U betaalt de rekening

Met het project Gemini(v) – de cryptische ‘v’ staat voor Vlaanderen – willen de gemeenten en Electrabel vermijden dat de totale vrijmaking van de energiemarkt voor hen op een financieel massacre uitdraait. Uw factuur wordt het doekje voor het bloeden.

Bestaat er een krachtiger monopolie dan een dat boven op de eindklant zit, een noodzakelijk product verkoopt én wettelijk verankerd is? Wel, de gemeenten hébben zo’n monopolie: de verdeling van elektriciteit en gas aan gezinnen en kleinere bedrijven.

Electrabel snoept al jaren mee van dit monopolie, sinds het zich in deze activiteit inkocht. Samen met de gemeenten verkoopt Electrabel stroom aan ruim 4 miljoen klanten en gas aan ruim 2 miljoen verbruikers, via de zogenaamde gemengde intercommunales. De gemeenten brengen in die intercommunales hun monopolie in, Electrabel de technische knowhow en de grootste brok van het nodige kapitaal. Electrabel heeft gemiddeld 55% van de Vlaamse gemengde intercommunales in handen, de gemeenten dus de resterende 45%. Een aantal gemeenten doet het zónder privé-partner, en verenigden zich in “zuivere” intercommunales. Zij hebben ongeveer 20% van de markt in handen.

In 1996 hernieuwden de gemeenten en Electrabel deze entente voor nog eens achttien jaar, via zogenaamde derdegeneratiecontracten. De gemengde intercommunales vormen voor beide een rijke bron van inkomsten. Het materiële dividend uit de Vlaamse gemengde intercommunales, of de vergoeding voor het ingezette kapitaal, leverde de gemeenten in 2000 47 miljoen euro op, tegenover 62 miljoen euro voor Electrabel. Het immateriële dividend, of de monopolierente, leverde de gemeenten nog eens 250 miljoen euro op, en betekende voor Electrabel 101,6 miljoen euro pure winst. Dat manna vloeit alleen voort uit de tak elektriciteit. Het gas levert beide partijen nog eens honderden miljoenen euro op.

Deze publiek-particuliere constructie is vatbaar voor kritiek. Het immateriële dividend is immers een verdoken belasting waarvan dus ook Electrabel profiteert. Electrabel en de gemeenten zijn bondgenoten, want ze hebben alle belang bij hoge elektriciteitstarieven. Dit met toestemming van het controlecomité, dat die parafiscaliteit aanvaardt.

Aderlating voor Electrabel en gemeenten

Maar wat wanneer in juli 2003 de elektriciteitsmarkt in Vlaanderen voor 100% vrij wordt? De gemengde intercommunales overleven die vrijmaking in hun huidige vorm niet. Op de eerste plaats verdwijnt het immateriële dividend, want een verdoken belasting is weinig klantvriendelijk. Zowel voor de gemeenten als voor Electrabel zou dat een fikse streep door de rekening zijn. “Naar schatting behouden we in een vrije markt nog 35% van de dividendenstroom uit elektriciteit, en 40% in gas. Dat slaat een jaarlijks gat van ruim 265 miljoen euro in de gemeenteontvangsten. We hebben nu een rendement van 20%; daar zal nog 8 à 9% van overblijven,” zegt Frank Wijnakker, voorzitter van Intermixt (de vereniging van de gemengde intercommunales) en VLD-schepen van Financiën van de stad Gent. Ook Yvan Dupon, directeur-generaal belast met de Distributie bij Electrabel, spreekt van een aderlating. “Door klantenverlies en het wegvallen van het immaterieel dividend dreigt onze return op ingezet kapitaal met meer dan vijf procentpunten te dalen.”

De gemengde intercommunales passen ook niet meer in het wettelijke kader dat de Vlaamse regering uittekende voor een goede werking van een vrije elektriciteitsmarkt. Zo moeten de activiteiten van de intercommunales gesplitst worden in een distributienetbeheerder (waar het gemeentelijk monopolie blijft) en een leveringsbedrijf dat de stroom verkoopt. Het netbedrijf moet onafhankelijk zijn. En daarom mag een leverancier, zoals Electrabel, ten hoogste voor 30% participeren in het netbedrijf, met een overgangstermijn van vijf jaar. Maar de gemeenten kunnen het kapitaal niet ophoesten om hun belang in het netbeheer op te trekken van 45% naar 70%, want daar hangt een prijskaartje van maar liefst één miljard euro aan vast.

