VENNOOTSCHAPSRECHT. MONDIGE MINDERHEID. Minderheidsaandeelhouders krijgen meer rechten

De minderheidsaandeelhouders roeren zich sinds enkele jaren meer en meer in het Belgische rechtslandschap. Wagons-Lits deed tot op heden het meeste stof opwaaien, doch ook de vorderingen van de minderheidsaandeelhouders in PB Finance, Cofibel en Cofimines kregen extra media-aandacht door de betrokkenheid en later de aanhouding van Schneider-topman Didier Pineau-Valencienne.

In het geval van PB Finance dreigden de minderheidsaandeelhouders de bestuurders een minderheidsvordering aan te smeren ten bedrage van 2,5 miljard indien de meerderheidsaandeelhouders niet bereid waren hun aandelen te verkopen voor een symbolisch bedrag met het oog op hun latere annulering. Uiteindelijk stonden aandeelhouders Cofibel en Cofimines hun bevoorrechte aandelen af om ze te laten annuleren, terwijl de gewone aandelen verkocht werden. Ook de minderheidsaandeelhouders van Cofibel en Cofimines lieten op hun beurt van zich horen en zorgden ervoor dat de jaarvergadering werd uitgesteld omdat het jaarverslag niet binnen de door de wet voorziene termijn ter beschikking van de aandeelhouders werd gesteld.

De aanhouding van de broers Bleyen gaf de nodige ruchtbaarheid aan de overname van Zincpower, waar minderheidsaandeelhouder TEG de zaak aan het rollen bracht toen het de Waalse kalkgroep Carmeuse aantrok om het management van de broers Bleyen over te nemen.

Ook in minder in het oog springende zaken duiken steeds meer en meer verongelijkte minderheidsaandeelhouders op. Zo zorgde minderheidsaandeelhouder NV Holding Montiano ervoor dat de Brusselse Rechtbank van Koophandel in kortgeding een gerechtelijk expert aanstelde om de overname van het Antwerps bedrijfje Medina door Leonidas te onderzoeken. Volgens NV Holding Montiano gebeurde deze overname om likwiditeiten uit Leonidas weg te sluizen met de bedoeling de minderheidsaandeelhouders te benadelen.

Al deze zaken zijn een duidelijk teken aan de wand dat de minderheidsaandeelhouders zich niet langer in de hoek laten drummen en dat ze voluit gebruik maken van de mogelijkheden om zich te verdedigen. In dit artikel geven we een overzicht van de mogelijke verdedigingsmekanismen die voorzien worden in het vennootschapsrecht. Naast deze vennootschapsrechtelijke mogelijkheden, wordt de bescherming ook geregeld in het financiële recht en bestaan er natuurlijk ook konventionele vormen van bescherming, doch deze worden hier niet behandeld.

EVOLUTIE.

Het vennootschapsrecht kende een geleidelijke verschuiving van bevoegdheden van de aandeelhouders naar de raad van bestuur. Daar waar vroeger de raad van bestuur specifieke bevoegdheden had en de aandeelhouders, verenigd in de algemene vergadering, de residuaire bevoegdheden dit wil zeggen dat ze bevoegd waren voor alles wat niet specifiek voorbehouden was aan de raad van bestuur is het nu omgekeerd. Deze evolutie ging gepaard met een steeds grotere bescherming van de aandeelhouders, en inzonderheid van de minderheidsaandeelhouders. Deze specifieke bescherming van de minderheidsaandeelhouders is logisch. De meerderheidsaandeelhouders zijn immers meestal uitgebreid vertegenwoordigd in de raad van bestuur en kunnen de aktiviteiten van de vennootschap hierdoor op de voet volgen. Dit is meestal niet het geval voor de minderheidsaandeelhouders.

WETTELIJKE BESCHERMING.

De beschermingsbepalingen hebben allen betrekking op informatieverstrekking, kontrolemiddelen, vorderingsmogelijkheden of stemvereisten. Bij de bespreking van de wettelijke bescherming beperken we ons tot de naamloze vennootschap, doch de meeste regels zijn ook van toepassing op de andere handelsvennootschappen.

INFORMATIEVERSTREKKING.

De lijst van verslagen die opgemaakt dienen te worden met het oog op de informatie van de aandeelhouders wordt hoe langer hoe uitgebreider. Deze verslagen moeten een zekere periode vóór de aandeelhoudersvergaderingen ofwel opgestuurd worden naar de aandeelhouders, ofwel voor hen ter inzage liggen op de maatschappelijke zetel. Zo dienen er onder andere verslagen door de raad van bestuur opgemaakt te worden met het oog op een inbreng in natura, een doelswijziging, de jaarvergadering, fusies en splitsingen en indien het netto-aktief van de vennootschap gedaald is beneden bepaalde waarden.

