Trouw aan de Schwarze Null

Voor het eerst in negen jaar wordt in Duitsland een sociaaldemocraat minister van Financiën. Maar het ziet er niet naar uit dat Olaf Scholz zal breken met het beleid van zijn voorganger, de havik Wolfgang Schäuble. Het begrotingsevenwicht blijft heilig.

Er zat enige symboliek in. Naast het borstbeeld van de legendarische sociaaldemocratische kanselier Willy Brandt kondigde de tijdelijke SPD-voorzitter Olaf Scholz aan dat zijn partij met 66,02 procent van de stemmen besloten heeft toe te treden tot de vierde regering onder leiding van bondskanselier Angela Merkel (CDU). Een nieuwe Grosse Koalition (GroKo) is een feit, maar bij de sociaaldemocraten is het enthousiasme klein. In de peilingen zakt de SPD richting 15,5 procent, het laagste niveau ooit.

Olaf Scholz stond er bij de aankondiging met een nors gezicht bij. Hij weet dat zijn partij voor moeilijke jaren staat en dat zijn verantwoordelijkheid enorm is. Scholz wordt vicekanselier en vooral: de almachtige minister van Financiën.

Begrotingsevenwicht

Scholz neemt de plaats van begrotingshavik Wolfgang Schäuble (CDU) in. Dat ligt bij de christendemocraten van de CDU en hun conservatieve vrienden van de CSU uit Beieren zeer moeilijk. Voor Schäuble was het Duitse begrotingsevenwicht – die Schwarze Null – heilig. Oproepen van andere EU-lidstaten om de begrotingsteugels te vieren en via uitgaven en investeringen niet enkel de Duitse economie maar ook die van de eurozone te ondersteunen, vielen in Berlijn op een koude steen. Schäuble bepleitte tijdens de eurocrisis bovendien een strakke begrotingsdiscipline voor de PIGS-lidstaten (Portugal, Italië, Griekenland en Spanje). Hij was ook een koele minnaar van een Europese transferunie met een gezamenlijk schuldenbeheer van de eurolanden, de uitbouw van een Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM) tot een Europees Monetair Fonds en een Europese minister van Financiën.

Wordt het met Scholz anders? Hij heeft al duidelijk gemaakt dat er niet zou worden afgeweken van het Duitse begrotingsevenwicht. “Wij, sociaaldemocraten, zijn voorstander van solide overheidsfinanciën”, zei hij in Der Spiegel. “Scholz is geen sociaaldemocraat die het land ruïneert”, schreef de conservatieve krant Die Welt opgelucht.

Over zijn houding tegenover het Europese begrotingsbeleid is iets minder duidelijkheid. De Franse president Emmanuel Macron heeft nog geen garantie dat Scholz hem in zijn plannen voor een transferunie zal volgen. Op de vraag of de tijd van “het stringente begrotingsbeleid voorbij is” antwoordde de SPD’er dat hij “andere lidstaten niet wil opleggen hoe ze zich moeten ontwikkelen”. Maar bij de coalitiepartners CDU en CSU is al te horen dat “de Zuid-Europese landen niet te veel hoop moeten stellen in Scholz”.

Amper bekend

Het blijft afwachten hoe Scholz zich op zijn eerste Europese ministerraad zal gedragen. In het buitenland is de man nauwelijks bekend. Tenzij voor de catastrofale manier waarop hij als burgemeester van Hamburg de rellen tijdens de G20-top in zijn stad heeft ingeschat. Delen van de stad werden vernield, terwijl de burgemeester zijn gasten ontving in het beroemde concertgebouw van de Elbphilharmonie. Scholz’ burgemeesterschap hing aan een zijden draadje, maar kanselier Merkel steunde hem. Scholz kreeg ook lof voor zijn beleid. Hij zorgde voor gratis kinderopvang en werkte het tekort aan sociale woningen weg.

Scholz behoort tot de rechterzijde van de SPD, maar dat is niet altijd zo geweest. Hij werd geboren in een familie van textielondernemers, maar was in zijn jeugd een overtuigd marxist. Pas eind jaren negentig omarmde hij de sociaaldemocratie, vooral de liberale variant die werd geïncarneerd door de voormalige kanselier Gerhard Schröder. Scholz, die tussen 2007 en 2009 minister van Werk was onder Merkel, was een voorstander van Agenda 2010, die de Duitse arbeidsmarkt liberaliseerde. Hij was het ook die de pensioenleeftijd optrok naar 67 jaar.

Ooit bondskanselier?

Scholz krijgt nu een van de belangrijkste functies in de regering-Merkel, maar hij heeft nog ambitie. Zijn vorig jaar gepubliceerde boek Hoffnungsland leest als het programma van een toekomstige kanselier. Maar in zijn partij, die naar links afbuigt, heerst wantrouwen tegenover hem. Vooral de jonge garde vreest dat de regeringsdeelname aan Merkel IV de partij verder de dieperik in duwt. Binnenskamers doet een cynisch citaat de ronde: “Met deze regeringsdeelname bereikt de partijtop over vier jaar wat de oerconservatieve kanselier Otto von Bismarck eind negentiende eeuw niet lukte: de Duitse sociaaldemocratie irrelevant maken.”