Valkuilen op weg naar fiscale autonomie

Het politieke debat rond een verruiming van de fiscale autonomie voor de deelstaten zit in een stroomversnelling. Voor Vlaams minister-president Patrick Dewael ( VLD) blijft einde 2001 de deadline, al mag het sneller. Deze tijdbom zou zich wel eens véél vlugger kunnen ontladen. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 8 oktober? De hoogste tijd om de nodige voorzorgen te nemen en de valkuilen te vermijden die het dossier een ernstige deuk in het imago kunnen bezorgen.

De argumenten voor een ruimere fiscale autonomie voor de deelstaten in België zijn genoegzaam bekend. De fiscale beweegruimte van de deelstaten is zeer beperkt: de eigen ontvangsten van de Vlaamse overheid belopen hooguit 10% van haar middelen. In andere federale landen – zoals de Verenigde Staten of Zwitserland – circuleert dit percentage rond de 50%. De Belgische gemeenten puren 45% van hun ontvangsten uit eigen belastingen. Fiscale autonomie is een hoeksteen van democratische legitimiteit, van zuinig beleid, en is daarnaast een belangrijk beleidsinstrument.

Politieke kaarten.

Hoe liggen de kaarten in het politieke veld? De ingrediënten voor een Belgisch compromis liggen klaar: een verhoging van de onderwijsdotaties voor de gemeenschappen op aandringen van de Franstaligen, meer fiscale autonomie voor de gewesten op vraag van Vlaanderen. Bovendien is het vuur niet ver weg. In VU-rangen groeit de zenuwachtigheid. Verder ligt er reeds een dossier fiscale autonomie op de federale regeringstafel. Met name wil minister van Financiën Didier Reynders ( PRL) een kaderwetgeving voor de kortingen die de gewesten nu reeds kunnen toekennen op de personenbelasting, dit naar aanleiding van de beslissing van de Vlaamse regering te starten met een forfaitaire korting van 2500 frank, goed voor een 10 miljard frank.

Valkuilen.

Het is geen overbodige luxe om vanuit Vlaanderen de verdere gang van dit dossier bijzonder scherp in het oog te houden, kwestie van valkuilen te vermijden. Hier volgen vier tips:

Vermijd een tweede Sint-Elooi. In het Sint-Elooisakkoord van eind vorig jaar verkregen de Franstaligen extra middelen door een herziening van de verdeelsleutel voor de onderwijsdotaties, terwijl het Vlaams Gewest toelating kreeg om kortingen op de personenbelasting in te voeren ten bedrage van 3,2 miljard frank. Daarmee werd de Franstalige budgettaire honger gestild, door een nieuwe verdeling van de onderwijsdotaties gebaseerd op omstreden leerlingencijfers die het consumptiefederalisme bestendigt, op kosten van Vlaanderen. Dat kreeg in ruil de mogelijkheid om, op eigen kosten, een recht uit te oefenen waarover het eigenlijk reeds beschikte.

Een herhaling van het Sint-Elooisdebacle dreigt. Enerzijds krijgt de Franstalige vraag naar een verruiming van de onderwijsdotaties (ditmaal dus voor beide gemeenschappen) steeds meer politieke steun in Vlaanderen, zodat dit reeds verworven lijkt. Anderzijds doen de Franstaligen opnieuw moeilijk rond de Vlaamse kortingen. Zij protesteren tegen de verruiming van de Vlaamse kortingen, vergeleken met de oorspronkelijke plannen die groen licht kregen in het Sint-Elooisakkoord. Nochtans blijft het om een bescheiden bedrag gaan en valt de maatregel binnen het bestaande bevoegdheidskader. De Franstaligen hebben zich op die manier, met hulp vanuit Vlaanderen, opnieuw in een gunstige onderhandelingspositie gemanoeuvreerd: de verhoging van de onderwijsdotaties is zo goed als binnen, terwijl Vlaanderen misschien opnieuw kan gesust worden met een herbevestiging van een al lang verworven recht om nu iets meer, maar nog steeds bescheiden kortingen toe te kennen.

Voorkom verdere fiscale beknotting. Het gevaar is zelfs reëel dat er een stap achteruit gezet wordt en de federale overheid de fiscale bevoegdheid van de gewesten verder beknot. Minister Reynders bereidt een KB voor dat de marge voor gewesten om kortingen respectievelijk opcenten toe te kennen, beperkt tot 2,5%. Voor Vlaanderen zou dit neerkomen op 18 miljard frank, nog niet het dubbele van de bescheiden kortingen die de Vlaamse regering thans in petto heeft als eerste stap. De mogelijkheid voor de federale overheid om een marge in te voeren werd expliciet voorzien in de Financieringswet, maar slechts als mogelijkheid. Die werd tot dusver niet gebruikt. De marge vandaag beperken tot 2,5% knot de fiscale potentie van de gewesten in tot ver beneden het gemeentelijk niveau, die gemiddeld ruim 6% aan opcenten op de personenbelasting heffen.

Ruil minimalisme in voor maximalisme. Het is, minstens vanuit tactisch oogpunt, onbegrijpelijk dat bepaalde politieke tenoren in Vlaanderen bij voorbaat de eisen rond fiscale autonomie matigen. Fiscale autonomie voor de gemeenschappen wordt niet meer aan de orde gesteld. Sommigen lijken zelfs een uitgebreide autonomie van de gewesten in de personenbelasting te hebben opgegeven, terwijl een (gedeeltelijke) regionalisering van de vennootschapsbelasting niet meer gewenst lijkt. Nochtans zijn zowel de personen- als vennootschapsbelasting belangrijke instrumenten van regionaal beleid, in domeinen als vorming, gezinsbeleid, economie, huisvesting, milieu, stedelijk beleid…

Ontkracht de Franstalige vrees. De vrees is dubbel. Er zijn de directe budgettaire kosten voor het Waals Gewest en de Franse Gemeenschap door de vervanging van dotaties door eigen fiscale middelen, in zoverre de verdeelsleutel van de dotaties gunstiger uitvalt dan hun fiscaal aandeel. Daarnaast vrezen de Franstaligen de indirecte kosten van een fiscale concurrentie: Wallonië zou Vlaanderen niet kunnen volgen in lastenverlichting en aldus bedrijven en (goede) werkkrachten zien verhuizen. De vrees voor de directe budgettaire kosten is alleen voor de gemeenschappen echt gefundeerd. Een overgangsregeling of een solidariteitsmechanisme kan hier soelaas bieden. De vrees voor fiscale concurrentie is zwaar overtrokken. Er bestaat nu al een aanzienlijke fiscale concurrentie tussen gemeenten, die alleen aanleiding geeft tot problemen rond grootstedelijke kernen. Er zou een probleem kunnen rijzen rond Brussel, op te vangen met een specifieke regeling.

jan van doren