‘Veel geblaat en weinig wol’

“De vaandelvlucht van de politiek maakt dat burgers zelf het klimaatbeleid via de rechter zullen afdwingen.” Professor Kurt Deketelaere pleit voor meer politieke daadkracht, de herfederalisering van het milieu- en energiebeleid, meer geld voor onderzoek en een CO2-taks.

De wereldwijde CO2-uitstoot was nooit zo hoog, blokletterde het recentste klimaatrapport van de Verenigde Naties. Het rapport bracht 70.000 mensen op de been voor de grootste klimaatbetoging ooit in België. Toch verwacht Kurt Deketelaere geen snelle verbetering van de situatie. “Daarvoor ontbreekt het besef dat het dringend anders moet. Zeker bij de politiek, maar ook bij de bevolking. De groep die het nog het meest beseft, is het bedrijfsleven.”

Deketelaere weet waarover hij spreekt. De professor aan de KU Leuven specialiseerde zich de voorbije dertig jaar in klimaat-, milieu- en energierecht. Hij is ook secretaris-generaal van de League of European Research Universities (LERU), een samenwerkingsverband van 23 Europese topuniversiteiten. In een vorig leven was hij kabinetschef van minister van Energie, Milieu, Natuur en Openbare Werken Hilde Crevits (CD&V) en voorzitter van de Vlaamse energieregulator VREG. In Brugge startte hij vorig jaar het Sustainability College Bruges op, een privé-instelling voor onderzoek, onderwijs, advies en bemiddeling rond duurzame ontwikkeling (zie kader SCK mikt internationaal).

Hij ergert zich aan de alles verstikkende politieke correctheid. “Als je nog maar de indruk geeft iets positiefs te zeggen over kernenergie, olie of gas, dan word je onmiddellijk in de hoek van de milieuvervuilers geplaatst.”

Bedrijven zitten doorgaans in het verdomhoekje als het over milieu en klimaat gaat.

KURT DEKETELAERE. “Terwijl zij op veel vlakken net voorlopers zijn. Toen premier Charles Michel onlangs bij de Club van Lotharingen sprak, kreeg hij na een half uur zijn ‘jobs, jobs, jobs’-boodschap te hebben verkondigd, van de bedrijfsleiders de vraag waarom hij de klimaatuitdaging nog niet had vernoemd. Zijn ‘logische’ doelgroep heeft dus een andere agenda dan Michel dacht. Bedrijven willen rechts- en investeringszekerheid voor milieu, energie en klimaat, en die krijgen ze al geruime tijd niet meer.

“Bij de politiek is die sense of urgency er veel minder. Een dag nadat ze had deelgenomen aan de klimaatbetoging in Brussel, vloog minister Marie-Christine Marghem in een privévliegtuig naar de klimaattop in Polen. Hoe wereldvreemd kun je zijn?

“Ook bij de bevolking is die bekommernis minder groot dan het soms lijkt. 70.000 mensen is niet weinig, maar op een bevolking van 11 miljoen ook niet echt massaal. Nochtans zullen er maar fundamentele veranderingen komen als de burgers massaal hun gedrag veranderen.

“Maar dan komt de Vlaamse regering met een zomerakkoord waarin ze zonder overleg en op korte termijn stookoliekachels wil afschaffen, terwijl dat niet eens haar exclusieve bevoegdheid is. Denken ze op het Martelarenplein en in de Wetstraat echt dat ze de Vlaamse burger nog van alles kunnen wijsmaken?”

Ligt dat aan een gebrek aan kennis, visie, daadkracht?

DEKETELAERE. “Kennis is er meestal wel. Aan de visie van de ministers durf ik niet te twijfelen ( lacht). Er is wel een gebrek aan daadkracht. Zelfs dossiers waarover de partijen het eens zouden moeten raken, blijven haperen omdat wed- en naijver al vierenhalf jaar de rode draad zijn in de coalities. Er wordt veel aangekondigd, maar er gebeurt weinig. Veel geblaat en weinig wol.

“Voor het gewestelijke en het federale energie- en klimaatbeleid waren de verwachtingen hooggespannen, maar het beleid is een ontgoocheling. Zeker federaal: Marghem heeft er werkelijk niets van gebakken. Alleen staatssecretaris voor de Noordzee Philippe De Backer heeft iets wezenlijks gedaan, voor de offshorewindparken. We kunnen alleen maar hopen dat de sense of urgency wél blijkt uit het regeerakkoord van de volgende regeringen.”

Het Energieplan van de Vlaamse regering plant tegen 2030 nochtans 12,6 miljoen zonnepanelen, 10.000 zonneboilers, 8650 warmtepompen en 200 windmolens extra. Dat is toch ambitieus?

DEKETELAERE. “Ik doe niet mee aan het cijferfetisjisme in onze sector. Elke overheid – internationaal, Europees, federaal en gewestelijk – goochelt met cijfers en jaartallen voor de CO2-reductie, hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Geen kat kan dat nog volgen. Veel klimaat-, milieu- en energiebeleid is windowdressing om politiek falen of onvermogen te maskeren.

“Ik noem dat de vaandelvlucht van de politiek: ambitieuze langetermijndoelstellingen vooropstellen, niets juridisch afdwingbaar maken, en zelf geen politieke rekenschap moeten afleggen. Het omgekeerde zou de realiteit moeten zijn: opeenvolgende, realistische kortetermijndoelen, inclusief politieke verantwoording in geval van falen.

