als arbiter door de twee landen (Groot-Brittannië tegen Costa Rica in 1923) verklaarde dat de schuld een persoonlijke schuld van de despoot was. Taft meende dat de banken die geld geleend hadden, de hand in eigen boezem moesten steken en niet het democratische regime moesten aanpakken dat Tinoco was opgevolgd. Taft voegde er bovendien aan toe dat de schuldeisers hun goede trouw niet hadden bewezen. De uitspraak van Taft werd een precedent.

Er zijn verschillende gevallen waarbij een staat de betalingen gestaakt heeft. Tijdens een bittere oorlog aan de zijde van Frankrijk tegen Engeland stortte de Deense economie aan het begin van de negentiende eeuw in. De regering voerde vervolgens een nieuwe munteenheid in. Met deze hervorming staakte de regering ook de betaling van de eerder aangegane schulden.

Na de onafhankelijkheid van Latijns-Amerikaanse landen leenden veel landen roekeloos. Tal van landen waren niet in staat deze schulden af te betalen. De gebruikelijke gang van zaken is na lang onderhandelen een deel van de schuld kwijt te schelden en voor een deel te herstructureren. Deze strategie doet overigens erg denken aan wat Griekenland recentelijk overkwam.

Rethinking Sovereign Debt is een indringende historische analyse van hoe soevereine staten afwijken van de regel dat landen hun leningen altijd moeten terugbetalen, ook na een verandering van regime. Lienau stelt bovendien dat deze praktijk de internationale kapitaalmarkten minder verstoort dan vaak gedacht.

Odette Lienau, Rethinking Sovereign Debt. Politics, Reputation, and Legitimacy in Modern Finance, Harvard University Press, 2014, 344 blz., 45 euro

THIERRY DEBELS