De grote ruiloperatie

Hoe denken de gemeenten en Electrabel die financiële en wettelijke klippen te nemen? Project Gemini(v), wat voluit staat voor Gemengde intercommunales nieuw initiatief in Vlaanderen, is het antwoord. Het uitgangspunt voor de uitgewerkte deal was “pacta sunt servanda”, of het behoud van de lucratieve samenwerking tussen gemeenten en Electrabel. Gemini(v) is een principeakkoord tussen de gemeenten en Electrabel dat de structuur van de gemengde intercommunales Gaselwest, Intergem, Imewo, Iverlek, Imea, Iveka en Igao aanpast aan een vrije markt. Bovendien biedt het respijt voor de gemeentefinanciën. Maar ook Electrabel wordt niet vergeten.

Het organigram (zie grafiek) toont hoe de nieuwe structuren van de gemengde energie-intercommunales eruitzien. De gemeenten verhogen dus hun belang in het netbedrijf van gemiddeld 45% naar 70%. Te betalen aan Electrabel: 1 miljard euro, wat de gemeenten niet cash op tafel kunnen leggen. Daarom ruilen de gemeenten. Electrabel mag zijn belang dat in het leveringsbedrijf slechts 45% bedraagt optrekken naar 60%. De miljoenen klanten, gebonden aan het leveringsbedrijf, schuiven dus op in de richting van Electrabel. De waarde van één klant is zowel in elektriciteit als gas geschat op 200 euro. Maar toch is wat Electrabel van de gemeenten krijgt in het leveringsbedrijf lang niet genoeg om Electrabel te vergoeden voor het lagere belang in het netbeheer. De deal raakt verder in evenwicht omdat het kapitaal van de distributienetbeheerder wordt gesplitst in een derde eigen vermogen en twee derde vreemd vermogen. De Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas(Creg) beveelt deze kapitaalstructuur aan. De operatie is mogelijk omdat de gemengde intercommunales bijna schuldenvrij zijn. De gemeenten verhogen hun belang in de netbeheerder slechts in het resterende derde van het eigen vermogen, zodat van het oorspronkelijke prijskaartje van 1 miljard euro nog een derde overblijft. Het vreemd vermogen wordt geleend op de financiële markt en uitgekeerd aan de oorspronkelijke eigenaars van het kapitaal: Electrabel (naar rato van 55%) en de gemeenten (naar rato van 45%). Het gaat om een bedrag van twee derde van ongeveer 4 miljard euro, of 2,66 miljard euro. Dat is de eenmalige vergoeding voor het wegvallen van het immaterieel dividend waarop Electrabel en de gemeenten zichzelf trakteren. Het terugbetalen van de leningen en rentelasten valt ten laste van de netbeheerder.

Nieuwe belastingen en hoge distributietarieven

Project Gemini(v) zocht ook naar een jaarlijkse compensatie voor het wegvallen van de immateriële dividenden. Een eerste alternatief is ervoor zorgen dat de netbeheerder een voldoende hoog rendement biedt aan de aandeelhouders. Dat kan via hoge distributietarieven. Het is aan de federale Creg om die distributietarieven te bepalen, en dit op basis van de waarde van de ingezette activa en de gehanteerde vergoeding voor deze kapitaalkost. De boekwaarde van de activa wordt wellicht geherwaardeerd naar een vervangingswaarde, om de netbeheerder toe te laten een marktconform rendement te halen. Door de gehanteerde techniek om het kapitaal ook te splitsen in twee derde vreemd vermogen, zal de vergoeding voor de kapitaalkost wel wat zakken omdat vreemd vermogen goedkoper is dan eigen vermogen.

De gemeenten willen ook wat verloren dividenden recupereren via een nieuwe belasting die door de Vlaamse regering beloofd is aan de gemeenten: een wegenisheffing voor het gebruik van het openbaar domein door nutsbedrijven, zeg maar een ongemakkentaks voor opengebroken trottoirs. De gemeenten rekenen op een opbrengst van 200 miljoen euro per jaar. Die taks wordt meegerekend in de distributiekost en dus doorgerekend aan de klant. De opbrengst van de taks komt volledig ten goede aan de gemeenten. Electrabel puurt wel andere voordelen uit de Gemini(v)-deal. Het versterkt zijn greep op de eindklant, want zijn belang in het leveringsbedrijf stijgt. Bovendien blijven de gemeenten een bondgenoot om klanten naar Electrabel te sturen, want de gemeenten hebben belang bij een hoge winstmarge in het leveringsbedrijf. Kortom: hou uw factuur in de gaten.

Daan Killemaes [{ssquf}]

Bij de vrijmaking van de energiemarkt lopen de gemeenten jaarlijks 250 miljoen euro mis.

Dankzij de Gemini(v)-deal zal Electrabel zijn greep op de eindklant versterken.