De aandeelhouders hebben ook recht op financiële informatie. Met het oog op de jaarvergadering wil dit zeggen dat ze recht hebben op de jaarrekening, een lijst van openbare fondsen, aandelen, obligaties en andere effekten die de vennootschap in portefeuille heeft en een lijst van de aandeelhouders die hun aandelen niet hebben volstort. Met het oog op fusies en splitsingen wil dit zeggen dat ze recht hebben op de jaarrekeningen over de laatste drie boekjaren van elk van de vennootschappen die bij de fusie of splitsing betrokken is en eventueel tussentijdse financiële informatie indien er meer dan zes maanden verstreken zijn tussen het afsluiten van de laatste jaarrekening en de datum van het fusievoorstel.

Tenslotte hebben de aandeelhouders het recht om tijdens de algemene vergadering vragen te stellen aan de bestuurders.

De kombinatie van deze verslagen, de financiële informatie en het vraagrecht zorgt ervoor dat alle aandeelhouders, dus ook de minderheidsaandeelhouders, behoorlijk geïnformeerd kunnen zijn over de gang van zaken binnen de vennootschap.

KONTROLEMIDDELEN.

De onderzoeks- en kontrolebevoegdheid komt toe aan de kommissaris-revisor of, voor vennootschappen die niet verplicht zijn om een kommissaris-revisor te benoemen, aan de individuele vennoten. Op enkele uitzonderingen na, zal een kommissaris-revisor een kontroleverslag dienen op te stellen telkens wanneer de raad van bestuur een verslag dient te maken. Deze kontroleverslagen moeten ook een zekere periode vóór de aandeelhoudersvergaderingen ofwel opgestuurd worden naar de aandeelhouders, ofwel voor hen ter inzage liggen op de maatschappelijke zetel. Daarnaast kunnen de aandeelhouders tijdens de algemene vergadering ook vragen stellen aan de kommissaris-revisor met betrekking tot zijn rapport. Indien er geen kommissaris-revisor benoemd is, hebben de individuele vennoten de bevoegdheid om zelf de kontroles uit te voeren. De aandeelhouders hebben dus in elk geval voldoende kontrolemogelijkheden.

VORDERINGSMOGELIJKHEDEN.

Ook de vorderingsmogelijkheden werden telkens verder uitgebreid. Reeds lang kunnen de aandeelhouders die een vijfde van het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen de bijeenroeping van een algemene vergadering eisen en de agenda ervan mee bepalen. Daarnaast kunnen de aandeelhouders die minstens één procent bezitten van de stemmen verbonden aan het geheel van de bestaande effekten, of effekten bezitten die een kapitaal van vijftig miljoen frank vertegenwoordigen, enerzijds aan de rechtbank van koophandel de aanstelling van een deskundige vragen indien de belangen van de vennootschap op ernstige wijze in het gevaar dreigen te komen, en anderzijds voor rekening van de vennootschap de vennootschapsvordering tegen bestuurders instellen.

Ook zijn er vorderingen die voorbehouden zijn aan aandeelhouders, zoals de vorderingen tegen bestuurders of revisoren voor fouten gemaakt bij fusies en splitsingen.

Tenslotte zijn er de vorderingen die door elke belanghebbende kunnen worden ingesteld, zoals bijvoorbeeld de vordering tot ontbinding van de vennootschap indien het netto-aktief beneden bepaalde waarden gedaald is, de vordering tot nietigverklaring van fusies en splitsingen en de vordering tot nietigverklaring van besluiten van de algemene vergadering.

STEMVEREISTEN.

Elke stemgerechtigde aandeelhouder, dus ook de minderheidsaandeelhouder, heeft de mogelijkheid om zijn stem uit te brengen op de algemene vergadering. De meerderheid kan dit recht niet afschaffen. Er zijn verschillende bepalingen ingevoerd om de uitoefening van dit stemrecht te bevorderen. Zo is de stemming per brief nu mogelijk, kan men een openbaar verzoek tot verlening van volmacht indienen en kan de anonimiteit van kleine aandeelhouders gegarandeerd worden.

Tenslotte voorziet de vennootschapswet dat bepaalde beslissingen, zoals de wijziging van de statuten of de wijziging van de rechten verbonden aan de verschillende kategorieën effekten, met een biezondere meerderheid dienen genomen te worden. Het volstaat dus om een blokkeringsminderheid te hebben om deze beslissingen tegen te kunnen houden.

RECHTEN AAN BANDEN GELEGD.

De wetgever heeft in de vennootschapswet gaandeweg meer beschermingsmaatregelen ten voordele van de minderheidsaandeelhouders ingeschreven. In de praktijk merkt men dat deze minderheidsaandeelhouders daar meer en meer gebruik van maken. Klaarblijkelijk wil de wetgever de stijgende bedrijvigheid van de minderheidsaandeelhouders nu weer een beetje aan banden leggen, want het nieuwe wetsvoorstel tot wijziging van de vennootschapswet voorziet de uitsluiting van aandeelhouders die de belangen van de vennootschap schaden, en de mogelijkheid voor aandeelhouders die reeds 95 % van de stemgerechtigde aandelen van een vennootschap bezitten, om het geheel van de effekten van de vennootschap te verkrijgen.

JEAN-PAUL TIMMERMANS

WILFRIED VAN LISHOUT

Jean-Paul Timmermans en Wilfried Van Lishout zijn juridische raadgevers bij Price Waterhouse.