“Nu, dat gebeurt niet alleen in België. Europa gaat naar Polen met A Clean Planet for All, een schitterend langetermijnbeleidsdocument. Het is nog maar de vraag of alle 27 lidstaten het zullen steunen.

“Als burgers geven we de politiek te veel speelruimte door die afdwingbaarheid niet sterker te eisen. Al is dat aan het veranderen, zij het niet altijd ten goede. In Nederland is er de klimaatzaak Urgenda. Net zoals in België zijn enkele burgerverenigingen naar de rechter gestapt om meer klimaatinspanningen te vragen van de overheid, met name zaken die ze al heeft onderschreven in juridisch niet-afdwingbare documenten, zoals internationale en Europese beleidsverklaringen rond klimaat. De rechter gaf hun in eerste aanleg gelijk, en legde de Nederlandse regering zelfs nog strengere CO2-reductiedoelstellingen op.”

Dat druist toch in tegen de scheiding der machten?

DEKETELAERE. “Absoluut. Rechters moeten de wet toepassen, niet maken. Net als vele anderen was ik ervan overtuigd dat het hof van beroep dat vonnis zou terugfluiten. Maar die bevestigde het, door te verwijzen naar het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dat verdrag heeft geen bepalingen over klimaat of leefmilieu, maar de rechters interpreteerden de erin vervatte rechten, zoals dat op leven, op een milieuvriendelijke manier. Dat mag, al geeft dat de rechter nog niet het recht op basis van die interpretatie nieuwe, juridisch afdwingbare normen op te leggen. Activistische rechters die wetgever spelen, kunnen we missen als de pest.

“Een regering die internationale, Europese of nationale teksten ondertekent, of die nu expliciet juridisch bindend zijn of niet, maakt daarmee haar intenties kenbaar. Als de regering vervolgens herhaaldelijk nalaat die doelen te realiseren, dan durft de rechter dat in haar plaats te doen. Dat zijn volledig nieuwe spelregels, niet van de wetgevende, maar van de rechterlijke macht.”

Is het klimaatbeleid niet te versnipperd?

DEKETELAERE. “Als jonge assistent aan de KU Leuven pleitte ik begin jaren negentig al voor een herfederalisering, en ik ben eigenlijk nog niet van mening veranderd. De bevoegdheden voor milieu, klimaat en energie zijn gewoon te versnipperd. Het is erg dat België vier ministers heeft, die te weinig samenwerken. Nog erger is dat dat gebrek aan overeenstemming ons verhindert nog een rol te spelen op internationaal en Europees niveau. Onze ambtenaren die de supranationale wetgeving mee voorbereiden en onderhandelen, krijgen vaak geen of onvoldoende instructies. Nadien blijkt dat de regeringen niet op de hoogte zijn en niet op één lijn zitten. Kijk maar naar het migratiepact.”

Moeten we voor klimaat en energie niet vooral naar Europa kijken?

DEKETELAERE. “Zeker. De Europese Unie doet dat met verve. De tekst waarmee Europa naar Katowice trekt, is fantastisch. Ik was sceptisch, maar na lectuur vind ik het een goede vertaling van de ideeën over een duurzaam klimaatbeleid, met aandacht voor economische groei, milieubescherming, energie-efficiëntie en sociale bescherming. Een uitstekende roadmap voor 2050.

“Alleen dringt de tijd. Kopenhagen was een fiasco en Katowice moet dienen om de hoogdravende doelstellingen van Parijs te implementeren. Intussen nemen de emissies al drie jaar toe. Nu blijkt dat de tijdelijke daling na 2010 weinig te maken had met de resultaten van het klimaatbeleid, maar vooral met de economische recessie. A Clean Planet for All is een geweldig plan, maar we moeten ook de rest van de wereld mee op sleeptouw kunnen nemen, en tegelijk competitief blijven met die landen.

“Eigenlijk ben ik redelijk optimistisch. Ik geloof dat onderzoek en ontwikkeling de mensheid kan redden. Eerder vroeg dan laat zullen we de zeventien VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling kunnen inlossen: voedsel, gezondheid, klimaat, energie, milieu, enzovoort. Een van de weinige zekerheden is dat we een vogel voor de kat zijn als we niet investeren in onderzoek en ontwikkeling. Het spreekt boekdelen dat 35 procent van het geld dat Europa spendeert aan O&O, klimaatgerelateerd is.”

Hoe moeten we de transitie naar een duurzame samenleving financieren?

DEKETELAERE. “Er moet een CO2-taks komen. Die is nodig, omdat de politiek, de bevolking en de bedrijven maar iets doen als het geld kost. Veel beleidsmakers deinzen ervoor terug hun kiezers te vragen hun gedrag te veranderen en erop te wijzen dat het aanhouden van hun levenswijze geld zal kosten.

“CO2 moet een prijs krijgen. Een taks moet gedrag veranderen, niet opbrengen. Hij moet hoog genoeg zijn en er moeten alternatieven zijn, zoals meer en beter openbaar vervoer. Zaken belasten waarvoor geen milieuvriendelijke alternatieven zijn, heeft geen zin.”